Putin Trampa ümidlidir

Vitali Kulik: “Avropa və Ukraynaya güzəştə getməyə təzyiq edəcək”

Türkiyə Ukrayna üzrə danışıqların üçüncü raundunu keçirməyə hazırdır.
Türkiyə xarici işlər naziri Hakan Fidan yerli mediaya açıqlamasında deyib ki, tərəflərlə ikinci raundda qəbul edilmiş qərarlar barədə danışdıq. Biz üçüncü tura keçmək arzusunun olduğunu görürük. Ruslar bu məsələ ilə bağlı ilkin bəyanat verdilər. Qonaqları qəbul etməyə, vasitəçi rolunu oynamağa hazırıq. Xatırladaq ki, danışıqların birinci və ikinci mərhələsində müsbət nəticələr əldə edilməyib. Sadəcə əsirlərin yüzə-yüz dəyişdirilməsi ilə bağlı razılıq əldə olunub. Tərəflr arasında müharibə hələ də davam edir. Təhdidlər, şərt və tələblər tərəflər arasında razılığın əldə olunmasına bir maneə olaraq qalır.

Mövzu ilə bağlı Vətəndaş Cəmiyyəti Problemlərinin Araşdırma Mərkəzinin direktoru (Kiyev, Ukrayna) Vitali Kulik bir neçə sualımızı cavablandırıb.

- Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski və Avropa Şurasının baş katibi Alen Berset Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü cinayətlərinin araşdırılması üçün Xüsusi Tribunalın yaradılması haqqında saziş imzalayıblar. Ukrayna bundan nə qazana bilər?

- Bu Tribunalla bağlı gözləntilərimdə ehtiyatlıyam. Beynəlxalq ədalət, xüsusən də hərbi cinayətkar dövlətlərin rəhbərlərinə tətbiq edilən ədalət mürəkkəb və bürokratik mexanizmdir. Nürnberq Tribunalının vaxtları təkrarlanmayacaq. Sonra tribunal məğlub olmuş nasistlər üzərində idi və müttəfiqlərin işğalı altında olan Almaniyada baş verdi, nasist liderləri həbsdə idi. Biz qısa müddətdə müttəhimlər kürsüsündə Putin və ya Lavrov şəklində belə bir hədiyyə ala bilmərik. Onlar qiyabi mühakimə olunacaqlar. Nəticədə, gələcək tribunalda iştirak edən ölkələr Rusiyanın yüksək vəzifəli şəxslərinin dar dairəsi üçün qiyabi hökm çıxarmağa imkan verəcək sxem üzərində razılığa gəliblər.
Belə olan halda həbs yalnız şəxs saxlanıldığı halda həyata keçirilə bilər və Qərb ölkələrində aktivlərinin müsadirəsi dərhal başlaya bilər.
Putin və Lavrov da ittiham oluna bilər, lakin cəza müddəti bitənə qədər təxirə salınacaq. Bu, ABŞ-ın iştirakı ilə əldə edilən kompromis idi. Amerikalılar hazırda bu prosesdə iştirak etmirlər.
Tribunala Ukraynaya qarşı müharibəyə başlayan, dinc şəhərləri bombalamağı və Ukrayna xalqına qarşı soyqırım törətməyi əmr edən cinayətkarları fiziki cəzalandırmaqdan daha çox, irqçilik ideologiyasını və praktikasını və onun tərəfdarlarını simvolik qınamaq kimi, nasist ideologiyasının rus tipi kimi lazımdır.
Tribunal rus elitasının adi qaydada rəftar edə biləcəyi “normallaşmasının” qarşısını almağa imkan verəcək. Tribunaldan sonra görkəmli səfehlə hər hansı bir selfi "uyğunsuz" olmasa, "əlverişsiz" olacaq. Təbii ki, insanlar Hitler və ya Pol Potla (Kambocanın sabiq rəhbəri, diktator )məşğul olurdular, amma heç kim bunu normal hesab etmir. Ruslarda da belə olmalıdır.
Simvolik məna ilə yanaşı, diplomatik mənası da var. Rusiya rəhbərliyinin pislənməsi şəxsi sanksiyalarla yanaşı, əlaqəli şəxslərə qarşı sanksiyaları nəzərdə tutur. Biznes və daşınmaz əmlak müsadirə edilməli, dünya üzrə səyahətlər mümkün qədər çətinləşdirilməlidir.
Bu yaxınlarda Kiyevdə dostum, keçmiş hərbi əsir Maksim Butkeviçin çıxış etdiyi "Putin üçün tribunal. Ədalət nə vaxt bərpa olunacaq" mövzusunda ictimai müzakirə keçirildi. Maksim deyib ki, “xüsusi tribunalın cinayətkarlara verdiyi hökmlərin hamını qane edəcəyini düşünmək sadəlövhlük olardı.
Amma heç bir məsuliyyətin olmamasına dözmək olmaz. Cinayətkarlar indi faktiki olaraq yerləşdikləri çəpərdən çıxan kimi cəzalandırılmalıdırlar”

