Özünü ləğv edən PKK niyə və necə yaranmışdı? ARAŞDIRMA

PKK (Kürdüstan Fəhlə Partiyası) özünü buraxdığını və silahlarını təslim edəcəyini açıqlayıb. Bu qərar təşkilatın rəhbəri Abdullah Öcalanın 27 fevral 2025-ci ildə etdiyi çağırışa əsaslanır. Öcalan PKK-nın silahları yerə qoyub özünü buraxmasını istəyib və bu addımı "tarixi məsuliyyət" olaraq qiymətləndirmişdi. PKK-nın rəhbərliyi Öcalanın çağırışını qəbul etdiyini və öz tərəflərindən bu tələbləri həyata keçirəcəklərini bildirmişdi. Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan isə Öcalanın bu çağırışını "tarixi fürsət" olaraq qiymətləndirmiş və bu prosesin uğurla başa çatması üçün diqqətlə izləyəcəklərini demişdi. Beləliklə, bu addım - PKK-nın özünü buraxması 40 ildən artıq davam edən silahlı münaqişənin sona çatması və bölgədə sülhün bərqərar olması istiqamətində mühüm bir addım kimi qiymətləndirilir.

PKK niyə və necə qurulmuşdu?

PKK 1978-ci ildə Abdullah Öcalanın rəhbərliyi ilə Türkiyənin Diyarbəkir vilayətində yaradılıb. Onun yaranmasının əsas məqsədi Türkiyədə və regionda yaşayan kürdlərin sözdə hüquqlarını qorumaq, onlara siyasi, mədəni və iqtisadi muxtariyyət və ya müstəqillik qazandırmaq olsa da, məhz kürdlərin hüquqları qaçırılan uşaqlarla, məcburi silahlandırılan gənclərlə, şiddətə və zorakılığa uğrayan qadınlarla ən çox PKK tərəfindən pozulub. Həmçinin, muxtariyyət adı altında PKK olmazın cinayətlərə imza atıb, minlərlə insanın həyatını itirməsinə səbəb olub. 1980-ci illərdə dünyada və Türkiyədə solçu - marksist ideyaların populyarlaşması PKK-nın ideoloji bazasını formalaşdırdı. PKK özünü marksist-leninist hərəkat kimi təqdim edir və silahlı mübarizə ilə dəyişiklik yaratmağı hədəfləyirdi. Lakin bu mübarizə nəticədə PKK-nın terror təşkilatı kimi tanınması, lideri Öcalanın isə ömürlük həbsi ilə nəticələndi.

Fəaliyyəti və nəticələri

PKK 1984-cü ilin 15 avqustundan etibarən Türkiyə dövlətinə qarşı terror fəaliyyətinə başlayıb. Həmin gün PKK Abdullah Öcalanın əmri ilə Siirt və Hakkaridə ilk silahlı hücumunu həyata keçirib. Nəticədə 3 nəfər ölüb, 8 nəfər yaralanıb. PKK 15 avqust tarixini "ilk güllə günü" və "diriliş günü" kimi qeyd etməyə qərar verib. PKK tərəfdarları hər il avqustun 15-də müxtəlif aksiyalar keçirirlər. Terror təşkilatı 1984-cü ildən etibarən Türkiyəyə qarşı apardığı silahlı mübarizə ilə çox sayda mülki vətəndaşa, təhlükəsizlik qüvvələrinə və dövlət infrastrukturuna qarşı hücumlar təşkil edib. Bu hücumlar nəticəsində 40 mindən çox insan həyatını itirib, yüzminlərlə insan yaşadığı ərazini tərk etmək məcburiyyətində qalıb. PKK 1987-ci ilin 20 iyununda Mardinin Pınarcık kəndində ilk böyük terror aktını həyata keçirib. Hadisə nəticəsində 16-sı uşaq, 6-sı qadın olmaqla 30 nəfər həyatını itirib. Təşkilatın növbəti qətliamı 1993-cü ildə Bingöl əyalətində həyata keçirilib. Belə ki, əsgərləri daşıyan maşınlar PKK silahlıları tərəfindən ələ keçirildikdən sonra 36 əsgər və üç müəllim girov götürülüb. Həmin gün axşam saatlarında terrorçular tərəfindən 36 nəfər qətlə yetirilib. 2006-cı ilin 13 sentyabrında isə Diyarbəkirdə PKK-ya bağlı olduğu iddia edilən qruplar tərəfindən edilən partlayışda 7-si uşaq olmaqla, ümumilikdə 10 nəfər həyatını itirib, 16 nəfər yaralanıb.

1999-cı ildən 2022-i ilə qədər - 23 il ərzində PKK İstanbulda da zaman-zaman müxtəlif terror aktları həyata keçirib. Bu hadisələr nəticəsində yüzlərlə insan ölüb və yaralanıb. PKK-nın növbəti terror əməli 2015-ci ilin 7 sentyabrında İğdırda Dilucu Sərhəd Keçid Məntəqəsində xidmətdə olan polisləri daşıyan mikroavtobusun keçdiyi yola döşənən uzaqdan idarə edilən minanın partlaması nəticəsində olub. Nəticədə 13 polis əməkdaşı ölüb, 1-i isə yaralanıb. 2016-cı ilin 26 avqustunda isə Şırnak vilayətinin Cizrə rayonunda PKK üzvü Mustafa Aslan partlayıcı qurğu yerləşdirilmiş avtomobili ilə polis idarəsinə terror hücumu həyata keçirib. Hücum nəticəsində 12-si polis ölüb, 3-ü mülki olmaqla 78 nəfər yaralanıb. Bu hücumlar təşkilatın törətdiyi cinayətlərin miqyasını göstərir. Lakin PKK-nın cinayətləri yalnız bununla kifayətlənməyib, mülki və ictimai infrastruktura da çoxsaylı hücumlar həyata keçirilib. Məktəblərə, xəstəxanalara və yolların inşasına qarşı hücumlar təşkil olunub. Həmçinin, PKK tərəfindən uşaqların oğurlanıb dağlara aparılması, zorla silahlandırılması və təlim verilməsi ilə bağlı da kifayət qədər faktlar mövcuddur.

Terror təşkilatı kimi tanınması

Türkiyə, ABŞ, Avstraliya, Kanada, Suriya, İraq, İran, İsveç, Yeni Zelandiya, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Avropa İttifaqı PKK-nı terror təşkilatı kimi tanıyıb və fəaliyyətini qadağan edib.

PKK-nın ləğvi nə vəd edir?

PKK-nın ləğvi həm Türkiyə, həm region, həm də beynəlxalq ictimaiyyət üçün mühüm nəticələr və potensial dəyişikliklər vəd edir. Bu, sadəcə silahların susması deyil, eyni zamanda yeni siyasi və sosial mərhələnin başlanğıcı deməkdir. Türkiyənin şərqində 40 ildən artıq davam edən silahlı münaqişə sona çata, mülki əhali daha təhlükəsiz şəraitdə yaşaya, silahlı qarşıdurmaların dayanması ilə ordu və təhlükəsizlik qüvvələrinin itkiləri azala bilər. Bununla yanaşı, ölkənin şərqində investisiyaların artması ehtimalı var, çünki təhlükəsizlik riski azalacaq. Turizm, kənd təsərrüfatı və infrastruktur sektorlarında da inkişaf və məşğulluq imkanları genişlənə, regionun daha inteqrasiya olmuş iqtisadi aktor kimi rolu güclənə bilər.

Mərahim Nəsib