İran Azərbaycan münasibətləri: Mehriban qonşuluq jestinin arxasında kəskin geosiyasi mesajlar

Mehriban qonşuluq jestinin arxasında kəskin geosiyasi mesajlar İran İslam Respublikasının prezidenti Məsud Pezeşkianın Azərbaycana etdiyi rəsmi səfər son illərin ən diqqətçəkən regional diplomatik hadisələrindən biri idi.

Son aylarda İran-Azərbaycan münasibətlərində nisbi sakitlik müşahidə olunur. Bu sükunətin kulminasiya nöqtəsi isə İran İslam Respublikasının prezidenti Məsud Pezeşkianın Bakıya səfəri oldu. Rəsmi protokolda “dostluq və mehriban qonşuluq” ab-havası nümayiş etdirilsə də, bu səfərin arxasında daha dərin və çoxqatlı siyasi mənzərə dayanır. İranla Azərbaycanın münasibətləri təkcə dövlətlərarası əlaqələr çərçivəsində deyil, həm də regionda mövcud güc balansı, etnik kimliklər və üçüncü tərəflərlə əməkdaşlıq fonunda formalaşır. Pezeşkianın türk kimliyi və “güneyli” olması bu səfərə rəmzi bir yumşaqlıq qazandırsa da, məsələnin geosiyasi kökləri daha sərtdir və qarşıdakı mərhələdə münasibətlərin hansı istiqamətdə inkişaf edəcəyini müəyyən edəcək əsas amillər hələ də öz yerində qalır.

Mövzu ilə bağlı Bakıvaxtı.az-a açıqlama verən Güney Azərbaycanlı fəal, politoloq Elyar Türker bildirib ki, bu səfəri yalnız rəsmi protokol və qardaşlıq mesajları fonunda qiymətləndirmək kifayət deyil. Əslində, Pezeşkianın Bakı səfəri arxasında həm geosiyasi, həm də etnik kodlar gizlənir. Görünən odur ki, münasibətlərdə səthi yumşalma müşahidə olunsa da, bu dəyişiklik yaxşılığa doğru davamlı gedişat vəd etmir:

"Azərbaycanın İsraillə genişlənən strateji və hərbi tərəfdaşlığı İran üçün illərdir narahatlıq mövzusudur. Təsadüfi deyil ki, Tehran dəfələrlə bu əməkdaşlığa görə Bakını açıq və ya dolayı yolla təhdid edib. İsrailin Azərbaycanın təhlükəsizlik və müdafiə sahələrində əsas tərəfdaşlardan birinə çevrilməsi, xüsusilə İran sərhədlərinə yaxın bölgələrdə birgə layihələrin gerçəkləşməsi, Tehranın "milli təhlükəsizlik" doktrinasına zidd sayılır. Bu baxımdan, İsrail-Azərbaycan münasibətləri nə qədər fəallaşarsa, Tehran-Bakı əlaqələrində bir o qədər dərin strateji boşluq yaranacaq".

Müsahibimizin fikrincə, Məsud Pezeşkianın Azərbaycanın dövlət başçısı ilə görüşündə sərgilədiyi yaxınlıq jestlərini onun şəxsi kimliyi ilə bağlayanlar haqsız deyil. Pezeşkian İranda azsaylı, lakin mötəbər türk mənşəli siyasətçilərdən biridir. Onun Güneyli olması Azərbaycan ictimaiyyətində müəyyən müsbət rezonans doğursa da, bu faktor münasibətlərin fundamental səviyyədə yaxşılaşmasına zəmin yaratmır. Əksinə, bu səfər daha çox Tehran rejiminin öz yumşaq güc potensialını göstərmək üçün seçdiyi simvolik jest kimi dəyərləndirilə bilər. Azərbaycan türklərinin duyğularına xitab edərək İranın daxili siyasətindəki gərginliyi regional diplomatiyada balanslaşdırmaq cəhdi də müşahidə edilir.

Elyar Türker: Son aylar İran və Azərbaycan arasında daha əvvəl tez-tez eşitdiyimiz sərt ritorika azalıb

"Son aylar İran və Azərbaycan arasında daha əvvəl tez-tez eşitdiyimiz sərt ritorika azalıb. Bu, Pezeşkianın səfəri ilə üst-üstə düşən sükunət dövrü kimi dəyərləndirilə bilər. Lakin bu sükunətin alt qatında dərin inamsızlıq, qarşılıqlı şübhə və regional nüfuz mübarizəsi hələ də mövcuddur. Azərbaycan torpaqlarını işğaldan azad etdikdən sonra bölgədə artan gücü və İranın Zəngəzur dəhlizi məsələsində tutduğu sərt mövqe göstərir ki, bu münasibətlərdə birgə baxış yoxdur",- E.Türker əlavə edib.

Həmsöhbətimiz qeyd edib ki, Tehran rejimi illərdir Azərbaycanda rəsmi xəttə qarşı dayanan və ya dini əsaslı fəaliyyət göstərən qruplara dəstək verməklə ölkənin daxili işlərinə dolayı müdaxilə etmişdir. Bu taktika yalnız siyasi müstəvidə deyil, ideoloji və informasiya məkanında da özünü göstərib. Bu gün səthi sakitlik şəraiti yaradılsa da, İranın həmin kanalları tamamilə bağladığına dair ciddi sübutlar yoxdur:

"Belə olan halda, Pezeşkianın "mehriban qonşuluq" ritorikasını əhatəli strategiya yox, taktiki diplomatik addım kimi qiymətləndirmək daha doğru olar. Pezeşkianın Bakıya səfəri ilk baxışdan İran-Azərbaycan münasibətlərində yeni səhifə təsiri bağışlasa da, əslində bu səfər daha çox səssiz dövrə keçidin başlanğıcıdır. Əsas məsələlər - İsrail-Azərbaycan əməkdaşlığı, İranın regiondakı nüfuzu və ideoloji təsir siyasəti - bunlar olduğu kimi qalır. Pezeşkianın türk kimliyi isə bu reallıqları kölgədə saxlamaq üçün istifadə edilən simvolik alətə çevrilmiş kimi görünür",- Elyar Türker fikrini belə yekunlaşdırıb.

Əli Hüseynov