Sülh üçün hücum PARADOKS

ABŞ: Müharibəni bitirmək üçün İranı vurduq

Bazar günü, iyunun 22-nə keçən gecə ABŞ İranın nüvə obyektlərinə kütləvi zərbələr endirib, strateji bombardmançıların bunkerlərini və sualtı qayıqlardan “Tomaqavk” qanadlı raketlərini tam gücü ilə buraxıb. ABŞ prezidenti Donald Tramp artıq “sülh zamanı” olduğunu açıqlayıb, lakin İranın cavab hücumları halında Tehranı “daha ​​ciddi nəticələrlə” hədələyib. ABŞ-ın İranla qarşıdurmada daha da irəli gedəcəyi, rejimin dəyişməsi təhlükəsi ilə üzləşə biləcək Tehranın gələcək addımlarından asılı olacaq. Bu arada İranın xarici işlər naziri Abbas Əraqçi Moskvaya gedib və iyunun 23-də Vladimir Putinlə görüşməyi planlaşdırır.

İranın üç nüvə mərkəzinə birgə zərbəni ABŞ Hərbi Hava Qüvvələri və Hərbi Dəniz Qüvvələri həyata keçirib. Altı B-2 Spirit strateji bombardmançı təyyarəsi 12 GBU-57 bunker busterlərini Fordoda ciddi şəkildə qorunan yeraltı obyektə atıb. Yeddinci belə bombardmançı Natanzdakı obyektə iki bomba atıb. Bu arada Amerika sualtı qayıqları Natanz və İsfahandakı obyektlərə 30 Tomahawk qanadlı raket atıb. ABŞ strateji təyyarəsinin xaricdən İranın Fordodakı əsas nüvə obyektinə uçması havada yanacaq doldurma da daxil olmaqla 37 saat çəkib.

Gizli əməliyyatın təfərrüatları Birləşmiş Qərargah Rəisləri Komitəsinin sədri Den Keyn tərəfindən həyata keçirildikdən bir gün sonra Pentaqonda jurnalistlərə açıqlanıb. "Cümə və şənbə günü səhər, B-2 bombardmançılarının böyük bir qrupu ABŞ-dan havaya qalxdı. Təəccüb hissi yaratmaq üçün qrupun bir hissəsi diqqəti yayındırmaq üçün qərbə və Sakit Okeana tərəf yönəldi, bunu planlaşdırmada iştirak edən yalnız bir neçə nəfər bilirdi. "Hava zərbələrində yeddi B-2 bombardmançı təyyarəsi iştirak edib", - Dan Keyn deyib.

ABŞ-ın İran İslam Respublikasına qarşı hərbi əməliyyatının nəticələrini ilk olaraq Donald Tramp özü yekunlaşdıraraq, “Truth” sosial şəbəkəsində üç paylaşım edib və eyni zamanda xalqa müraciət edib. "Biz İranın Fordov, Natanz və İsfahandakı üç nüvə obyektinə çox uğurlu hücumumuzu tamamladıq. Bütün təyyarələr indi İranın hava məkanından kənardadır. Bütün bombalar Fordodakı əsas obyektə atılıb. Bütün təyyarələr sağ-salamat evlərinə qayıdırlar. Böyük Amerika döyüşçülərini təbrik edirik. Dünyada bunu edə biləcək heç bir hərbi qüvvə yoxdur!", Tramp yazıb. “Truth Social” səhifəsində ikinci yazısında ABŞ prezidenti xəbərdarlıq edib ki, “İranın Amerika Birləşmiş Ştatlarına qarşı hər hansı cavab zərbəsi daha böyük güclə qarşılanacaq”. O, üçüncü yazısında İranın hücumunu “Amerika Birləşmiş Ştatları, İSRAİL və DÜNYA ÜÇÜN TARİXİ AN” adlandırıb. “İRAN İNDİ BU MÜHARİBƏYƏ BİTİRİLMƏYƏ RAZI OLMALIDIR”, - ABŞ prezidenti əlavə edib.