Qərb oxucusu üçün vacib, lakin xoşagəlməz bir şeyi deyəcəyəm. Və bu travma və ya incikliyin nəticəsi deyil. Bu, mənim açıq şəkildə müdafiə etməyə hazır olduğum çətin bir mövqedir. - Təəssüflər olsun ki, Yuqoslaviya və Ruanda kimi post-soyqırım tribunalları dünya ictimaiyyətinin istədiyi kimi bitmədi.
Dünya çox humanistləşib. Bəşəriyyətə qarşı cinayətkarlar isə nasistlərdən daha pisdirlər. Birdən-birə Kremlin adi yüksək vəzifəli məmuru və ya rejimin ən yüksək təbliğatçısı partizanların və ya ədalət döyüşçülərinin əlinə keçərsə, Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin əsgərlərinin nəzərinə düşərsə və ya başqa versiyada - bu, məhv edilməli olan hərbi hədəfdir. Gecikmədən və beynəlxalq tribunal gözləmədən.

- Çoxu deyir ki, Rusiya və Ukrayna İstanbulda uğurlu danışıqlar aparıb, amma vəziyyət gərgin olaraq qalır...
- Mən bunu heç vaxt deməmişəm. Əksinə, şərhlərimdə bunların heç bir əlavə dəyəri olmayan danışıqlar olduğunu iddia etdim. Ruslar Ukraynanın "Veb" əməliyyatına görə İstanbul raundunu cəbhədəki üstünlüklərinin nümayişinə çevirə bilmədilər.
Və əsirlərin və ölülərin qalıqlarının dəyişdirilməsindən başqa, orada heç bir irəliləyiş yoxdur. Trampın və danışıqlar aparanların bütün səylərinə baxmayaraq, danışıqlar yolu heç bir əlavə dinamika əldə etməyib.
ABŞ Kiyevə maksimum təzyiq göstərdi. Danışıqlara gəlməyə razılaşdıq. Zelenski İstanbula uçdu, amma orada heç nəyə qərar verməyən Putinin xırda marionetləri var idi. Onların vəzifəsi yalnız gülməli simalar yaratmaq idi.
İndi hətta Tramp administrasiyası da başa düşür ki, danışıqlarda nəticənin olmamasının səbəbi Rusiya tərəfinin mövqeyidir. Sülh istəməyən Putindir. Tramp bunu etiraf edir, baxmayaraq ki, o, növbəti addımı atmağa - Moskvaya hərbi və yeni sanksiyalarla təzyiq etməyə başlamağa tələsmir.
Bu gün vəziyyət belədir: ruslar Trampla mübahisə etməmək üçün birtərəfli qaydada danışıqlardan çıxmaq istəmirlər. ABŞ prezidentinin özü ilə danışıqlar Putin üçün vacibdir; bu, rus diktatoru üçün öz rejimini “normallaşdırmaq” və müharibənin ən azı beynəlxalq səviyyədə tanınmış müsbət nəticələrini əldə etmək şansıdır.
Putin ümid edir ki, o və Tramp hansısa yolla vəziyyəti düzəldəcək və Avropa və Ukraynaya güzəştə getməyə təzyiq edəcək.
Digər tərəfdən, Putinin sülhə ehtiyacı yoxdur, çünki o, cəbhədəki yay hücumundan sonra danışıqlarda daha sərfəli mövqe qazanmağa ümid edir. Moskva hesab edir ki, onlar qradlardan birbaşa atəş açmaq istədikləri Xarkov, Sumı, Xerson və Zaporojye kimi şəhərlər üçün humanitar fəlakət yaratmağa qadirdirlər. Üstəlik, Kiyevi raketlər və “Şahid”lər vasitəsilə hədəfə almaq planı.
Digər tərəfdən, Putin hesab edir ki, o, Trampı Ukraynaya yardımı dayandırmağa və Kiyevi təslim olmağa məcbur etməyə inandıra bilər.
Bu baxımdan İstanbulda aparılan danışıqların uğurundan danışmağın mənası yoxdur. Orada heç bir dinamika yoxdur və yayın sonuna qədər nəyinsə dəyişəcəyini söyləməyə əsas yoxdur.

