Icma.az
close
up
RU
N. Nəromanovun SƏHVLƏRİ

N. Nəromanovun SƏHVLƏRİ

Icma.az bildirir, Turkstan.az portalına istinadən.

...Naxçıvanda müsavatçıların nüfuzundan və Türkiyə dövlətindən çəkinən ermənilər 1920-ci il dekabrın 21-də Naxçıvandan rəsmi surətdə imtina etdilər.

Mühüm tarixi əhəmiyyətə malik və “Nərimanovun Bəyanatı” kimi adlanmış rəsmi sənəddən bəzi sətirlər:

Sovet Azərbaycanı Ermənistan Zəngəzurda ən yaxşı yoldaşlarımızın – kommunistlərin günahsız qanını tökmüş və tökən daşnakların hakimiyyətinə qarşı əməkçi erməni xalqına yardım edərək elan edir ki, Naxçıvan və Zəngəzur qəzalarının ərazisi Sovet Ermənistanının bölünməz ərazisidir; Dağlıq Qarabağın əməkçi kəndlilərinə isə öz müqəddəratını tam təyin etmək hüququ verilir...” ( “Kommunist” qəzeti, 2.12.1920).

1921-ci il 15 sentyabrında V.Leninə göndərdiyi məktubunda N.Nərimanov yazırdı ki, Qızıl Ordunun bizi tərk etməməsini ondan xahiş etmişik. Qızıl Ordu Azərbaycan kəndlilərinin hesabına saxlandığı üçün onlar var-yoxdan çıxarılırsa da, bununla bağlı fəhlələrqida çatmazlığı yaranırsa da biz buna getmişik. Daha sonra bu “xalq lideri” mütiliklə deyir:

“Mən təkrar bəyan edirəm ki, hədsiz çətinliklərlə olsa da mən Sovet Rusiyasının üzərimə qoyduğu öhdəliyi (hansı öhdəliyi? – İ.İ.X) tam yerinə yetirmişəm. Azərbaycan nefti Sovet Rusiyasına məxsusdur”. (N.Nərimanov, “İzbrannıe proizvedeniya”, Baku – 1989, tom 2, str 553-557).

F.Köçərli “Nəriman Nərimanov” kitabında yazır ki, hakimiyyətin ilk ilində Nərimanov Rusiyaya 60 milyard manatlıq neft göndərmişdi, özü də müftə. Fəhlələr neftin hansı şərtlərlə göndərildiyini soruşduqda o, belə cavab vermişdi:

“...biz Rusiyaya hər nə versək yenə də az olacaqdır, çünki bu bizim borcumuzdur, bizim bilavasitə vəzifəmizdir”.

Hörmətli oxucu, çox təəccüblüdür, doğrudanmı xalqın sevimli rəhbəri olmaq iddiasındakı bu adam rus süngüsü üzərində 2-3 il hakimiyyət sürməsi xatirinə kəndlisini var-yoxdan çıxarır, fəhləsini aclıq çəkməyə məcbur edir, qabaqcıl adamların fiziki-mənəvi məhvinə susur, millətin nəyi varsa, şimala daşıtdırır, torpağımızı, sərvətlərimizi qan düşmənimizə ərməğan edir və bunu özünə borc bilir?

N.Nərimanovun anlamında Rusiyanın bizə bəxş etmiş olduğu xöşbəxtliyin və bunun əvəzi olaraq bizim onun qarşısnda vəzifəmizin və borcumuzun daha biri, orqanizmin gizli xəstəliyinin gec aşkar olan əlaməti kimi, 1964-cü ildə aşkara çıxdı.

Yadımdadır ki, həmin il Azərbaycanın Rusiya tərkibinə “könüllü girməsi”nin 150 illiyini bayram edilməsi ilə əlaqədar paytaxt Moskvadan bir çox qonaq, o cümlədən SSRİ Tarix İnstitutunun keçmiş direktoru A.L.Sidorov və başqa tarixçi alimlər gəlmişdi. Onları vağzalda qarşılayan tarixçi alimlərimizə Sidorov, “Çox qəribə haldır ki, insan ölkəsinin işğalını bayram olaraq qeyd edir” – demişdir. (Moskvanın Dağlıq Qarabağı ermənilərə verməklə bağlı anti Azərbaycan siyasətinə respublika zəhmətkeşlərinin Vətənimizin müstəqil olmasının tərəfdarı kimi şifahi çıxışları və mətbu yazıları ilə tanınan Az.SSR EA-nın müxbir üzvü, Mahmud İsmayılovun 1989-cu ildə “Çənlibel” təşkilatının Azərnəşrin keçmiş Hüsü Hacıyev küçəsində ki, keçmiş binasındakı söhbətindən bir xatirə).

