Stress, nevroz, xəstəliklər artır: İnsanlar öz ixtisasına uyğun iş tapa bilmir

Aşağı işlər aşağı psixoloji durum yaradır, cəmiyyət görünməyən təhlükə ilə üz-üzədir

Böyük Britaniyada aparılan araşdırma göstərib ki, pis işdə işləmək sağlamlıq baxımından işsiz qalmaqdan daha təhlükəlidir. Tədqiqat Beynəlxalq Epidemiologiya Jurnalında (International Journal of Epidemiology) dərc olunub. Araşdırmada 2009–2010-cu illərdə iqtisadi böhran səbəbilə işlərini itirən 35–75 yaş arası 1000 nəfər iştirak edib. 

İllər ərzində bu insanlar mütəmadi olaraq tibbi müayinələrdən, qan analizlərindən və digər sağlamlıq yoxlamalarından keçib. Nəticədə məlum olub ki, pis iş şəraitində çalışanlar arasında xroniki stress əlamətləri daha çox müşahidə olunur. Alimlər bildirir ki, yalnız məşğulluq səviyyəsini artırmaq deyil, həm də iş keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq vacibdir. Əks halda, “işləmək” bəzən sağlamlığa daha çox zərər verə bilər. 

Sosioloq Mətanət Məmmədova “Sherg.az”a açıqlamasında bildirib ki, bu növ tədqiqatlar sosioloji problemlərin aşkarlanması və həll yollarının tapılmasına kömək edir: 

- Təəssüf ki, bizdə belə tədqiqatlar aparılmır. Bəzən şahidi oluruq, deyirlər, Məşğulluq Mərkəzinə müraciət edənlərə iş təklif edilir, bəyənmirlər, işləmək istəmirlər. Ali təhsilli müəllimə texniki işlər təklif etmək nə dərəcədə doğrudur, həmin bu tədqiqat buna cavabdır. İnsanlar təhsil aldıqları, özlərini hansı sahədə çalışan işçi görmək istəyirlərsə, təkliflər buna adekvat olmalıdır. Bu başqa məsələdir ki, şəxsin çalışmaq istədiyi sahə üzrə kadr tələbatı, iş yeri varmı. İş qabiliyyətli bütün insanları işlə təmin etmək mümkünsüzdür. Texnologiyanın inkişafı elə bir həddə çatıb ki, insan əməyinə ehtiyac getdikcə daha da azalır. Bir çox vəzifəni bir şəxs nəinki kompüter arxasında əyləşməklə, hətta uzaqdan komanda ilə də həll edir. Belə şəraitdə insanların özlərinə uyğun iş tapmaları çətinləşir, hətta mümkünsüzləşir. Bu da cəmiyyətdə ahəngin pozulmasına, stress, əsəbin artmasına, nəticə etibarilə xroniki xəstəliklərin yaranmasına səbəb olur.   

Sosioloq bildirdi ki, elmi ədəbiyyatlarda iş şəraitinin insanlarda hansı təsirlər buraxdığına dair izahlar vardır: 

