Milli adətlərin ailələrin formalaşmasına təsiri

Milli adətlər hər bir xalqın mənəvi sərvətidir. Onlar cəmiyyətin mədəni kimliyini qoruyur, gələcək nəsillərə ötürür və ailələrin möhkəmliyinin əsasını təşkil edir. Ailə — cəmiyyətin ən kiçik, amma ən vacib vahididir və onun dayanıqlılığı milli dəyərlərdən asılıdır. Məhz bu adətlər vasitəsilə insanlarda hörmət, sevgi, vətənpərvərlik kimi duyğular tərbiyə olunur.

Dahi mütəfəkkir Nizami Gəncəvinin sözləri ilə desək:

"Yüz ölç, bir biç, ölçə-yəni, gərəkdi hər dərdə dərman."

Bu deyim göstərir ki, hər məsələni həll etmək üçün düzgün dəyər ölçülməlidir. Milli adətlər də ailələrin möhkəmliyində həmin "ölçü" funksiyasını yerinə yetirir.

Müasir dövrdə milli mənəvi dəyərlərin qorunması böyük önəm daşıyır. Qloballaşma, texnologiyanın sürətli inkişafı, xarici təsirlər milli adət-ənənələrimizə təhlükə yarada bilər. Ona görə də, bu dəyərlərin qorunması və təbliği gənc nəsillərə keçirmək vacibdir. Ümummilli lider Heydər Əliyevin müdrik kəlamı bu barədə çox şey deyir:

"Milli mənəvi dəyərlərin qorunması və inkişafı müstəqil Azərbaycanın gələcəyinin əsas şərtidir."

Bu sözlər Azərbaycanın milli kimliyinin qorunmasının nə qədər vacib olduğunu göstərir.

Milli adətlər və dəyərlər hər bir cəmiyyətin özəlliyini və mənsub olduğu mədəni irsi qoruyub saxlayan əsas amillərdən biridir. Ailənin formalaşmasında milli adətlərin rolu olduqca vacibdir, çünki bu adətlər cəmiyyətdə mənimsənilir və nəsildən-nəslə ötürülür, bu da ailə institutunun möhkəmlənməsinə zəmin yaradır. Milli adətlərin ailələrin formalaşmasına təsiri müxtəlif aspektlərdə özünü göstərir və bu təsirlər ailənin həm daxili strukturunda, həm də cəmiyyətlə əlaqələrində özünü büruzə verir.

Milli-mənəvi dəyərlərin qorunması və təbliği

Xalqımızın mənəvi dünyasını zənginləşdirən, tariximizi və mədəniyyətimizi ucaldan, birliyimizi təmin edən milli-mənəvi dəyərləri qoruyub saxlamaq hər birimizin müqəddəs vəzifəsidir. Bu gün milli-mənəvi dəyərlərimizə qarşı çıxmaq, onları inkar etmək və ya mənasızlaşdırmaq cəhdləri artdığı üçün bu məsələnin daim diqqətdə saxlanılması zərurəti yaranıb. Tarixi qürur duyduğumuz meyarların, uğurlarımızın üstündən xətt çəkmək, onları kiçiltmək və aşağılamanın cəmiyyətimizdə təbliği narahatlıq doğurur. Belə hallara qarşı müqavimət göstərmək üçün hər bir ziyalı, elm adamı və ictimaiyyət nümayəndəsi əsrlər boyu cilalanmış, zamanın sınaqlarından çıxmış milli mənəvi dəyərlərimizin təbliği işində fəal iştirak etməlidir.

Ailə dəyərlərinin formalaşmasında milli adətlər xüsusi rol oynayır. Ailə daxilində sevgi, hörmət, sadiqlik kimi fundamental anlayışlar məhz milli-mənəvi dəyərlər əsasında formalaşır və inkişaf edir. Əxlaqi dəyərlərimizin toxunulmazlığı ailə institutunun möhkəmliyinin təməl daşıdır və bu dəyərlər qorunmadan ailə münasibətlərində sarsıntılar baş verə bilər.

Dünya sürətlə dəyişir və ölkəmiz də qlobal proseslərin təsirindədir. Bu şəraitdə sosial-iqtisadi nailiyyətlərimizdən məqsədyönlü istifadə etməklə, qədim mədəniyyətimizin qaynaqlarını və gözəlliklərini dünyaya təqdim etmək önəmlidir. Bunun üçün müdrik ağsaqqallar, söz sahibi olan ziyalılar və xüsusilə geniş təbliğat imkanları olan kütləvi informasiya vasitələri — radio, televiziya, mətbuat — milli mənəvi dəyərlərin təbliği və gənc nəslə izahı işində ön cərgədə olmalıdırlar.

