KOBİA startapların inkişafını təşviq edir

Kiçik və Orta Biznesin İnkişafı Agentliyi (KOBİA) yaxın dövrdə yeni startap təşəbbüslərinin dəstəklənməsi istiqamətində bir sıra proqramların tətbiqini nəzərdə tutur.

KOBİA tərəfindən "Startap şəhadətnaməsi" mexanizminin əhatə dairəsinin genişləndirilməsi, müraciət prosesinin tam elektronlaşdırılması nəzərdə tutulur. Həmçinin 20 min manat məbləğində qrant proqramının davam etdirilməsi və yeni yaranan startapların ilkin mərhələdə inkişafına yönəlik dəstək mexanizmlərinin gücləndirilməsi planlaşdırılır.

Gənc sahibkarlar üçün innovasiya inkubatorları və akselerasiya proqramlarının işə salınması, mentorluq və təlim imkanlarının artırılması da prioritet istiqamətlərdəndir. Agentlik, həmçinin beynəlxalq əməkdaşlıq imkanlarının genişləndirilməsini planlaşdırır. Bununla yanaşı, Türkiyə, Qətər, Səudiyyə Ərəbistanı, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və digər ölkələrin aidiyyəti qurumları ilə artıq mövcud olan əməkdaşlıq çərçivəsində innovasiya və startap ekosisteminin inkişafına yönəlik birgə təşəbbüslərin, akselerasiya proqramlarının və təcrübə mübadiləsi imkanlarının daha da genişləndirilməsi planlaşdırılır.

Beləliklə, KOBİA-nın planlaşdırdığı yeni proqramlar startapların ilkin mərhələdə inkişafını sürətləndirəcək, gənc sahibkarların innovativ ideyalarını reallaşdırmaq üçün daha geniş imkanlar yaradacaq və yerli startap ekosisteminin beynəlxalq təcrübə və əməkdaşlıqla zənginləşdirilməsinə xidmət edəcək.

“Startap şəhadətnaməsi” Azərbaycanda innovasiya ekosisteminin inkişafına dəstək məqsədilə Kiçik və Orta Biznesin İnkişafı Agentliyi (KOBİA) tərəfindən startap fəaliyyəti ilə məşğul olan mikro və kiçik sahibkarlara verilən rəsmi sənəddir. Bu sənəd sahibkarın innovativ biznes layihəsinin dövlət tərəfindən tanındığını təsdiqləyir və onun üçün bir sıra maliyyə və inzibati üstünlüklər yaradır.

Şəhadətnamənin əsas üstünlüklərindən biri startapların müəyyən müddət ərzində mənfəət vergisindən azad edilməsidir ki, bu da yeni yaradılan bizneslərin maliyyə yükünü əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Sənəd həm dövlət, həm də özəl qrant proqramlarında iştirak üçün əlavə üstünlük verir, investorlar qarşısında layihənin etibarlılığını artırır və akselerasiya, inkubasiya proqramlarına qəbul ehtimalını yüksəldir.

“Startap şəhadətnaməsi” əsasən innovativ, kommersiya potensialı yüksək olan və mikro və ya kiçik sahibkar statusuna malik layihələrə təqdim olunur.

Sənədin alınması üçün sahibkar öz layihəsini KOBİA-ya təqdim edir, ideyanın yenilikçiliyi və biznes potensialı üzrə mütəxəssis qiymətləndirməsindən keçir və müsbət qərar olduqda şəhadətnamə təqdim edilir. Hazırda müraciət prosesi qismən elektron şəkildə həyata keçirilsə də, yaxın dövrdə prosedurun tam elektronlaşdırılması planlaşdırılır. Bu mexanizm gənc startaplara biznesə addım atmağı asanlaşdırır, onların inkişafını sürətləndirir və ölkədə innovasiyayönümlü iqtisadiyyatın formalaşmasına mühüm töhfə verir.

Qeyd edək ki, KOBİA tərəfindən 200-dən çox mikro və kiçik sahibkarlıq subyektinə “Startap” şəhadətnaməsi təqdim olunub. Ortalama olaraq daxil olan müraciətlərin hər üçünün birinə Ekspertlər Şurası tərəfindən müsbət rəy verilib. 2021–2025-ci illər üzrə KOBİA-nın dəstək verdiyi startapların strukturunda əsas üstünlük İT/rəqəmsal həllər, fintek və elektron ticarət istiqamətlərinə məxsusdur. Kənd təsərrüfatı, yəni agrotech sektoru isə bu bölgüdə sabit şəkildə öz yerini qoruyub saxlayır.