- Avropa rəsmiləri ABŞ prezidenti Donald Trampı Ukraynaya silah satmağa razı sala biləcəkmi? Tramp niyə Ukraynaya silah verməkdən və ya satmaqdan imtina etdi?

- Düşünürəm ki, Rusiya ilə danışıqlarda irəliləyişin olmaması Trampı Ukraynaya silah satışının qarşısını almamağa sövq edir. Bunu dəstəkləyən bir çox amillər var. Birincisi, dövlət katibi Rubio deyir ki, “Tramp Ukraynadakı müharibədən yorulsa da”, “ABŞ təcavüz və dağıntılar qarşısında öz dostlarını tərk etməyəcək”.
İkincisi, bunu ABŞ prezidenti Donald Trampın özünün dəstəklədiyi NATO-nun Haaqa sammitinin nəticələri də göstərir. Mən sammitin NATO-ya üzv dövlətlərin müdafiə xərclərini artırmasının əsas səbəbi kimi Rusiya təhlükəsini adlandıran 5 bəndlik qərarını nəzərdə tuturam.
“Ətraflı təhlükəsizlik təhdidləri və çağırışları, xüsusən Rusiyanın Avro-Atlantik təhlükəsizliyinə uzunmüddətli təhlükə, eləcə də davamlı terror təhlükəsi qarşısında birləşərək, müttəfiqlər 2035-ci ilə qədər ÜDM-in 5%-ni müdafiəyə xərcləməyi öhdələrinə götürürlər”, sənəddə deyilir.
NATO qərarında təhdid kimi qeyd olunan yeganə dövlət Rusiyadır; ABŞ-ın Çin məsələsinə diqqət yetirməsinə baxmayaraq, Çindən bəhs edilmir. Qeyd edək ki, qərar konsensusla qəbul edildiyi üçün Vaşinqton da daxil olmaqla bütün üzv dövlətlər onu dəstəkləyib.
Amerika Ukraynaya silah və raket satacaq və avropalılara bunun haqqını ödəməyə icazə verəcək. Yeganə sual Trampın Kiyev və Moskvaya təzyiq etmək üçün istifadə edəcəyi dinamika, kəmiyyət və “siyasi geri çəkilmələr”dir. Amma Tramp bizə silah satmaqdan tamamilə imtina etmək niyyətində deyil.

- İsrailin İrana qarşı təcavüzünü Ukrayna münaqişəsi ilə müqayisə etmək olarmı?
- Xeyr. Bizdə müharibənin fərqli mahiyyəti var. İran və İsrail rəsmi olaraq nüvə dövləti deyil. Rusiya rəsmi olaraq BMT Təhlükəsizlik Şurasının və nüvə klubunun üzvüdür. Rusiya Federasiyasının potensialı İsrail və İranın potensialı ilə müqayisə oluna bilməz.
İsrail İrana qarşı quru əməliyyatı keçirmir, iranlılara qarşı soyqırım törətmir, İran kimliyinin varlığını inkar etmir və s.. Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsi və İsrail-İran münaqişəsi tamam başqa hekayələrdir.