Onu da qeyd edək ki, Nəriman adlı bir bolşevik 1919-cu ildə Azərbaycanın Şuşa, Cavanşir, Cəbrayıl, Zəngəzur uyezdlərində Müsavat hökuməti və xalq ordumuz əleyhinə pozucu təbliğat aparırdı. N.Nərimanovların, M.Əzizbəyovların və ümumiyyətlə, bolşeviklərin (kommunistlərin) kim olduqları sualını gec də olsa özümüzə verməliyik.

Azərbaycandan torpaq qoparıb Emənistana verilməyin kökündə Rusiyanın Qafqazı əldən verməmək məqsədi dururdu. Çox təəssüf ki, Azərbaycanın o vaxtkı rəhbəri N.Nərimanov bolşeviklərin gizli məqsədini duya bilməmişdi. Azərbaycanın təbii sərvətlərini, torpaqlarını qonşulara paylamaqda N.Nərimanov çox əliaçıq, cəsarətli, özününkülərə yardım münasibətində isə çox aciz olub. Azərbaycanı XI Orduya işğal etdirən bu insan 1920-ci ilin 27 mayında imzaladığı dekretlə neft sənayesini milliləşdirib, onu Azərbaycanı tanımaq istəməyən, onunla hesablaşmağı lazım bilməyən, sonralar neft kralı adlandırılmış Serebrovskinin ixtiyarına buraxdıqdan sonra Azərbaycan kəndlisinin kerosin tapmadığı üçün talaşa yandırmağından, Tiflisdə isə bizim neftin daha ucuz satıldığından hansı məntiqlə narazılıq edir?

M.Ə.Rəsulzadə Azərbaycanın müstəqil, suveren bir dövlət olması üçün illərlə müstəsna fəaliyyət göstərmişdi. Buna görə də o, XI Ordunun süngüləri üzərində qurulmuş Sovet hakimiyyətinin Azərbaycanı qarət, talan etməsinə, törətdiyi qətliamlarına sakit baxa bilmirdi. M.Ə.Rəsulzadə 1921-ci ilS.Orconikidzenin yanında Nərimanova sovet hökumətinin qanunsuz hərəkətlərini nə üçün qəbul etdiyini soruşduqda ondan “Mən nə edim, məni dinləyən yoxdur” cavabını almışdı. Bu cavabdan qeyzlənən S.Orconikidze:

“Xeyr, yoldaş Nəriman, bu sözlərlə özünü məsuliyyətdən qurtara bilməzsən. Sözləri dinlənilməyən bir rəisi – hökumət məmləkətin fəlakətində iştirak etməmək və məsuliyyətdən qurtarmaq üçün istefa verər – işdən çıxar” – demişdi. (N.Nəsibzadə, Nərimanov:sönməyən ulduz, yoxsa bütün sonu? “Azadlıq” qəzeti, 26.07.1991)

V.Leninin əsərlərinin 1965-ci ildə çap olunmuş 51-ci cildində, 1920-ci ilin iyununda Q.Orconikidzeyə göndərdiyi teleqramda deyilir:

“Bundan başqa Azərbaycanın bütün daxili, xarici siyasətinə rəhbərlik Sizə həvalə olunur”.

Hərçənd bu teleqramdan Nərimanov xəbərdar ola bilməzdi, ancaq işlərin gedişindən o özünün kağız üzərində rəhbər və Rusiya rəhbərliyinin əlində bir oyuncaq olduğunu duymalı idi. Bəlkə də Nərimanov vəziyyəti başa düşürdü, lakin rus süngüsü üzərində hakimiyyətə gəldiyi üçün səsini çıxara bilməyib, şəxsiyyətinin alçaldılması, hətta Pankratovun əmrilə həbs olunması ilə də barışırdı. Nərimanov o dövrdə Azərbaycanın fəlakətində bilavasitə iştirak etmişdi. Ümumiyyətlə isə, istilaçılar yerli əhalidən on minlərlə vətənsevərlərin edam qərarını adətən özlərinin yerli xalqdan təyin etdikləri, özünün oyuncaq olması ilə razılaşan rəhbərə imzaladırdılar. Buna görə də qətliamların müəllifləri istilaçılar olsalar da yerli rəhbərlər də ən azı siyasi, mənəvi məsulyyətdən qurtula bilməzlər!