Pandemiyadan sonra dövr ərzində e-ticarət və logistika həllərinin, son iki ildə isə süni intellektə əsaslanan B2B və yaşıl biznesyönümlü xidmətlərin payında artım müşahidə olunub. Ümumi mənzərəyə nəzər saldıqda görünür ki, daha çox rəqəmsallaşma, məlumat/AI əsaslı və ixracyönlü B2B həllər dəstək qazanır, agrotech isə hələ də strateji prioritet olaraq qalır.

Fərid KAZIMOV,
Azərbaycan İnnovasiyaların İxracı Konsorsiumunun icraçı direktoru

– Son illərdə Azərbaycanda startap mövzusuna maraq xeyli artıb. Xüsusilə gənc sahibkarlar arasında bu sahəyə ciddi meyil formalaşıb. Hər il bir neçə yüz startap ideyası ya tam şəkildə məhsula çevrilərək bazara çıxır, ya da ideya mərhələsində komandalar formalaşdırılır və işlərə başlanılır. Azərbaycanda hər il yüzlərlə yeni startap yaranır. Onların bir hissəsi artıq şirkətləşərək kommersiya strukturuna çevrilir və bazara çıxır, yaxud bazara çıxmaq üçün təşəbbüs göstərir. Elə startapların sayı kifayət qədərdir və rəqəmlər artmaqda davam edir. Bu, ölkə üçün olduqca vacib statistik göstəricidir. Burada maraqlı məqamlardan biri də odur ki, Azərbaycanda startapçıların yaş tərkibi dəyişir. Əgər 10 il əvvəl startapla məşğul olanların əsasən tələbələr olduğunu görürdüksə, hazırda startap quran şəxslərin əhəmiyyətli bir hissəsinin 30 yaşdan yuxarı olduğunu müşahidə edirik. Yəni bu sahədə müəyyən yaş qrupu üzrə artım tendensiyası müşahidə olunur.

İkinci fakt ondan ibarətdir ki, artıq Azərbaycanda startap ekosisteminin yaradılması istiqamətində ciddi işlər görülür. Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi, İqtisadiyyat Nazirliyi, Elm və Təhsil Nazirliyi və digər aidiyyəti qurumların apardığı fəaliyyət nəticəsində ölkəmizdə real və funksional startap ekosistemi formalaşmaqdadır. Artıq Azərbaycanda formalaşan startaplar əvvəlki kimi yalnız ideyadan ilhamlanan, lakin peşəkar olmayan şəxslərdən ibarət deyil, daha hazırlıqlı, bilikli və strateji düşünən komandalardır. Bu komandalar məhsulun strategiyasını müəyyən edir, bazarı analiz edir, araşdırmalar aparır və daha peşəkar şəkildə fəaliyyət göstərirlər.

Eyni zamanda, startaplara təqdim olunan proqramların sayı da artır. Azərbaycanda kifayət qədər inkubatorlar yaradılıb və onların sayı artmaq üzrədir. Hətta bu gün bəzi universitetlər də əvvəllər olmayan inkubasiya proqramları yaratmaq niyyətində olduqlarını bildirirlər və bu istiqamətdə addımlar atılır. Bildiyiniz kimi, bir çox ölkədə inkubatorlar daha çox universitetlərdə fəaliyyət göstərir və Azərbaycanda da bu model formalaşmağa başlayır.

Bundan əlavə, ölkədə akselerasiya proqramları da yaranıb və artıq bir neçə akselerator real dəstək göstərir. Məsələn, “SABAH.lab”ı misal göstərmək olar. Bu kimi akselerasiya proqramları startap komandalarına həm texniki, həm də strateji baxımdan real kömək edir. Komandalar müxtəlif sahələr üzrə mentorluq, ekspertiza və fərdi məsləhətlər ala bilirlər ki, bu da ekosistemin inkişafı üçün çox vacibdir.

