Tramp üçün iki sınaq: Ukrayna və Cənubi Qafqaz

Barak Obama, Teodor Ruzvelt, Vudro Vilson və Cimmi Karter... Amma çox aydın görünür ki, Donald Tramp onları üstələyərək Nobel Sülh Mükafatına can atır.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Eurasia.net” yazıb.
Təhlildə qeyd olunur ki, ABŞ prezidenti Donald Tramp son bir neçə həftə ərzində sülhməramlı qismində hücuma keçib:
O, təkcə Rusiyanın Ukraynaya qarşı əsassız müharibəsinə son qoymağa çalışan hərəkətverici qüvvə deyil, həm də, Qafqazda Ermənistan və Azərbaycan arasında təxminən 40 ildir davam edən münaqişənin nizamlanması üçün atılan səylərin mərkəzindədir. Hər iki halda uğura əminlik yoxdur.
ABŞ prezidenti avqustun 18-də Avropa liderləri ilə birlikdə Ağ evdə Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski ilə görüşdü. Görüş avqustun 15-də Alyaskada Rusiya lideri Vladimir Putinlə Trampın danışıqlarından sonra keçirilir. ABŞ prezidenti sülh danışıqlarına müqəddimə kimi dərhal atəşkəs yaratma çağırışından imtina edərək, yanaşmasını rusiyalı həmkarı ilə eyniləşdirir.
Ekspertlər Alyaskadakı toplantını Putin üçün açıq-aşkar “qələbə” tək qiymətləndirib. Ancaq Alyaskada Rusiya liderinin Ukraynanın istənilən sülh nizamlanmasının bir hissəsi kimi ABŞ və Avropadan təhlükəsizlik zəmanəti versə də, bu, sonda olmaya bilər.
Tramp, həmçinin təhlükəsizlik zəmanətinin verilməsində ABŞ-nın iştirakına ehtiyac olduğunu etiraf edib. Nəhayət, bu, Alyaska sammitinin nəticələrini və ümumilikdə sülh prosesi üçün müəyyənedici amil olacaq.
Avropa İttifaqının (Aİ) Alyaska görüşündən sonra verilən bəyanatında vurğulanıb ki, Ukrayna “polad kimi möhkəm” təhlükəsizlik öhdəliyi almalıdır.
"Könüllülər koalisiyası fəal rol oynamağa hazırdır. Ukraynanın silahlı qüvvələrinə və ya üçüncü ölkələrlə əməkdaşlığına heç bir məhdudiyyət qoyulmamalıdır. Rusiyanın Ukraynanın Aİ və NATO-ya gedən yoluna veto hüququ ola bilməz",- bəyanatda deyilir.
ABŞ-nın Sülh Missiyaları üzrə xüsusi elçisi Stive Uitkoff avqustun 17-də deyib ki, Ukrayna sonda NATO-nun 5-ci maddəsinə bənzər təminat ala bilər və bu zəmanətə əsasən, ölkəyə yeni hücum potensial olaraq bütün NATO üzvlərinin Kiyevin müdafiəsinə qalxmasını tələb edəcək.
Ukrayna çox güman ki, belə bir zəmanəti alqışlasa da, bu, Kiyevin NATO-ya üzv olmaq istəyinin əsas hərəkətverici qüvvəsi olduğundan Zelenski üçün hələ də hər hansı razılaşma riskləri var. Açıq sual budur: ABŞ və Avropa təhlükəsizlik öhdəliklərini yerinə yetirməkdə nə dərəcədə qərarlıdır?
Ukrayna üçün təhlükəsizlik zəmanəti ilə razılaşan Putin 1994-cü ildə ABŞ, Rusiya və Avropa güclərinin Kiyevin nüvə silahından imtina etməsi müqabilində Ukraynaya təhlükəsizlik zəmanəti verən Budapeşt Memorandumunun təcrübəsini xatırladaraq, uzun oyun oynaya bilər. 2014-cü ildə Rusiya Krımı işğal etməklə memorandumun müddəalarını pozdu. Obama administrasiyası Avropa dövlətləri ilə birlikdə Rusiyanın təcavüzünə cavab olaraq heç nə etmədi.
Rusiya, həmçinin Trampın Qafqaz üzrə müvəqqəti sülh planına əsas maneədir, onun mərkəzi komponenti Azərbaycanı Naxçıvan anklavı ilə birləşdirən, Ermənistan ərazisindən tranzit dəhlizinin yaradılması və əməliyyatların ABŞ qurumlarının idarə etməsidir. “Beynəlxalq Sülh və Rifah üçün Tramp Marşrutu” (TRIPP) adlandırılan dəhlizin əməliyyat detalları hələ də işlənməlidir.
