Kredit və depozitlər üzrə faiz dərəcələri artıb Diqqət banklara

Deputat: “Banklar müştərilərə yüksək faiz dərəcələri təklif edir”

Azərbaycan Mərkəzi Bankı (AMB) ölkə banklarında əmanətlərin yüksək artım templəri barədə məlumat verib: bu il yanvarın əvvəlində vətəndaşların bank əmanətləri rekord həddə çatıb və bu tendensiya son beş ildə də davam edib.

AMB-nin son hesabatına görə, yanvarın əvvəlinə əhalinin kredit-maliyyə təşkilatlarında depozitlər portfeli ən yüksək həddə çataraq 14 milyard 661,9 milyon manat təşkil edib. Bununla yanaşı, əmanətlər əvvəlki ayla müqayisədə daha 3% və ya 426,3 milyon manat artıb.

İllik əlavəni götürsək, vətəndaşlar banklara daha 1 milyard 714,1 milyon manat vəsait gətiriblər ki, bu da bir il əvvəlkindən 13,2 faiz çoxdur. Digər məsələlərlə yanaşı, məlumdur ki, bura həm də Beynəlxalq Valyuta Fondunun statistik metodologiyasının tələb etdiyi kimi, fərdi sahibkarların depozitləri də daxildir.

Belə ki, fevral ayının azalmasına baxmayaraq, bu seqmentdə ümumi artım tendensiyası var. Maraqlıdır ki, əhalinin banklardakı əmanətləri nəinki artıb, hətta bahalaşıb. Bu, əsasən xarici valyutada müddətli əmanətlərə aiddir. Bu fonda ekspertlər qorunmayan dollar investisiyalarının sayından getdikcə daha çox narahat olurlar.

Milli Məclisin üzvü, iqtisadçı alim Vüqar Bayramovun dediyinə görə, son vaxtlar xüsusilə xarici valyutada olan əmanətlərin faiz dərəcələrində artım müşahidə olunur: “Hazırda bəzi sistem əhəmiyyətli banklar dollar əmanətləri üzrə illik faiz dərəcəsini 4,5%-ə qaldırıb. Üç ay müddətinə banklara həvalə edilmiş qısamüddətli əmanətlər də 3% bahalaşıb. Nəticədə, sığortalı faiz dərəcəsindən daha yüksək gəlirlə qarşılaşırıq. Banklar müştərilərə yüksək faiz dərəcələri təklif edir və bu, təminatsız əmanətlərin sayının artmasına səbəb olur”.

“Xatırlatmaq istərdim ki, əmanətlərin sığortalanması haqqında qüvvədə olan qanuna əsasən, milli valyutada olan əmanətlər üzrə dövlət tərəfindən zəmanət verilən məbləğ 12% dərəcəsi ilə 100 min manatla məhdudlaşır. Bu məbləğdə xarici valyutada olan əmanətlər yalnız 2,5%-dən yuxarı olmayan dərəcə ilə sığortalanır. Belə tələblər yenilənmiş “Əmanətlərin sığortalanması haqqında” qanunda öz əksini tapıb”, - deyə deputat bildirib.

“Təcrübə göstərir ki, bank ləğv edildikdə vətəndaşlar sığortalanmış sərmayələrini geri alırlar. Lakin bunun baş verməsi üçün kredit təşkilatına həvalə edilmiş pulun gəliri sığorta tarifindən çox olmamalıdır. Daha yüksək olarsa, investor riskləri daşıyır. Hazırda banklarımızın əksəriyyəti 5%-ə qədər xarici valyutada əmanət yerləşdirməyə hazırdır, ona görə də investisiya təminatının səviyyəsi aşağı düşür. Belə əmanətlər sahibinə daha yüksək gəlir gətirsə də, sığortalanmır, maliyyə institutu müflisləşdiyi halda onlara kompensasiya ödənilmir”, - deyə ekspert vurğulayıb.

Bu baxımdan sual yaranır: yerli bankların artıq vəsaitləri varsa, nə üçün bahalı əmanətləri cəlb edirlər? Məsələn, “Fitch” reytinq agentliyinin məlumatına görə, Azərbaycan bankları likvidliyinə görə MDB regionunda ən güclü banklardandır. Bununla belə, əmanətlər üzrə faizlərin artırılması banklarda izafi vəsaitlərin olduğunu deyil, daha çox kapitala tələbatın olduğunu göstərir. Baş verənlər  ümumilikdə kredit bazarı üçün həyəcanverici xəbərdarlıqdır.

Mütəxəssislər hesab edirlər ki, əmanətlərin yüksək faiz dərəcələri cəlb olunmuş vəsaitlərin bahalaşmasının səbəblərindən biridir. Bu, tənzimləyicinin sərtləşdirilmiş kredit siyasəti fonunda xüsusilə aktualdır. Mərkəzi Bankın hesabatında deyilir ki, ötən ilin son aylarında Azərbaycanın bank sektoru əhaliyə bütün kateqoriyalar üzrə kreditlərin, o cümlədən kredit kartları üzrə vəsaitlərin verilməsində daha sərt standartlara doğru kursun yenidən gücləndirilməsi siyasətini davam etdirib.

Kommersiya banklarının kredit portfelini daraltmaq planları ilə yanaşı, hansıların ki, ən böyük hissəsi istehlak maliyyələşdirilməsidir, monetar orqanlar daha yüksək kredit faizləri barədə hesabat verirlər. Bildirilir ki, ötən ilin son 4-5 ayı ərzində cəlb olunmuş vəsaitlərin dəyərində yeni artım müşahidə olunub və yanvarda manatla verilən yeni kreditlər üzrə orta faiz dərəcəsi 17,75%-ə çatıb. Mütəxəssislərin məlumatlarına görə, bu, artıq vəsaitlərin olmadığı halda borc vəsaitlərinə tələbatın yüksək olması ilə bağlı ola bilər.