İranda tayfa adı, yoxsa xəzərlər yurdu ? Azəri sözü ilə bağlı 700 illik həqiqət

Son günlərdə “azəri” sözünün istifadəsi və mənşəyi ilə bağlı müzakirələr müşahidə olunur.  Bəzi mülahizələrə görə, “azəri” İranda bir tayfa adıdır və onun Azərbaycanla əlaqəsi olmayıb. Məhz bu səbəbdən də ölkəmizdə həmin ifadəyə aqressiv yanaşılır.

Lakin sözün sadəcə Azərbaycan vətəndaşlarının təqdimatı üçün ölkənin adının qısa versiyası kimi istifadə olunmasına başlanıldığı da deyilir. Bir sıra ekspertlərin fikrincə, digər ölkələrin də adlarının qısa versiyası xalqın kimliyi olaraq təqdim edildiyi üçün bu, normaldır.

“Azəri” sözünün tarixi mənşəyi nəyə əsaslanır? Bu ifadənin Azərbaycan xalqı üçün istifadəsi nə dərəcədə məqsədəuyğundur?

Globalinfo.az-a danışan AMEA-nın əməkdaşı, tarixçi-alim Faiq Ələkbərli bildirib ki, Azərbaycan sözünün tayfa və ya millətlə bağlı olmasına dair müxtəlif mülahizələr mövcuddur:

“Sovet dövründə bu mülahizələr bizə yanlış şəkildə təlqin edilib. Azərbaycan adı “odlar yurdu” kimi ifadə olunub. Habelə, “azər” sözünün farsca “od” və ya İrandilli xalqlardan birinin adı olduğu iddia edilib. Lakin Azərbaycan sözü, əslində, türk mənşəlidir və “Oğuz ərlərinin yurdu” deməkdir. Bunu XIV-XVəsrlərdə, Elxanilər dövründə vəzir olan Fəzulilləh Rəşadəddin düzgün şəkildə ifadə edib. O, Azərbaycanı Oğuz xaqanın torpaqlarının bir hissəsi olaraq, “Oğuz ərlərinin, azərlərin və bəylərin vətən yurdu” olaraq tanıdıb. Bu baxımdan, “oğuz”, “xəzər” və “azər” sözləri arasında bir əlaqə mövcuddur. Daha bir maraqlı nüans ondan ibarətdir ki, Türkmənistandakı türkmənlər bu bölgəni Xəzərbaycan adlandırıblar. Məsələn, XVII əsrdə yaşamış türkmən yazarı “Oğuznamə” əsərində Azərbaycanı bu cür adlandırıb, hətta Koroğlunu xəzərbaycanlı kimi təqdim edib”.

Faiq Ələkbərli

Tarixçi qeyd edib ki, Azərbaycan adı türklük və oğuzluqla sıx bağlıdır:

“Bay” sözü isə ucalığı, gücü və qoruyuculuğu bildirir. Tarixi dövrlərdə, məsələn, Xəzər dövləti zamanında, bu əraziləri türklər idarə edirdi. Yəni Xəzər dənizinin adı da “azər” və “xəzər” sözlərinin bir-birinə bağlı olduğunu göstərir. Bizlərin – azər, qazax, qırğız, özbək və digərlər türk xalqlarının ortaq birləşdirici adı türkdür. Yenidən “azər” və ya “azəri” adlandırılmağımız çətin məsələdir. Çünki hazırda əsasən dövlətin adı ilə “azərbaycanlı” adlandırılırıq, lakin “azər” adının istifadəsində də heç bir problem yoxdur. Əsas odur ki, biz türk xalqı və türk millətinin bir parçasıyıq”.

Ləman İmran
Globalinfo.az