Kaşıları erməni tərəfindən oğurlanan Pir Hüseyn Xanəgahı

Hacıqabul, 10 iyul, Aydın Yavərzadə, AZƏRTAC

Vaxtilə Azərbaycan ərazisində olan Sufi şeyxlərinə aid 400-ə yaxın xanəgahdan dövrümüzə qədər gəlib çatan ən əzəmətlisi Pir Hüseyn Xanəgahıdır. XI-XIII əsr Şirvan-Abşeron memarlıq üslubunda inşa olunan xanəgah Mədəniyyət Nazirliyinin 2004-cü il 22 yanvar tarixli qərarı ilə ölkə əhəmiyyətli tarixi abidə kimi qeydə alınıb.

“Pir Hüseyn Xanəgahı” tarix-memarlıq qoruğunun direktoru Məhərrəm Müslümovun AZƏRTAC-ın bölgə müxbirinə verdiyi məlumata görə, XI-XIII əsrin nadir sənət incilərindən olan Pir Hüseyn Xanəgahı qədim Bakı-Salyan ticarət-karvan yolunun 127-ci kilometrliyində, Hacıqabul rayon Qubalıbaloğlan kəndi ərazisində yerləşir. Hacıqabul rayonu ərazisində qeydiyyata alınmış 14 tarixi abidə mövcuddur ki, onun da 7-si məhz qoruq ərazisində yerləşir. Bu yeddi abidəyə “Sərdabə”, ”Məscid”, “Minarə”, “Türbə”, “Qala divarları”, “Qədim qəbiristanlıq” və “Karvansaray” daxildir.

Məlumata görə, 1907-ci ildə Tiflisdə Qafqazşünaslıq İnstitunun elmi katibi olan erməni Stepan Ter-Avetisyan tədqiqatlar aparmaq məqsədilə xanəgahda olub. O, burada kaşıların təsvirini və fotosunu çəkmişdir. Rus Şərqşünas alimi V.A.Kraçkovskayada Ter-Avetisyanın ona təqdim etdiyi materiallar əsasında kaşı parçalarının kitabələrini bir qədər bərpa edib oxumuşdur. Ter-Avetisyan 1913-cü ildə təkrarən xanəgaha gəldikdən sonra kaşıların böyük bir hissəsi yoxa çıxmışdır. Daha sonra həmin kaşıların Avropa muzeylərində sərgiləndiyi məlum olub. Başqa bir məlumata görə, digər erməni, əntiq malların satışı ilə məşğul olan dəllal Kələkyan fransız qadın Düffanti ilə əlbir olaraq bu kaşıları Avropa muzeylərinə satıb. Hazırda kaşıların böyük hissəsi Luvrda, Sankt-Peterburq Ermitajında, Moskva Şərq Xalqları Mədəniyyəti Muzeyində, kiçik bir hissəsi isə Tiflis Dövlət Muzeyində saxlanılır. Xanəgahda, həmçinin İlkin Orta əsrlərə aid kitablar da olub, onlar sovet dönəmində məqsədli şəkildə məhv edilib.

Xanəgah ərazisində yerləşən quyular da öz spesifikliyi ilə seçilir. Ətraf ərazilərdə su qıtlığı yaşananda belə bu quyularda hər zaman su olub.