Baş verənlərin indi dünyanın bir çox siyasətçilərinin, diplomatlarının və ekspertlərinin qorxduğu eskalasiyaya və böyük müharibəyə səbəb olmamalı, əksinə, İsrail və İran arasında münaqişənin sülh yolu ilə sona çatması fikrini Donald Tramp xalqa müraciətində təkrarlayıb. "Yaxın Şərqin zorakılığı olan İran indi sülh bağlamalıdır. Əgər bunu etməsələr, gələcək hücumlar daha böyük və həyata keçirilməsi daha asan olacaq", - Ağ Evin rəhbəri xəbərdarlıq edib.

NBC telekanalının məlumatına görə, İrana qarşı əməliyyatla bağlı yekun qərarın verildiyi Ağ Evin Dairəvi otağında keçirilən görüşdə ABŞ prezidentinin komandasının əsas üzvləri iştirak ediblər. Həmin anda Trampı vitse-prezident J.D.Vens, müdafiə naziri Pit Heqset, Milli Kəşfiyyatın direktoru Tulsi Qabbard, Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin direktoru Con Ratkliff, dövlət katibi və milli təhlükəsizlik üzrə müşaviri Marko Rubio, eləcə də Yaxın Şərq üzrə xüsusi elçi Stiv Vitkoff, Ağ Evin mətbuat katibi Le Vitkof və Ağ Evin mətbuat katibi müşayiət edib. Bundan əvvəl Amerika mediası öz mənbələrinə istinadla, Ağ Ev komandasında İranın nüvə probleminin güc yolu ilə həllinin tərəfdarları ilə diplomatiya tərəfdarları arasında bölündüyü iddia edilən parçalanma barədə məlumat yayıb. Sonuncular arasında vitse-prezident Vens, xüsusi elçi Whitkoff və Milli Kəşfiyyat Direktoru Qabbard var idi və onlar İranın nüvə silahı əldə etməyə hazır olduğuna dair heç bir əlamət olmadığını bəyan ediblər. Xüsusilə də bu mövqe Tulsi Qabbardın bu məsələ ilə bağlı fikirlərinə əhəmiyyət vermədiyini bildirən Ağ Ev rəhbəri Trampın ictimai narazılığına səbəb olub.

İranın hücuma məruz qalan nüvə obyektləri haqqında nə məlumdur?

The Wall Street Journal-ın bir gün əvvəl yazdığı kimi, hücumdan əvvəl dövlət katibi Rubio hələ də avropalı müttəfiqlərinə Vaşinqtonun Britaniya, İtaliya, Kipr, Fransa və İsveç diplomatları ilə danışıqlar apararaq hələ də diplomatik həllə ümid etdiyini deyirdi. Ağ Evdən gələn ziddiyyətli siqnallara və İslam Respublikasının nüvə obyektlərinə zərbələr ərəfəsində İran məsələsi ilə bağlı fikir ayrılıqları ilə bağlı çoxsaylı sızıntılara baxmayaraq, Ağ Evdəki “şahinlər” və “göyərçinlər” birləşmiş komanda kimi görünürdü.

Amerikanın İranın nüvə obyektlərinə endirdiyi zərbələr emosiyalarını cilovlaya bilməyən İsrailin baş naziri Binyamin Netanyahuya təsvirolunmaz sevinc bəxş edib. Netanyahu son günlərdə xalqa ikinci müraciətində "Əməliyyat başa çatdıqdan dərhal sonra prezident Tramp mənə zəng etdi. Çox isti, çox təsirli söhbət oldu. Prezident Tramp azad dünyanın güclü lideridir. O, İsrailin böyük dostu, heç kəsə bənzəməyən dostdur" deyib. "Xatırlayırsız ki, əməliyyatın əvvəlindən İranın nüvə obyektlərinin bu və ya digər şəkildə məhv ediləcəyinə dair sizə söz vermişdim. Bu vəd yerinə yetirildi. Mən və Prezident Tramp arasında tam koordinasiya və İsrail Müdafiə Qüvvələri ilə Amerika ordusu arasında tam əməliyyat koordinasiyası ilə Birləşmiş Ştatlar İranın üç nüvə obyektinə - Fordo, Natanz və İsfahana hücum etdi. O, həmçinin iyunun 13-də Təl-Əvivi “Şir kimi xalq” əməliyyatına başlamağa məcbur edən İranın nüvə proqramının yəhudi dövlətinin və bütün dünyanın mövcudluğu üçün təhdid olması ilə bağlı uzun müddət davam edən tezisini təkrarlayıb.