Üçüncü məsələ startapların maliyyələşməsi ilə bağlıdır. Azərbaycanda hələ də müəyyən çətinliklər mövcuddur və bunlar qismən obyektiv səbəblərlə əlaqədardır. Startapların riskli olması səbəbindən vençur maliyyələşməsi, dünyada olduğu kimi, bizdə də çətinlik yaradır. Lakin bu istiqamətdə də işlər başlayıb. Artıq Azərbaycanda dövlət-özəl tərəfdaşlığı ilə vençur fondu yaradılıb, həmçinin ilkin mərhələ investisiyası həyata keçirən “mələk investorlar”ın (angel investors) şəbəkəsi formalaşır.

Startapların şəhadətnamə (startap sertifikatı) alması istiqamətində fəaliyyət göstərən mexanizmlər mövcuddur. Əlbəttə, onlar qrant almaq üçün də müraciət edə bilərlər. Bu proses barədə dəqiq məlumatları Ekosistem Agentliyinin (və ya aidiyyəti qurumun) resurslarından əldə etmək mümkündür. Lakin mövcud qrant proqramı mütləq genişləndirilməlidir. Çünki Azərbaycanda təşəbbüskarların sayı kifayət qədər çoxdur, amma proqramın maliyyə həcmi məhduddur.

Bu proqramın büdcəsi bir neçə dəfə artırılsa, daha çox komanda, daha çox təşəbbüskar və startap dəstək ala bilər. Bu baxımdan proqramın genişləndirilməsi son dərəcə faydalı olardı. Azərbaycan bu modeli öyrənməli və tətbiq etməlidir. Həm startap qrant proqramının həcmi artırılmalı, həm də proqramlar şaxələnməlidir. Qrantların yalnız KOBİA tərəfindən deyil, aidiyyəti dövlət qurumları tərəfindən də verilməsi daha effektiv olardı.

Məsələn, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi ekoloji sahədə çalışan startapları dəstəkləyə bilər, kənd təsərrüfatı üzrə fəaliyyət göstərən startaplara Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi qrant ayıra bilər və s. Bu halda həmin nazirliklərin sahə üzrə ekspertizası prosesə daxil olur. Çünki onlar real problemləri, ehtiyacları və bazar boşluqlarını daha yaxşı bilirlər. Startapları dəstəkləyərkən doğru istiqamətləri seçə və daha effektiv nəticələr əldə edə bilərlər. Bu yanaşma həm sinerji yaradar, həm də ölkə üzrə innovasiya ekosisteminin real və davamlı şəkildə güclənməsinə səbəb olar.

Bu məsələ – startapların xüsusi güzəştlərdən yararlanması artıq müzakirə olunur və gündəmdədir. Bu, çox yaxşı bir addım ola bilər. Startap şəhadətnaməsi alan hər bir startap və ya şirkət fəaliyyət dövründə illik dövriyyəsi 200 min manatdan aşağı olduqda belə, Yüksək Texnologiya Parkına müraciət edərək həmin parkın rezidenti olmaq hüququ qazansa, bu, ekosistemdə ciddi sürətlənmə yaradardı. Qeyd edim ki, hazırda ƏDV-nin tətbiqi üçün minimal dövriyyə həddi 200 min manatdır, yanvarın 1-dən isə bunun 400 min manata qaldırılması gözlənilir. Yəni dövriyyəsi bu həddi keçməyən startaplar ƏDV ödəyicisi olmurlar.

Amma belə startapların Yüksək Texnologiya Parkına qəbul edilməsi mümkün olarsa, onlar park rezidentlərinə təqdim olunan vergi və digər güzəştlərdən yararlana bilərlər. Bu mexanizmin genişləndirilməsi startap ekosisteminin inkişafına çox böyük təkan verə bilər və startapların sayı daha da arta bilər. Bu istiqamətdə artım müşahidə olunur.

Mənim ehtimalıma görə, yaxın 2-3 il ərzində Azərbaycanda ildə formalaşan startapların – istər yeni yaradılan, istərsə də müxtəlif inkişaf mərhələlərində fəaliyyətini davam etdirənlərin sayı 1000-i keçəcək. Bu proqnozu real edən əsas məqam ondan ibarətdir ki, ölkəmizdə bu sahədə çox dinamik proses gedir.

Musa BAĞIRLI
XQ