Kiber təhlükəsizliyin gələcəyi süni intellektdədir Fuad Həmidli

Rəqəmsal dövrün sürətlə inkişaf etdiyi bir zamanda informasiya təhlükəsizliyi sahəsində peşəkar bilik və təcrübə daha önəmli hala gəlib. Artıq kiber təhlükəsizlik nəinki üstünlük, əksinə həm dövlət qurumları, həm də özəl sektor üçün qaçılmaz bir zərurətə çevrilib.

Metbuat.az olaraq bu sahədə böyük təcrübəyə malik beynəlxalq səviyyədə tanınmış kriptoqrafiya və kiber təhlükəsizlik mütəxəssis, ABŞ-nin “New Jersey” Texnologiya İnstitutunun professoru Fuad Həmidlidən müsahibə almışıq.

Həmin müsahibəni təqdim edirik:

Fuad bəy, əvvəlcə özünüz haqqında danışaq. Necə bir yol keçdiniz və akademik karyeranız necə başladı?

Mən 1986-cı ildə Lənkəranda doğulmuşam və uşaqlıqdan etibarən akademik sahədə maraqlarım olub. Riyaziyyat sahəsindəki bacarıqlarım kiçik yaşlarımdan aydınlaşdı və 2002-2003-cü illərdə Azərbaycan Riyaziyyat Olimpiadalarında qızıl medal qazandım. Bu nailiyyətlərim beynəlxalq aləmdə də tanınmağa səbəb oldu. 2003-cü ildə Böyük Britaniya və Yaponiyada keçirilən Beynəlxalq Riyaziyyat Olimpiadalarına qatıldım və Yaponiyada "Hörmətli Yaddaş" mükafatını qazandım. Təhsilimi isə Ortadoğu Texniki Universitetində Riyaziyyat üzrə davam etdirib, doktorluq dərəcəsini Kriptoqrafiya sahəsində aldım.

Kriptoqrafiya və kiber təhlükəsizlik sahələrinə marağınız necə yarandı?

Kriptoqrafiya və kiber təhlükəsizlik sahələri mənim riyaziyyat üzrə akademik təhsilimi davam etdirərkən təbii olaraq diqqətimi çəkdi. Riyaziyyat və kriptoqrafiya arasında çox yaxın bir əlaqə var. Doktorluq təhsilimi bu sahələrə həsr etdim və nəticədə həm kriptoqrafiya, həm də kiber təhlükəsizlik üzrə dərin biliklər əldə etdim. Kriptoqrafiya təhlükəsiz məlumat ötürülməsi və şifrələmə məsələləri ilə əlaqədar olduğu üçün kiber təhlükəsizlik sahəsi ilə çox təbii bir keçid oldu.

Kiber təhlükəsizlik sahəsindəki təcrübəniz haqqında bizə məlumat verə bilərsinizmi?

Kiber təhlükəsizlik sahəsində təcrübəm böyük ölçüdə enerji sektoru ilə bağlıdır. Türkiyədəki ən böyük enerji şirkətlərindən birində kiber təhlükəsizlik rəhbəri olaraq, kritik infrastrukturun təhlükəsizliyini təmin etmək üçün bir çox mühüm layihədə iştirak etdim. Ən böyük zəiflik idarəetmə prosesini uğurla tətbiq etdik və hadisə reaksiya strategiyalarının inkişafına böyük töhfə verdik. Bu təcrübələr mənim kiber təhlükəsizlik sahəsindəki biliklərimi dərindən inkişaf etdirdi və bu sahədəki liderlik mövqeyimi möhkəmləndirdi.

Həm kriptoqrafiya, həm də kiber təhlükəsizlik sahələrində ekspert olmaq necə bir təcrübədir?