Tehranın İsfahan, Natanz və Fordo obyektlərinə endirilən zərbələrə ilk müfəssəl cavabını Amerikanın hücumundan xəbər tutan İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının nazirlər toplantısında iştirak etdiyi İstanbulda olan İranın xarici işlər naziri Abbas Əraqçi verib. "Biz başa düşmürük ki, niyə İrana hücum edilməlidir. İran niyə haqsız ittihama görə bədəl ödəməlidir? Biz 20 ildir sübut etməyə çalışırıq ki, proqramımız dinc xarakter daşıyır. Razılaşdıq, bütün dünya bizi təbrik etdi. ABŞ geri çəkildi. Yeni danışıqlar apardıq, sonra bizə hücum etmək qərarına gəldilər. Əvvəl İsraildən istifadə etdilər, indi də bizə hücum edirlər. ABŞ prezidenti regionumuzda sonsuz baha başa gələn müharibələrə son qoymaq platformasında seçilib. O, diplomatiyaya sadiqliyimizi pozaraq təkcə İrana xəyanət etmədi, həm də müharibəyə başlamaq istəyən cinayətkarların təsiri altına düşərək öz seçicilərini aldatdı", - İranın xarici işlər naziri davam etdi.

Bununla belə, o, Tehranın cavabının nə ola biləcəyini, o cümlədən strateji Hörmüz boğazının bağlanması ehtimalını dəqiqləşdirməyib, ABŞ-a qarşı təhdidlərdən çəkinib və hətta etiraf edib ki, danışıqlara hazırlıqdan söhbət getməsə də, “diplomatiyanın qapısı açıq qalmalıdır”. Hörmüz boğazının bağlanması təhlükəsinə gəlincə, bazar günü, iyunun 22-də İran parlamentinin üzvləri onun blokadaya alınmasını dəstəkləyiblər, lakin bu məsələ ilə bağlı yekun qərar Ali Milli Təhlükəsizlik Şurası və İranın ruhani lideri Ayətullah Əli Xameneinin ixtiyarındadır.

İran parçalanmır

Rusiya, Çin və bir sıra digər ölkələrin təşəbbüsü ilə İranın nüvə obyektlərinə endirilən zərbələrlə əlaqədar olaraq, BMT Təhlükəsizlik Şurası bazar günü axşam saatlarında fövqəladə iclas keçirib və bundan əvvəl Amerika və İran nümayəndələrinin yeni səsli bəyanatları səsləndirilib. Onların bəyanatları, eləcə də beynəlxalq ictimaiyyətin reaksiyası ABŞ və İsrailin məqsədlərini əldə edilmiş hesab etmək olarmı və İranın nüvə obyektlərinin bombalanmasından sonra eskalasiyanın nə qədər uzağa gedə biləcəyi sualını cavabsız qoyub.

Bazar günü Vaşinqtonda keçirilən mətbuat konfransında ABŞ-ın müdafiə naziri Pit Heqset deyib: "Bizim ilkin qiymətləndirməmizə görə, bütün dəqiqlikli döyüş sursatları istədiyimiz yerə dəyib və istənilən effekti əldə etdik. Xüsusilə də əsas hədəf olan Fordoda imkanları məhv etmək effektinə nail olduğumuza inanırıq". Onun sözlərinə görə, zərbələrdən sonra ABŞ administrasiyası bir çox kanallar vasitəsilə İran tərəfinə danışıqlar masasına oturmağa çağırışlarla siqnallar göndərir. "Onlar Amerikanın mövqeyinin nə olduğunu, ABŞ-ın sülh üçün hansı addımlar ata biləcəyini dəqiq başa düşürlər. Biz ümid edirik ki, onlar bunu edəcəklər", - Pentaqonun rəhbəri qeyd edib.

Vitse-prezident J.D.Vens də ABC News-a müsahibəsində barışdırıcı bəyanat verib. "Birləşmiş Ştatlar uzanan münaqişədə maraqlı deyil. Bu, bütün Yaxın Şərqdə tamamilə fəlakətli hərbi münaqişəyə səbəb olacaq", - cənab Vens etiraf edib. Zərbələri qiymətləndirərək, o, əməliyyatın Tehranın nüvə proqramının inkişafını "əhəmiyyətli dərəcədə gecikdirdiyi" fikrini ifadə edib, lakin qeyd edib ki, ABŞ İranın bütün nüvə infrastruktur obyektlərinin tamamilə məhv edilməsini 100 faiz əminliklə təsdiq edə bilməz.