Kreml və İran ABŞ-nın idarə etdiyi dəhliz konsepsiyasına şübhə ilə yanaşırlar. Bir çox rusiyalı ekspertlər TRIPP-i Moskva üçün potensial geosiyasi fəlakət kimi qiymətləndirirlər.
Politoloq Semyon Bağdasarov Rusiyanın “Military Affairs” nəşrində dərc olunan təhlilində sonda Ermənistanda Amerika hərbi bazasının yaradılacağını, İrəvanın isə bu ölkədə mövcud olan Rusiya bazasını qapadacağını proqnozlaşdırıb.
"Rusiya sərhədləri yaxınlığında güclü Amerika-Türkiyə körpüsü peyda olur. Bu, çox perspektivsiz ssenaridir",- Bağdasarov bildirib.
O xəbərdarlıq edib ki, TRIPP Ermənistanda Ukraynadan da pis olan hərbi qarşıdurmaya səbəb ola bilər.
Rus millətçi ideoloqu Aleksandr Dugin Trampın sülh təşəbbüsünü “alçaldılma” və Rusiyanın milli kimliyinə ekzistensial təhlükə adlandırıb.
Duqin avqustun 8-də Tramp, Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan və Azərbaycan lideri İlham Əliyevin imzaladığı birgə bəyannaməyə istinad edərək deyib:
“Bu ağrı, bu təhqir hər birimizə, hər bir rusiyalıya vurulan şillə kimi qəbul edilməlidir. Əgər bunu uğursuzluq kimi görməsək, bu ağrını hiss etməsək, insan olmaqdan, suveren dövlət-sivilizasiyadan çıxacağıq”.
Ermənistan Rusiya və İran rəsmilərini sakitləşdirmək üçün diplomatik cazibədarlığa əl atıb və qarışıq nəticələr əldə edib. Rusiya ehtiyatlı olaraq qalır, lakin İrəvan, görünür, İranın bəzi narahatlıqlarını sakitləşdirməyə müvəffəq olub.
İranın TRIPP ilə bağlı əsas narahatlığı onun Tehranın vacib və gəlirli Şimal-Cənub ticarətini pozacağı və dəhlizin ABŞ tərəfindən potensial olaraq hərbi məqsədlər üçün istifadə oluna biləcəyidir.
IRNA-da dərc olunan müsahibəsində Ermənistan Xarici işlər nazirinin müavini Vahan Kostanyan TRIPP-in Tehran üçün iqtisadi cəhətdən faydalı olacağını iddia edərək, “bu, Ermənistan və İran arasında dəmir yolu əməkdaşlığı üçün yeni qapılar açacaq”,- deyib və əlavə edib ki, o, İran mallarının Qara dənizə çıxışını genişləndirəcək.
Prezident Məsud Pezeşkian TRIPP əsaslı danışıqlar üçün avqustun 18-də İrəvana gedib. Xarici işlər naziri Abbas Əraqçi yola düşməzdən əvvəl “Armenpress” xəbər agentliyində prezidentin səfərini “qarşılıqlı münasibətlərdə yeni üfüqlər açmaq üçün ortaq öhdəliyimizin təsdiqi” kimi xarakterizə edib.
İran rəsmiləri mövcud ticarət modellərinin pozulmayacağını daha rahat hiss etsələr də, Tehran ABŞ-nın regionda yaxınlaşan mövcudluğuna ehtiyatlı yanaşır. Avqustun 15-də Əraqçi qeyd edib ki, Tehran “regional geosiyasi sabitliyin və öz milli maraqlarının qorunmasına xüsusi diqqət yetirir” və bu, ABŞ-nın regionda təsirini minimuma endirmək kodudur.
İran və Rusiya rəsmiləri TRIPP üzrə mövqelərini qeyri-müəyyən nəticələrlə uyğunlaşdırmaq məqsədilə danışıqlar aparıblar, çünki hər bir dövlət hələ də öz mövqeyini formalaşdırır.
Tramp çox güman ki, prosesdə və Rusiya və İranın potensial müxalifətinin öhdəsindən gəlməkdə yaxından iştirak edəcək. Avqustun 12-də Rusiya və ya İranın TRIPP-ə mane olmaq üçün potensial səyləri barədə şərh verməsi xahiş olunduqda, Dövlət Departamentinin sözçüsü Tammy Bryus ABŞ-nın konkret variantlarını açıqlamaqdan imtina etdi, lakin vurğuladı ki, "dünya prezident Trampı ciddi qəbul edir. Bu razılaşma onun üçün vacibdir".
Y. QACAR