- Ukrayna Təhlükəsizlik Xidmətinin rəhbəri Vasil Malyuk bildirib ki, Rusiya öz casusları vasitəsilə Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenskini bir neçə dəfə öldürməyə cəhd edib. Cəhdlərdən biri Polşanın Rzeşov şəhərində baş verib... Putinin Zelenskini aradan götürməkdə məqsədi nədir - müharibəni bitirmək, yoxsa...

- Putin primitiv olaraq hesab edir ki, Ukraynanın müqavimətinin mənbəyi Ukraynanın ali rəhbərliyinin mövqeyindədir. Zelenskini sıradan çıxarmaqla Ukrayna təslim olacaq daha mülayim bir rəhbərlik əldə edəcək. Putinin ona meydan oxumağa cəsarəti çatan Zelenskiyə nifrət etmək “nəsəsi” var.
Bu, Putin haqqında subyektiv qavrayışda səhvdir. Fakt budur ki, Zelenskini vəzifədən kənarlaşdırmaqla Putinə sadiq insanların hakimiyyətə gələcəyinə heç bir zəmanət yoxdur. Əksinə... “Rusiyayönlü partiya” və ya “nəyin bahasına olursa-olsun sülh partiyası”nın demokratik yarışda qalib gələcəyinə ümid yoxdur. Sosiologiya isə bunun əksini deyir. Hakimiyyətə daha sərt siyasi qüvvələr və “müharibə partiyası”nın liderləri gələ bilər ki, onlarla İstanbulda indiki nəticəsiz danışıqları belə aparmaq mümkün olmayacaq.
Rusiya Ukraynanın Rusiya ərazisinə endirdiyi zərbələrin “terror aktı” olması tezisindən istifadə edir. Baxmayaraq ki, ruslar özləri hər gün cəbhə xəttinin arxasındakı Ukrayna şəhərlərində dinc əhalinin üzərinə raketlər və kamikadzelər atırlar. Ruslar hərbi təmasdan kənar hər gün uşaq və qadınları öldürürlər.
Bu isə ukraynalıların məqsədyönlü terror və hədə-qorxu siyasətidir. Lakin ruslar “terrorizm” mövzusunu işlətdiyi üçün “Kiyev rejimi”nin nümayəndələrinin aradan götürülməsi belə ritorikanın nəticəsidir.
Ancaq indiyə qədər Ukrayna ordusu hərbi cinayətkarları məhv etməkdə ruslardan daha yaxşıdır.

- Putin Ukraynaya tələblərini səsləndirib. Ukrayna Donbass və Novorossiyada keçirilən referendumun nəticələrini (Rusiya tərəfindən işğal olunmuş və ilhaq edilmiş Ukrayna əraziləri nəzərdə tutulur - red.) tanımalıdır. Putin bildirib ki, Ukraynada vəziyyət nizamlanarkən rus dilinin və rusiyapərəst sakinlərin hüquqları təmin edilməlidir. Putin vurğulayıb ki, Ukrayna rəhbərliyindəki “nasist elementlər” aradan qaldırılmalıdır. Ukrayna bu tələbləri yerinə yetirə biləcəkmi?
- İstanbuldakı danışıqların necə baş verdiyini və danışıqlar aparanların fayllarından sənədlərin internetə necə sızdığını xatırlayaq. Danışıqların Tramp üçün şou olduğuna heç kim şübhə etmir. Ona görə də bütün bu rus “tələblərini” müzakirə etməyin mənası yoxdur. Onlar real deyil.

Putin real danışıqlar üçün yetişəndə və real atəşkəs üçün şərtlər yarananda, Moskva real şərtləri ortaya qoyacaq. Onların belə bir ultimatum formasında olmaları ehtimalı azdır. Müzakirə üçün vacib olan ABŞ-ın iştirak etməli olduğu Ukrayna və Avropa arasında danışıqlar üçün birgə mövqedir. Tramp hələ buna hazır deyil. Avropalıların Rusiya ilə danışıqlarda üçüncü tərəf olmasına da hazır deyil.

Cavid