Bunun fonunda Tehran artıq İranın nüvə proqramlarının inkişafının davam edəcəyini bəyan edib. İranın Atom Enerjisi Təşkilatının sözçüsü Behruz Kamalvəndi Tasnim agentliyinə deyib: "Onlar bilməlidirlər ki, bu sənayenin ölkəmizdə öldürülməsi mümkün olmayan kökləri var. "Əlbəttə, biz zərər çəkmişik, lakin bu, nüvə sənayesinin bununla ilk dəfə qarşılaşması deyil. İmkan və potensialı nəzərə alsaq, təbii ki, bu sənaye mövcud olmağa davam etməlidir, onun inkişafı dayandırılmayacaq”, - İran rəsmisi əlavə edib.

Tehranın arqumentləri gözlənilmədən Amerika müttəfiqləri ilə qiyabi polemikaya girən Fransa müdafiə naziri Sebastien Lecornu tərəfindən dəstəklənib. "Biz tez-tez bir neçə zərbənin İranın nüvə proqramını tez bir zamanda məhv edəcəyi barədə sadə fikri eşidirik. Amma bu proqram çoxdan mövcuddur və bir neçə yeraltı obyektdə yerləşir. İran sistemi həmişə uyğunlaşıb. Alimləri zərərsizləşdirmək yalnız proqramı gecikdirəcək, amma onu dayandırmayacaq. Möcüzə bombasının, hətta Amerikanın GBU-57-nin belə, problemi dərindən həll edə biləcəyini düşünmək, problemi həll etmək gücündədir". Lekornu “Le Parisien” nəşrinə müsahibəsində deyib.

İsrail prezidenti İsaak Hersoq da bazar günü ABŞ və İsrailin İran hədəflərinə zərbələrinin İranın nüvə proqramını tamamilə aradan qaldıra bildiyinə şübhə etdiyini bildirib. "Mən onun məhv edildiyini deyə bilmərəm, lakin deyə bilərəm ki, həm İsrailin hücumları, həm də Amerikanın hücumu nəticəsində ona çox ağır zərbə vurulub", - Hersoq CNN telekanalına müsahibəsində deyib.

Beləliklə, ABŞ İranla münaqişəni tez bir zamanda aradan qaldırmağa çalışsa da, Tehran Amerika əməliyyatının məqsədlərinə nail olunmadığını iddia edir. Bunun fonunda İranın xarici işlər naziri Abbas Əraqçi Moskvaya getdiyini açıqlayıb. "Rusiya İranın dostudur və bizim strateji tərəfdaşlığımız var. Biz həmişə bir-birimizlə məsləhətləşirik və mövqelərimizi əlaqələndiririk", - İran diplomatiyasının rəhbəri qeyd edib.

Dünya mediasının reaksiyası

ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinin İrandakı nüvə obyektlərini bombalaması beynəlxalq mətbuatda dərhal reaksiyaya səbəb olub. Müşahidəçilər hücumun mümkün nəticələrini qiymətləndirərək, bunun Yaxın Şərqdə onsuz da qeyri-sabit olan vəziyyəti nə dərəcədə pisləşdirəcəyini və Donald Trampın qərarının ABŞ-a necə təsir edəcəyini soruşurlar.

The Wall Street Journal (Nyu York, ABŞ)

Prezident Trampın şənbə günü İranın üç ən mühüm nüvə obyektinə zərbə endirmək qərarı dünyanı ciddi nüvə təhlükəsindən xilas etməyə kömək etdi və Amerikanın mühafizəsini bərpa etmək istiqamətində mühüm addım oldu. Qərar həm də region ölkələrinin fürsətdən istifadə edəcəyi təqdirdə daha dinc Yaxın Şərq imkanını təklif edir. “Tramp həmişə geri çəkilir” söhbəti indi səngiyəcək. Lakin daha əhəmiyyətli yenidən qiymətləndirmə ABŞ-ın xarici siyasəti ilə bağlıdır. Solda, daha yaxınlarda isə sağda olan Obama tərəfdarları dünyanın İran zorakılığına boyun əyməli olduğunu bildiriblər. Ümid edə biləcəyimiz ən yaxşı şey İrana milyardlarla rüşvət verəcək və ona bombanın yolunu açacaq sarsıntılı bir razılaşma idi. Onlar səhv etdilər.

