Pulumuzu kim oğurlayır?

Son vaxtlar vətəndaşların şəxsi və bank kartı məlumatlarının, daha sonra isə maliyyə vəsaitlərinin ələ keçirilməsi halları artır. 

Artıq bu istiqamətdə qeydə alınan faktlara əsasən gündəlik olaraq vətəndaşların bank kartlarından müxtəlif məbləğdə vəsait oğurlandığına dair rəsmi xəbər yayılır. Daxili İşlər Nazirliyinin (DİN) məlumatına görə, dələduzluqla məşğul olan şəxslər özlərini müxtəlif adlarla təqdim edə bilərlər: 

“Özünü ailə üzvünüzün tanışı olduğuna inandırıb yaxın qohumlarınızın xəstə olduğunu, müalicəsinə təcili pul lazım olduğunu bildirə, bank əməkdaşı kimi “bankdandır, kartınıza müdaxilə var” deyə, müştəri adı ilə satdığınız əşyaya görə beh ödəmək istəyə və ya digər üsullarla sizi öz əməllərinin qurbanına çevirə bilərlər. 

Naməlum xarici nömrələrdən gələn zənglər və ya göndərilən mesajlara inanan vətəndaşlar dəqiqləşdirmə aparmadan tanımadıqları şəxslərin istədikləri məbləğləri onlara göndərirlər və məlumatı dəqiqləşdirdikdən sonra aydın olur ki, kiberdələduzluqlaüzləşiblər”.

DİN-in tövsiyələrinə görə, hər bir vətəndaş bilməlidir ki, kartın üzərindəki CVV/CVC kodu, SMS vasitəsilə göndərilən OTP kodu, digər sizə məxsus sistemlərə giriş üçün lazım olan loqin və şifrələr, kartın PİN kodu məxfi məlumatlardır: 

“Bu məlumatlar naməlum şəxslərə verildiyi halda hesabda olan pullar, yaxud pul yoxdursa, kredit formasında onlara zərər vurula bilər. Əgər qarşı tərəf bank əməkdaşı olduğunu iddia edirsə, yalnız kartın ilk və ya son 4 rəqəmini, sistemdə qeydiyyatda olan əlaqə nömrəsini və şəxsiyyət vəsiqəsinin FİN kodunu istəyə bilər. Heç bir halda bank əməkdaşı zəng edib, vətəndaşdan bank kartının məxfi şifrələrini istəmir, bunun üçün link, SMS, yaxud elektron məktub göndərmir. 

Bilməliyik ki, bank kartının tam nömrəsini, PİN, CVV, OTP kodlarını və digər şəxsi məlumatları istəyən, SMS göndərən şəxslər dələduzlardır. Bir daha vətəndaşlara naməlum nömrələrdən gələn şübhəli zənglərə və mesajlara qarşı diqqətli olmağı, şişirdilmiş vədlərə və cəlbedici təkliflərə araşdırma aparmadan inanmamağı, tanımadıqları şəxslərə onlayn qaydada ödəniş etməməyi, şəxsi və bank kartı məlumatlarını heç kimlə bölüşməməyi tövsiyə edirik”.

Qeyd edək ki, vətəndaşların bank kartlarından vəsaitlərin oğurlanması ilə bağlı məsələyə iqtisadçı-ekspertlər də birmənalı yanaşmırlar. Belə ki, iqtisadçı-ekspert Əkrəm Həsənovun sözlərinə görə, kartlardan oğurluqda təqsirləndirilməli tərəf ilk növbədə vətəndaşdır: 

“Ancaq  mən problemi daha çox bankların təhlükəsizlik sistemində görürəm. Bankların informasiya təhlükəsizlik sistemi o qədər bərbaddır ki, hakerlər onların məlumat bazasını oğurlayır və bilir, kimin hansı bankda nə qədər pulu var. Amma son anda təqsir yenə vətəndaşdadır. Sən axı öz məlumatını niyə kiməsə, tanımadığın şəxsə deyirsən?!”

Ekspert qeyd edib ki, informasiya və pulların oğurlanmasına dair problemlər daha çox böyük banklardadır və bunun da səbəbi var: 

“Banklar informasiya texnologiyalarına pul xərcləmək istəmir. Axırı da belə olur. Onu da deyim ki, bütün banklarda vəziyyət eyni deyil. Problem böyük banklarımızdadır. Oğurlanma halları məhz bu banklarda olur. Çünki bu bankların müştəri bazası o qədər çoxdur ki, informasiyanı tam həzm edə bilmirlər və onların təhlükəsizlik sistemi inkişaf etmir”.

