Sertifikasiyada bütün fənlərə eyni cavablandırma müddətinin ayrılması ciddi narazılıq doğurur AÇIQLAMA

Sertifikasiya imtahanlarında texniki və humanitar fənlərə eyni vaxtın ayrılması müəllimlər arasında müzakirələrə səbəb olub.

Suallar çətindirsə, vaxt artırılmalıdır?

Mövzu ilə bağlı Redaktor.az-a açıqlamasında təhsil eksperti Kamran Əsədov bildirdi ki, sertifikasiya imtahanlarında bütün fənlərə eyni cavablandırma müddətinin ayrılması, məsələn, texniki və humanitar fənlər üçün vahid 120 dəqiqə vaxtın təyin edilməsi qiymətləndirmə sistemində struktur probleminin olduğunu göstərir:

"Bu məsələ sadəcə texniki qərar deyil, müəllimlərin biliyinin obyektiv ölçülməsi və ədalətli qiymətləndirilməsi prinsiplərinə birbaşa təsir göstərən mühüm pedaqoji və metodoloji problemdir. Hal-hazırda bu yanaşma müəllimlər arasında ciddi narazılıq doğurur və təhsilin keyfiyyətinin qiymətləndirilməsində etimadsızlığa səbəb olur.

Texniki fənlərdə – xüsusilə riyaziyyat, fizika, kimya və informatika sahələrində sualların cavablandırılması üçün daha çox analitik düşüncə, ardıcıl mərhələlər, qaralama və yoxlama prosesi tələb olunur. Bu fənlərdə sualın cavabı təkcə biliklə deyil, məntiqi quruluş, modelləşdirmə və nəticəyə aparan çoxpilləli yanaşma ilə formalaşır. Humanitar fənlərdə, məsələn, Azərbaycan dili, ədəbiyyat, tarix və coğrafiyada isə sualların əksəriyyəti məlumat və mətn analizi üzərində qurulur, cavablandırma prosesi daha çox oxuma və anlamaya əsaslanır. Buna görə də hər iki fənn qrupu üçün eyni vaxt limiti qoyulması real tələblərlə uzlaşmır.

Elm və Təhsil Nazirliyinin 2024-cü ildə keçirdiyi sertifikasiya imtahanlarının təhlilinə əsasən, texniki fənn müəllimlərinin 38%-i imtahan suallarının 15-20%-ni vaxt çatışmazlığı səbəbilə cavablandıra bilmədiyini bildirib. Bu göstərici humanitar fənn müəllimləri arasında isə yalnız 11%-dir. Bu, həm sualların mahiyyəti, həm də imtahan dizaynının uyğunlaşdırılmamasının nəticəsidir".

Ekspert qeyd etdi ki, belə bir yanaşma müəllimlərin göstəricilərinə birbaşa təsir edir, nəticədə əməkhaqqı artımında haqsızlıq və etimadsızlıq yaranır:

"Əmək Məcəlləsinin 67-ci maddəsinə və “Təhsil haqqında” Qanunun 5.2-ci bəndinə görə, hər bir təhsil işçisinin bilik və bacarığı ədalətli və bərabər şərtlərlə qiymətləndirilməlidir. Amma “bərabərlik” anlayışı burada eyni vaxt və ya eyni sual sayı deyil, eyni imtahan şəraiti və şərtlərinə uyğunlaşdırılmış fənn-spesifik yanaşma kimi başa düşülməlidir. Əgər hər bir fənnin tələbi fərqlidirsə, imtahanın quruluşu və müddəti də buna uyğun dizayn edilməlidir. Bu, həm pedaqoji, həm də hüquqi baxımdan qiymətləndirmənin etibarlılığını artırır.

Dünya təcrübəsi də bu istiqamətdə fərqli yanaşmaların mövcudluğunu göstərir. Məsələn, Sinqapur və Cənubi Koreyada müəllimlərin sertifikasiya imtahanlarında fənnə görə fərqli vaxt bölgüsü tətbiq olunur: riyaziyyat və fizika fənləri üzrə 180 dəqiqə, ədəbiyyat və tarix üzrə isə 120 dəqiqə vaxt ayrılır. Eyni zamanda, texniki fənlərdə cavabların strukturlaşdırılması üçün qaralama kağızları, kalkulyator, formul cədvəlləri təqdim olunur. Bu yanaşma müəllimin biliyini və tədrisə hazırlığını real göstəricilərlə qiymətləndirməyə imkan verir. Beləliklə, formal vaxt limiti yox, fənnin tədris hədəfi əsas götürülür.

Azərbaycan təcrübəsində isə bu məsələnin hələ də təkmilləşdirilməyə ehtiyacı var. Müəllimlərin tədris etdiyi fənnin xüsusiyyətləri, sualın təbiəti, cavablandırma strategiyaları və vaxt istifadə imkanları nəzərə alınmadan vahid müddət tətbiq edilməsi kütləvi etirazların əsas səbəblərindən biridir. Bu etirazlar isə sistemin legitimliyinə mənfi təsir göstərir".

Müsahibimiz bildirdi ki, dəyişikliklərin effektiv ola bilməsi üçün ilk növbədə fənlər üzrə ayrı-ayrı texniki təhlil aparılmalı, sual növlərinin cavablandırma müddətinə təsiri ölçülməli və bu nəticələr əsasında fənn-spesifik imtahan müddətləri müəyyən edilməlidir.

"Əgər bu addımlar atılarsa, qiymətləndirmə daha obyektiv olar, nəticələr isə müəllimin real bacarığını əks etdirər. Eyni zamanda, imtahanın çətinlik səviyyəsi ilə vaxt limiti arasında balans qorunmalıdır. Əgər suallar mürəkkəbdirsə, bu zaman vaxt artırılmalı və ya sual sayı optimallaşdırılmalıdır. Əks halda, sertifikasiya müəllimləri sıralamaq yox, sistemdən uzaqlaşdırmaq alətinə çevrilər.

Bu dəyişikliklər həyata keçirilərsə, nəticədə sertifikasiya imtahanlarına inam artar, müəllimlər öz bilik və bacarıqlarını daha rahat sərgiləyə bilər, sistem isə ədalətli və funksional qiymətləndirmə mexanizminə çevrilər. Təhsil sisteminin əsas dayağı olan müəllimin zəhməti obyektiv ölçülməzsə, təhsildə keyfiyyətin artmasından danışmaq mümkün deyil", - deyə Kamran Əsədov vurğuladı.

Xədicə BAXIŞLI