N.Nərimanov Azərbaycanın əbədi xöşbəxtliyini insanların dayanıqlı milli xüsusiyyətlərini – dil, adət-ənənə eyniliyini, əhalinin avtoxton olub-olmamasını, dini mənsubiyyətini nəzərə almadan müxtəlif milliyyətli vətəndaşların yalnız əmək münasibətlərinin yaxınlığıəsas tutaraq onları qardaş hesab etməklə Rusiya ilə bağlayırdısa, M.Ə.Rəsulzadə Vətənin xöşbəxtliyini ölkənin müstəqilliyində, əhalinin isə milli şüurunun oyandırılmasında, onun yetkinləşdirilməsində və milli vəhdətdə görürdü.O, milli birliyi qorumağı vacib hesab edir, beynəlmiləlçilik, kosmopolitizm kimi ideyaların milli birliyin parçalanmasına, məhvinə xidmət etdiyini əsaslandırırdı. M.Rəsulzadə eyni vaxtda bütün xalqlara hürriyyət arzulayırdı və bunu sonra real olaraq həyata keçirdi, Azərbaycan Parlamentinin tərkibi bunu aydın göstərir. N.Nərimanov da xalqının xoşbəxtliyini istəyirdi, lakin onun bu məqsəd üçün seçdiyi ideoloji platforma bünövrəsindən nöqsanlı olduğu üçün özü də xeyli nöqsana yol verdi.

Mənbə: : “Vətən düşüncələri (tarixin olaylarında) “ – İrşad İbrahimov

Bakı - 2007

Hadisənin gedişatını izləmək üçün Icma.az saytında ən son yeniliklərə baxın.
seeBaxış sayı:97
embedMənbə:https://www.turkustan.az
archiveBu xəbər 08 Mart 2025 23:23 mənbədən arxivləşdirilmişdir
0 Şərh
Daxil olun, şərh yazmaq üçün...
İlk cavab verən siz olun...
topGünün ən çox oxunanları
Hal-hazırda ən çox müzakirə olunan hadisələr

“Landmark” bu dəfə Sahil Bababyevin idarəçiliyinə keçdi

21 Oktyabr 2025 11:26see338

Yarım əsrimə qədəm qoydum

21 Oktyabr 2025 20:33see248

La Liqa ABŞ da keçiriləcək “Barselona” “Vilyarreal” matçının ləğv edildiyini açıqlayıb

22 Oktyabr 2025 00:15see237

AZAL da yarıtmaz idarəçilik, yoxsa... Təyyarələrdə yaranan problemlər nəylə bağlıdır? (VİDEO)

21 Oktyabr 2025 09:20see215

Türkiyədə FETÖ əməliyyatı : 286 nəfər saxlanıldı

22 Oktyabr 2025 06:53see195

Təl Əvivdən Bakıya reyslər bərpa edilir

21 Oktyabr 2025 19:39see190

“Azərkosmos” peyk istehsalına hazırlaşır kosmik sənayenin inkişafında yeni mərhələ

21 Oktyabr 2025 19:12see189

Toyuq əti və yumurta bahalaşacaq SƏBƏB BUDUR KONKRET

22 Oktyabr 2025 12:02see176

3 boksçumuz da qalib oldu

22 Oktyabr 2025 10:54see176

Dabaq xəstəliyi xaricdən gətirilən ət məhsullarına tələbatı artırdı (VİDEO)

21 Oktyabr 2025 23:40see167

Azərbaycan ötən ay genişzolaqlı internetin orta sürətinə görə Cənubi Qafqazda liderliyini saxlayıb

21 Oktyabr 2025 13:54see166

Bakı Tehran: yeni etimad mərhələsi

22 Oktyabr 2025 09:59see157

“Həyatın mənası yaşla necə dəyişir? Yeni tədqiqat

21 Oktyabr 2025 15:52see157

Atletiko ya can verməyən Qarabağ Atletik in də öhdəsindən gələ bilər

21 Oktyabr 2025 17:36see136

Suriya universitetlərində Türk dili və Ədəbiyyatı bölümü YARADILIB

22 Oktyabr 2025 16:35see133

Ruslar Çin avtomobillərindən narazılıq edirlər...

21 Oktyabr 2025 23:06see132

Daha 8 məsələ parlamentin plenar iclasına tövsiyə edilib

21 Oktyabr 2025 17:38see130

Türkiyə XİN: Knessetin İordan çayının Qərb sahili ilə bağlı qərarı beynəlxalq hüquqa ziddir

22 Oktyabr 2025 23:42see130

VK sədri Dünya Məktəbinin şagirdləri ilə görüşüb FOTOLAR

22 Oktyabr 2025 10:52see128

Özünü maşın vurub öldürdü, xəbəri alan atasının da ürəyi dayandı Foto

22 Oktyabr 2025 07:17see127
newsSon xəbərlər
Günün ən son və aktual hadisələri