Vətən, ata-ana, el-oba, yurd yeri sevgisi, namus-qeyrət təəssübü, vətənpərvərlik, halal-haram anlayışları, böyük-kiçik münasibətləri, ədəb-ərkan, etik dəyərlər, unudulmaz inam və milli adət-ənənələrimiz ümumən milli mentalitetimizin təməl sütunlarını təşkil edir. Bu dəyərlər ailə içində həm bağlılığı, həm də birliyi gücləndirir.

Tarixi yaddaş və gənclərin vətənpərvərlik ruhunda tərbiyəsi

Keçmişimiz, tariximiz həm də ibrət dərsi, həm də sabahımızın əsas müəllimidir. Gənc nəslin azərbaycançılıq ideyaları ruhunda tərbiyəsi xalqımızın qələbələrinin, nailiyyətlərinin təminatçısıdır. Əsrlər boyu xalqımız böyük mənlik şüuru, əxlaqi dəyərlərə sədaqəti sayəsində bütün təsirlərə baxmayaraq, dilini, dinini, milli adət-ənənələrini qoruyub saxlaya bilmişdir. Bu, xüsusilə sovet dövrünün ideoloji təzyiqlərinə baxmayaraq, böyük ruh möhkəmliyinin göstəricisidir.

O dövrdə ailələrdə, tayfalarda, kənd və obalarda, azsaylı xalqların yaşadığı bölgələrdə milli adət-ənənələrin həyata keçirilməsinə qoyulan qadağalar, təqiblər, cəzalar xalqın milli özünüdərkinə və soy-kökünə inamını sarsıda bilməmişdir. Azərbaycan oğullarının əsasən hərbi-tikinti hissələrinə göndərilməsi, sərhəd qoşunlarına və xüsusi müdafiə dəstələrinə müsəlman respublikalarının övladlarının buraxılmaması yalnız ideoloji möhkəmliklə deyil, həm də gələcəyə hesablanmış tədbirlərlə izah olunurdu.

Lakin xalqımızın tarixi qan yaddaşı bu hadisələr fonunda yenidən dirçəltdi. Xalqımızın düşüncə tərzi və vətənpərvərlik hissinin gücü müasir həyatın həqiqətlərini obyektiv qiymətləndirərək özünütərbiyəni formalaşdırır. Gənclərimizi düzgün istiqamətə yönəltmək, mənəvi tərbiyə vermək, ailələrin, təhsil müəssisələrinin, söz sahibi insanların, ağsaqqalların, ziyalıların təsir gücünü artırmaq bu gün böyük zərurətə çevrilib.

Bu baxımdan kütləvi informasiya vasitələrinin, xüsusilə televiziya və radionun təsir dairəsi və tərbiyəvi rolu daha da önəmlidir. Cəmiyyətimizdə radikal qüvvələr öz ideoloji məqsədlərini zorla həyata keçirməyə, zərərli dini adətləri kor-koranə və ifrat şəkildə tətbiq etməyə çalışsalar da, xalqımız öz milli-mənəvi və dini dəyərlərinə böyük önəm verir, onları qoruyur və nəsildən-nəslə ötürür.

Radikalizmə və ifrat dini etiqadların yayılmasına yol vermək nə zamana uyğun, nə də tarixi ənənələrimizə uyğundur. Ailə başçıları və ziyalılar gənc nəslin tərbiyəsində bu məsələlərə daim ciddi yanaşmalı, övladlarımızı dünyəvi elmlərlə silahlanmış, nur saçan, ağıllı, savadlı və vətənpərvər şəxslər kimi yetişdirməyə çalışmalıdırlar.

Toy adətləri və milli dəyərlər

Xalqımıza məxsus çoxsaylı, dəyərli, zaman-zaman tarixin süzgəcindən və müxtəlif sınaqlardan keçmiş bəşəri adət və ənənələr mövcuddur. Azərbaycanda el toylarının təşkili və aparılması, hər şeydən əvvəl, gələcək ailənin təməlini qoyarkən geniş ailə araşdırmalarının aparılması böyük əhəmiyyət kəsb edir və gənclərin gələcək həyatlarında mühüm rol oynayır.

Milli toy adətlərimizin dünəni, bu günü və sabahı bizi dərindən düşündürməyə bilməz. Bu adətlər milli və əxlaqi dəyərlərimizin qorunmasında vacib vasitədir. Adət və dəyərlər vasitəsilə ailə daxilində böyüklərlə kiçiklər arasında münasibətlər formalaşır, nəsillərarası bağlar möhkəmlənir və ailə birliyi güclənir.