Doğrudanmı bu gün ən aktual məsələlərdən olan bank kartlarından vəsaitin oğurlanması problemində banklar da günahkardır?   

Məsələ ilə bağlı iqtisadçı-ekspert Razi Abbasbəyli “Cebheinfo.az”-a bildirib ki, bu problem ilk növbədə banklarındır: 

“Çünki əksər banklar təhlükəsizliklə bağlı, xüsusilə də elektron təhlükəsizlik sistemlərinə əlavə xərc çəkmək istəmirlər. Bu, çox bahalı  məsələdir. Əslində informasiya, elektron təhlükəsizlik sistemlərinin təkmilləşdirilməsi üçün təcrübəli mütəxəssislərə ehtiyac var. Bunun üçün bahalı qoruma proqramları alınmalı və həmin proqramlar tətbiq edilməlidir. 

Azərbaycan bankları bu vəsaiti xərcləmək istəmirlər. Nəticə etibarilə də bankların elektron təhlükəsizlik sistemləri təxminən bir neçə il bundan öncəki təhlükəsizlik sistemləridir. Banklar bir neçə mərhələli təsdiqləmə sistemini istifadəyə verməlidirlər. 

Bu zaman vətəndaşın, xüsusilə də onlayn ticarətdə, elektron pul köçürmələr sistemində iştirakına dəstək məqsədilə müəyyən tədbirlər görülməlidir. Burada bir ciddi məsələ də ondan ibarətdir ki, banklarda məhz bu işə baxan, vətəndaşlar haqqında informasiyaların, məlumatların toplandığı müvafiq şöbələrə nəzarət edən qurumlar bir neçə olur. Məsələn, bir-birinin üzərində nəzarət mexanizmini həyata keçirən şöbələr olmalıdır. Azərbaycanda əksər banklarda bu, bir şöbədədir və vətəndaşların məlumatları həmin bir şöbədə toplanır. 

Yəni, o şöbədə çalışanların belə, hansısa şəbəkə ilə əlbir olması kifayət edir ki,  bank müştərilərinin kartlarından pulların oğurlanması asanlaşsın. Burda da əsasən təhlükəsizlik, məsuliyyət məsələsi var. Bunun üçün də əlavə şöbə yaradılmalıdır. Şöbələr qarşılıqlı olaraq məhz bu məqam- elektron təhlükəsizlik üçün bir-birinə nəzarət etməlidir”.

Ancaq Azərbaycan banklarında hələ  bu struktur formalaşmayıb:

”Birinci növbədə elektron təhlükəsizlik üçün xərcləri artırmalıdırlar. İkincisi isə banklar özünün müvafiq aparatında struktur islahatı həyata keçirməlidirlər. Bu gün Azərbaycan yerli banklarının strukturu təxminən 2000-ci ilin əvvəlində formalaşmış strukturdur. Beləliklə, bu islahatlar həyata keçirilməli, vəsait sərf olunmalı, eyni zamanda elektron nəzarət və təhlükəsizlik sistemləri yeni proqramlarla təchiz edilməlidir ki, vətəndaşların vəsaitləri qorunsun. Onların aldadılma ehtimalları aşağı düşsün”. 

Ekspertin sözlərinə görə, bütün bunlarla yanaşı, məsuliyyəti ancaq bankların da üzərinə atmamalıyıq: 

“Burada vətəndaşın da günahı kifayət qədər çoxdur. Dəfələrlə edilən xəbərdarlıqlara baxmayaraq, vətəndaşlar müvafiq onlayn lotereya oyunlarında iştirak edirlər, qumar oyunlarına qoşulurlar. Tanımadıqları elektron səhifələr üzərindən alış-veriş edirlər. 

Bəzən burada aldadıcı, şirnikləndirici vədlər vətəndaşların yanlış yola getməsinə, tələsik qərar verməsinə gətirib çıxarır ki, burada da nəticə etibarilə ziyan görürlər. Ona görə də məsuliyyət məsələsində 50 faiz vətəndaşın üzərindədirsə, 50 faiz də bankların üzərindədir. 

Yalnız bankları ittiham etmək yox, vətəndaşları da məsuliyyətli olmağa dəvət etmək lazımdır. Ancaq burada vətəndaş aldadılan tərəfdir. Bank isə bilərəkdən bu sahəyə pul xərcləməyən, daxili struktur islahatlarını həyata keçirməyən təşkilatdır. Yəni, inzibati aspektdən yanaşsaq, bankların məsuliyyəti daha çoxdur”.

Nigar Abdullayeva
"Cebheinfo.az"
 

Açar sözlər: Bank kart pul vəsait oğurlamaq Razi Abbasbəyli Əkrəm Həsənov