Financial Times (London, Böyük Britaniya)

Trampın əsas iddiası ondan ibarətdir ki, İran və onun Yaxın Şərqdəki müvəkkilləri o qədər zəifləyiblər ki, ABŞ prezidenti onun müdaxiləsini məhdud və uğurlu kimi göstərə bilər. O, həmçinin mərc edir ki, inəkli Tehran tezliklə vəziyyəti sakitləşdirməyə çalışacaq və qisas almayacaq. Əgər Tramp haqlıdırsa, o, bir neçə əvvəlki prezidentin hədəfi olan ABŞ-ın xarici siyasət məqsədinə – İranın nüvə təhlükəsini aradan qaldırmağa – nail olacaq və bunu nisbətən az xərclə edəcək. Lakin bu addım Yaxın Şərqi daha da qızışdırmaq üçün böyük risk daşıyır. Bu, ABŞ və İsrailin təhlükəsizliyini riskə atır və Amerikanı yeni qlobal münaqişələrə sürükləməyəcəyinə söz vermiş prezidentə əks nəticə verə bilər.

Tehran Times (Tehran, İran İslam Respublikası)

Amerikada tənəzzül ABŞ-ın İsrail və İran arasındakı müharibəyə müdaxiləsinin növbəti dərhal nəticəsi olacaq. Bundan əlavə, Pentaqonun komandanlığı altında bölgədə təxminən 50 min ABŞ əsgəri yerləşdirilib. ABŞ İraq, Bəhreyn, Küveyt, Qətər və BƏƏ də daxil olmaqla Qərbi Asiyadakı 19 bazasına milyardlarla dollar sərmayə qoyub. İraq və Suriya müqavimət qüvvələrinin Qəzzada fələstinlilərlə həmrəy olaraq 2023 və 2024-cü illərdə ABŞ bazalarına uğurlu zərbələr endirməsi göstərdi ki, təhlükəsizlik üçün əhəmiyyətli maliyyə sərmayələrinə baxmayaraq, bu bazalar zərər və dağıntılara qarşı həssas olaraq qalır. Vaşinqtonun müharibədə birbaşa iştirakı İranı bu addımı atmağa və Hörmüz boğazını bağlamağa sövq edə bilər.

Jerusalem Post (Yerusəlim, İsrail)

Missiya Tamamlandı. Bu, İsrailin indiki şüarı ola bilər. Qüds Natanz və İsfahandakı nüvə obyektlərinin dağıdılmasına nail olub. ABŞ öz meqabunker bombalarını Fordo nüvə obyektinə atdı. Onlarla başqa nüvə obyekti məhv edilib. Onun ən yaxşı nüvə alimlərinin çoxu öldürülüb. Onun ballistik raket buraxılış qurğularının 50%-dən çoxu məhv edilib. Onun yüksək səviyyəli hərbi və kəşfiyyat rəsmilərinin 75%-i öldürülüb. İsrail İranın lideri Ayətullah Əli Xamneyini və bir neçə başqa lideri öldürmüş ola bilər, lakin yəhudi dövlətinin rejimin milyonlarla tərəfdarının olduğu 90 milyon əhalisi olan ölkədə rejim dəyişikliyinə nail olub-olmayacağı bəlli deyil.

Birləşmiş Ştatlar bunu edə bilər. Lakin Tramp bu mübarizədə olmadığını açıq şəkildə bildirdi. Bəs başqa nəyə nail olmaq olar? İran nüvə proqramını yenidən qurmağa çalışarsa, İsrail gələcəkdə yenidən hücum etməli ola bilər. Ancaq bu, altı ay, iki il və ya daha çox çəkə bilər. Bir anda İsrail Hizbullaha hücumu dayandırdı. İndi o məqamın harada olduğunu anlamağın vaxtıdır, bundan sonra İrana qarşı qazanılan qazanclar azalmağa başlayır.

V.VƏLİYEV