Bu, həm çox çətin, həm də çox maraqlı bir təcrübədir. Kriptoqrafiya və kiber təhlükəsizlik bir-birini tamamlayan sahələrdir. Kriptoqrafiya məlumatın təhlükəsizliyini təmin etmək üçün istifadə olunur, kiber təhlükəsizlik isə bu məlumatların düzgün şəkildə qorunmasını və sistemin ümumi təhlükəsizliyini təmin edir. Bu sahələrdə ekspert olmaq həm nəzəri bilikləri, həm də praktiki təcrübələri birləşdirməyi tələb edir. Mənim üçün hər iki sahədə bir araya gələn bu bacarıqlar kiber təhlükəsizliyin gələcəyi üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Fuad bəy, bəs tədris sahəsindəki fəallığınız və tələbələrinizlə əlaqəniz necədir?

2021-ci ildən etibarən “New Jersey” Texnologiya İnstitutunda (NJIT) kiber təhlükəsizlik və kriptoqrafiya üzrə professor olaraq fəaliyyət göstərirəm. Bu sahədəki təcrübəmi tələbələrlə paylaşmaq və onları gələcəyin kiber təhlükəsizlik mütəxəssisləri kimi yetişdirmək mənim üçün böyük bir şərəfdir. Son üç ildə təxminən 1500 tələbəyə dərs vermişəm və çoxsaylı tələbələrim kiber təhlükəsizlik sahəsində əhəmiyyətli uğurlar əldə edib. Tələbələrimlə əlaqəm çox yaxındır və onların gələcək karyeralarında onlara dəstək olmaq üçün müxtəlif mentorluq proqramları təşkil edirəm.

2022-ci ildə Azərbaycan Təhsil Nazirliyi tərəfindən dəvət olundunuz və ölkənin ilk İnformasiya Təhlükəsizliyi bakalavriat proqramını hazırladınız. Bu təcrübə barədə bizə nə deyə bilərsiniz?

Bu layihə mənim üçün çox əhəmiyyətli idi. Azərbaycan kiber təhlükəsizlik sahəsində beynəlxalq səviyyədə daha güclü mövqe tutmaq üçün lazımlı addımları atır. Mənə bu proqramı hazırlamaq üçün dəvət edildikdə ölkəmizdəki tələbələrə dünya səviyyəli bir təhsil vermək imkanı əldə edəcəyimi düşündüm. Bu proqram vasitəsilə Azərbaycanlı tələbələr kiber təhlükəsizlik sahəsində yüksək keyfiyyətli təhsil alacaq və dünya kiber təhlükəsizlik xəritəsində ölkəmizin mövqeyini gücləndirəcək.

Gələcəkdə kiber təhlükəsizlik sahəsinin hansı istiqamətlərində inqilabi dəyişikliklər gözləyirsiniz?

Kiber təhlükəsizlik sahəsi çox sürətlə inkişaf edir. Gələcəkdə xüsusilə süni intellekt və maşın öyrənməsi texnologiyalarının kiber təhlükəsizlik sahəsinə inteqrasiyası çox böyük dəyişikliklər gətirəcək. Bu texnologiyalar sistemlərin daha ağıllı və tez reaksiya verən olması üçün istifadə ediləcək. Bundan əlavə, "insansız fabriklər" və digər avtomatlaşdırılmış sistemlərin genişlənməsi ilə kiber təhlükəsizlik sahəsinin yeni və daha kompleks məsələlərlə qarşılaşacağına inanırıq.

Son olaraq, kiber təhlükəsizlik sahəsinə yeni daxil olmaq istəyən gənclərə nə tövsiyə edərsiniz?

Kiber təhlükəsizlik sahəsi çox geniş və dinamik bir sahədir. Gənclərə ilk növbədə bu sahəyə olan maraqlarını və istedadlarını inkişaf etdirməyi tövsiyə edirəm. Təhsil və təcrübə mühimdir, amma həm də davamlı öyrənmək və yeni texnologiyalarla tanış olmaq çox vacibdir. Həmçinin, real dünya təcrübələri əldə etmək, müxtəlif layihələrdə iştirak etmək və müxtəlif müsabiqələrdə yer almaq çox faydalıdır. Kiber təhlükəsizlik sahəsindəki uğurlar yalnız texniki biliklərlə deyil, həm də davamlı olaraq problem həll etmə və innovasiya ilə əldə edilir.

Sevinc İbrahimzadə / Metbuat.az