- İnsanlar tez-tez müxtəlif təbiət və istehsalat şəraitlərində ayrı-ayrı qeyri-adi ətraf mühit faktorları ilə qarşılaşırlar ki, bu da onların ümumi vəziyyətinə, işgörmə qabiliyyətlərinə mənfi təsir göstərir. Bütün bunlar da ekstremal faktorlar hesab olunur. Ekstremal hadisələrin müasir biologiyaya və təbabətə təsiri problemi təsadüfi deyil. Ekstremal şərait dedikdə – qeyri-adi mürəkkəb situasiyalarda insan həyatı üçün təhlükəli vəziyyətin yaranması başa düşülməlidir. Belə şəraitlər kəskin və mürəkkəb mühit faktorları olmaqla insan orqanizmini təhlükə qarşısında qoyur. Ekstremal faktorlar son dərəcə ağır, kəskin mühit olub, orqanizm üçün gözlənilməyən təhlükə təşkil edir. Ətraf mühitin bir çox qıcıqlarından fərqli olaraq ekstremal şərait özünü intensivliyinə, sosial və ya bioloji əhəmiyyətinə və orqanizmə spesifik təsirinə görə fərqlənir. Bu və ya digər faktorlar eyni vaxtda bəzi fərdlər üçün adi, digərləri üçün ekstremal ola bilər. Belə faktorların təsirinə bir çox insanlar məruz qalmalı olurlar. Bu faktorların təsirindən orqanizmdə yaranan gərginlik və yaxud sinir sistemində əmələ gələn həddən artıq gərginlik stress probleminin meydana çıxmasına səbəb olur. Adi bir misal çəkək. Düzənlik şəraitində yaşayan adamlar üçün yüksək dağ şəraitində, 2000-4000 m hündürlükdə yaşamaq çox çətindir. Çünki bu adamlar düzənlik şəraitə uyğunlaşıblar, həmin mühitə adaptasiya olunublar, yeni şərait onlar üçün qeyri-adidir. Qeyri-adi şəraitdə orqanizmdə mümkün olan enerjidən artıq - adaptasion enerji tələb edilir ki, bu da orqanizmin tam adaptasiya olunmasına imkan verir. Nəticədə orqanizmin fizioloji adaptasion imkanı tükənir və bununla da, ekstremal təsir patologiyaya gətirib çıxarır. Ekstremal mühit şəraitində orqanizm ehtiyat qüvvəsi hesabına əlavə enerji sərf etməli olur. Stress bir çox xəstəliklərin səbəb-nəticə faktoru kimi böyük rol oynayır. Buna görə də vaxtında əsəb və stresin ağırlaşmasının qarşısı alınmalı, stresli vəziyyətlərdən bir müddətlik də olsa, uzaqlaşıb fasilə vermək lazımdır. Stress orqanizmin gərgin vəziyyətə reaksiyasıdır və gündəlik həyatımızda iş və ya ailə-məişətdəki problemlər, ani baş verən qəza, hadisə, imtahan, yuxusuzluq, yorğunluq, xroniki xəstəliklər və s. müxtəlif faktorlar stresə səbəb olur. İş şəraiti də belədir. Əgər insan çalışdığı iş şəraitində rahat hiss etmirsə, stresə məruz qalır. Aşağı səviyyəli işlər bir çox insanda tükənmişlik hissi yaradır. Özlərini “aşağı kateqoriyalı insan” kimi hiss edirlər və bu əsəb və stresin yaranmasına, nəticədə nevroloji, ürək-damar xəstəliklərinə şərait yaratmış olur. 

Maraqlıdır ki, Yaddaş üzrə Dünya Çempionu adı qazanmış Orxan İbadov sosial şəbəkədə “təzyiq altında işləmək gözəldir” yazaraq bu mövzuda paylaşım edib:

- Təzyiq altında işləyəndə insanın əsl potensialı üzə çıxır. Təzyiq altında işləmək gözəldir (bunu divardan asın!). O gün bir mürəkkəb layihə götürmüşdüm, chatGTP-dən soruşdum ki, nə qədər vaxt lazımdır. Yazdı ki, “3 həftə”. Özümə 3 gün vaxt qoydum: dünən, bu gün və sabah günortaya kimi. Təzyiqi artırmaq üçün müəyyən adamlara söz verdim - elə vəziyyət yaratdım ki, o işi təhvil verməmək qeyri-mümkün oldu. Sabah günorta rayona gedirəm deyə əlavə vaxt da yoxdur. Süni olaraq təzyiq yaratdım və işləməyə başladım. Nəticə? İşin 80 faiziini bitirmişəm, sabah 100 faizi bitəcək. Bu müddətdə beyin möhtəşəm ideyalar verir, bu təzyiq altında əvvəl passiv qalan güclər üzə çıxır. Bunu həmişə edirəm. Təzyiq altında işləmək böyük lyuksdur. Təzyiq altında işləmək hər adama qismət olmur. Əgər təzyiq altında işləyirsinizsə, o təzyiqi və onu sizin üçün yaradanı qucaqlayın. 

Əgər təzyiq yaradan yoxdursa, onu özünüz yaradın və potensialınızı üzə çıxarın!  Geriyə baxsanız, görərsiniz ki, həyatdakı ən böyük nailiyyətlərinizi təzyiq altında işləyərkən qazanmısınız, sadəcə bilməmisiniz.

Buradan belə nəticə çıxır ki, insanlar psixo-fizioloji xüsusiyyətlərinə görə fərqlənir. Bəziləri təzyiq altında daha keyfiyyətli iş gördükləri halda, bəziləri təzyiqi sevmir və daha rahat, komfortlu iş şəraitində çalışmağa üstünlük verirlər.