Oxucunun dili ilə yazılmış roman “Aslan və Günəş”

Murad Hüseyn Difainin yaradıcılığı onun ictimai aktivliyi və bədii duyumu ilə paralel inkişaf edib.

Gənc yaşlarından ölkənin ictimai-siyasi proseslərinə qoşulan Murad, eyni zamanda sözün gücünə, ədəbiyyatın ruhal imkanlarına böyük maraq göstərib. O, yazını təkcə fikir söyləmək vasitəsi kimi deyil, həm də mənəvi axtarışın və ruhun ifadəsi kimi dəyərləndirir. Məhz bu baxımdandır ki, onun əsərləri pafoslu cümlələrdən, süni konfiqurasiyalardan uzaqdır,  orada insan var, sual var və səmimi axtarış var.

Murad “Difai” təxəllüsünü seçməklə Əhməd bəy Ağaoğlunun maarifçi və milli mübarizə yoluna, eləcə də Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin ideya irsinə səssiz, amma qətiyyətli bir sədaqət nümayiş etdirir. Bu, sadəcə bir tarixi şəxsiyyəti sevmək deyil,  bu bir ideyaya bağlanmaq, bir mövqedə durmaq, bir yol seçməkdir.

Murad Hüseyn yazılarında oxucuya təriflə deyil, düşüncə ilə təsir edir. Onun bədii dili emosional səmimiyyətə əsaslanır, mətni oxuyarkən oxucu özünü süni bir bədii tamaşada deyil, həyatın içində hiss edir. O, oxucunun dilində yazır, onunla eyni masada oturub danışır. Bu, Muradın qələmindəki ən mühüm fərqləndirici cəhətdir: ədəbi iddia yox, ədəbi ünsiyyət var.

Bu ünsiyyətin zirvəsində isə “Aslan və Günəş” romanı dayanır. Əsərin adında cəmlənən simvollar  “aslan” və “günəş”  yalnız estetik və tarixi yüklə deyil, həm də mənəvi və psixoloji təbəqələrlə zənginləşdirilib. Aslan burada yalnız fiziki güc və cəsarət deyil, həm də əqidəyə sədaqət, daxili iradə və xalqın öz içindən doğan müqavimət enerjisi kimi təqdim olunur. Günəş isə yalnız nur və istilik deyil, eyni zamanda maarifçilik, dirçəliş və mənəvi yüksəliş rəmzidir. Bu simvollar əsərin hər sətrində öz metaforik gücünü qoruyur.

“Aslan və Günəş” oxucuya özünü bədii qəhrəmanların yanında hiss etdirməyi bacarır. Kitabın dili ağır deyil, süni deyil. Oxuyarkən rast gəlinən bu epizodda olduğu kimi: “Aslan və Günəş” təşkilatı 1135-ci ildə böyük Atabəy olan, qüdrətli şəxsiyyət Şəmsəddin Eldəniz tərəfindən öndə gələn türk bəyləri ilə birlikdə yaradılmışdı… Təşkilatın büdcəsi o qədər böyük idi ki, Atabəylər dövlətinin xəzinəsini belə formalaşdıra bilmişdilər…

Burada tarixlə mifologiya, sənədlə bədii təxəyyül birləşir. Müəllif tarixi süjet xəttini sadəcə informasiya vermək üçün deyil, oxucuda milli yaddaşın dirçəldilməsi üçün istifadə edir.

Əsərin başqa bir epizodunda isə real obraz  Selim Tufan həm bir xarici missioner, həm də bir daxili sarsıntı yaşayan insan kimi təqdim edilir:

Selim Tufan Türkiyəli bir katolik və “Pinecone” təriqəti üzvüdür… Lakin nə Selim Tufan, nə də Vatikan həqiqətdə olanlardan xəbərdar deyildilər.

Bu cümlələrdə müəllifin həm bədii fantaziyası, həm də realist müşahidə qabiliyyəti bir araya gəlir. Oxucu bu obrazla həm uzaq bir dini və geosiyasi oyunun iştirakçısı, həm də insanın daxili dilemmasını yaşayan bir varlıqla qarşılaşır.

Murad Hüseynin yazı tərzi təkcə hadisəni danışmaq deyil, həmdə  onu hiss etdirməkdir. Buradakı səmimiyyət, dialoq tonu, ritmik axıcılıq oxucunu yormur. Əksinə, bəzən bir cümlədən sonra dayanmaq, fikrə getmək, sonra oxumağa davam etmək istəyi yaradır.

Muradın istər qəzəl formasında, istərsə də nəsrində əsas olan təbii ifadədir. O, bədii iddiaya deyil, daxili səmimiyyətə və real duyuma söykənir. Bu yanaşma isə çağdaş gənc ədəbiyyat üçün nümunə ola biləcək bir yol xəritəsidir.

“Aslan və Günəş” romanı, bir baxımdan, Murad Hüseyn Difai yalnız yazıçı kimi yox, düşünən bir gənc kimi də təqdimidir. O, keçmişdən gələn simvolları bu günün dili ilə danışdırır, öz oxucusunu isə heç vaxt “uzaqdan” seyrçi kimi deyil, “içəridən” bir iştirakçı kimi görür.

Bu romanın dəyəri onun hadisələrində deyil,  o hadisələri danışmaq tərzində, dili ilə oxucu arasında qurduğu körpüdədir.

Samir Əsədli