Milli adətlər uşaqların tərbiyəsində də xüsusi rol oynayır. Ailədə yaşadılan adətlər uşaqlara milli kimliyi qoruma və mədəni irsə sadiqlik hissi aşılamağa xidmət edir. Hər bir millətin özünəməxsus ailə qurma və nikah adətləri var. Bu adətlər gənclərin ailə qurma prosesinə həm müsbət, həm də mənfi təsir göstərə bilər. Bəzən adətlər ailənin davamlılığı üçün möhkəm zəmindir, lakin bəzi hallarda gənclərin azad qərar verməsini məhdudlaşdıra bilər.

Milli adətlər ailə daxilində sosial davranış normalarını müəyyənləşdirir. Ailə üzvləri arasındakı münasibətlər, qohumluq və qonşuluq əlaqələri milli dəyərlərə əsaslanır, bu da sosial uyğunlaşmanı və harmoniya şəraitini təmin edir.

Ailə dəyərlərinə mənfi təsir

Dünyanın əksər ölkələrində olduğu kimi, Azərbaycanda da sosial şəbəkələrə maraq və asılılıq günbəgün artır. Sosial şəbəkələrin geniş yayılması internet asılılığının əsas səbəblərindən biridir. Bu gün ailə qurmaq, toy-düyün təşkil etmək bəzən bayağı və məntiqsiz hala gətirilir. “Müasirlik” adı altında qəbul edilən bəzi hallar ailə institutunun zəifləməsinə gətirib çıxarır. Gənclər internet vasitəsilə tanış olur, evlənir və eyni qaydada boşanırlar, nəticədə böyük ümidlərlə qurulan ailələr tezliklə dağılır, günahsız uşaqlar sahibsiz qalır, ilk sevgi təcrübələri puç olur.

Təəssüf ki, məqsədyönlü və ya təsadüfi şəkildə qurulan ailələrin dağılması sürətlə artmaqdadır. “Avropa dəyərləri”, “Qərb mədəniyyəti”, “müasir həyat tərzi” adı altında qəbul edilən toy mərasimləri və televiziya proqramları milli-mənəvi dəyərləri təhrif edir. Televiziyada yayılan tanışlıqlar, gurultulu toylar, gəlinin gül buketini arxaya atması kimi qərb adətləri milli toy ənənələrimizə qarışdırılır.

Bu gün toylarda bəzən gəlinin geyimləri belə insanlarda utanc və narahatlıq hissi yaradır. Namus və abır-həya simvolu olan gəlin geyimi ciddi düşünülməsi və milli dəyərlərə uyğun seçilməsi lazım olan məsələyə çevrilib.

Virtual məkanda həddindən artıq vaxt keçirmək insanları canlı ünsiyyətdən uzaqlaşdırır, ailə və dostlara qarşı laqeydlik yaradır. Bu, mənəvi boşluq, depressiya, əsəb pozğunluğu, təzyiq və immun sistemində zəifləmə kimi problemlərə yol açır.

Azərbaycanda sosial şəbəkələrin populyarlığının artması ilə yanaşı, zöhrəvi xəstəliklərə, xüsusən də sifilisə yoluxanların sayı da artır. Bu, sosial şəbəkələrdə tərəfdaş axtarışı ilə bağlıdır.

Məktəblilər sosial şəbəkələrdəki təhrif olunmuş həyat görüntüləri ilə ayaqlaşmadıqlarını düşündükdə özlərini pis hiss edə, hətta sosial təcrid və psixoloji problemlər yaşayırlar. Bu isə uşaqlarda reallıq hissini zəiflədərək milli düşüncəyə mənfi təsir göstərir.

İnternet asılılığı uşaqlarda milli-mənəvi hisslərin zəifləməsinə gətirib çıxarır. Belə uşaqlar kosmopolit düşüncə tərzinə meyil göstərir və vətənpərvərlik hissi zəifləyir. Bu isə dövlətin və cəmiyyətin gələcəyi üçün ciddi təhlükədir.

Milli adətlər ailənin formalaşmasında və möhkəmlənməsində çox vacib rol oynayır. Bu adətlər ailə daxilində sevgi, hörmət və birlik hissini gücləndirir, ailə dəyərlərinin qorunması və gələcək nəsillərə ötürülməsində əsas vasitədir. Odur ki, milli adətlərin qorunması ailə münasibətlərinin davamlılığı və cəmiyyətin mənəvi bütövlüyü baxımından olduqca əhəmiyyətlidir. Gənc nəsil milli dəyərlərə sadiq qalaraq, müasir dünyaya uğurla inteqrasiya etməlidir.

Qeyd: Yazı “Rəvan” Gəncliyə Dəstək İctimai Birliyinin Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə yardımı ilə həyata keçirdiyi “Azərbaycanda ailə dəyərlərinə qarşı hibrid təhdidlər” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb. Əks olunan fikir və mülahizələr müəllifə aiddir və Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin rəsmi mövqeyini əks etdirməyə bilər.