Trampın Qəzza planı: Türkiyəni çətin vəziyyət gözləyir...

Planda fələstinlilər üçün müsbət məqamlar var:

- Qəzzanın beynəlxalq iştirakla müvəqqəti xarici idarəetməyə verilməsi İsrailin bölgəni ilhaq etmək cəhdlərinin arxa plana keçməsi deməkdir;

- Qəzzalıların evlərini tərk etməsi məcburiyyəti aradan qaldırılır;

- Həbsdə olan qəzzalılar azad ediləcək;

- İsrail ordusu Qəzzadan çıxa bilər: plana görə, İDF girovların azad edilməsinə hazırlaşmaq üçün razılaşdırılmış xəttə qədər geri çəkiləcək, bu müddətdə bütün hərbi əməliyyatlar dayandırılacaq və mərhələli geriçəkilmə şərtləri yerinə yetirilənə qədər döyüşlər dondurulacaq;

Lakin planın praktiki müstəvidə icrasını sual altına salan bir məqam var: HƏMAS-ın silahı yerə qoyması və Qəzzanın idarəetməsindən uzaqlaşdırılması;

Tramp da bəyan edib ki, “HƏMAS-ın birbaşa və ya dolayı yolla Qəzzanın idarə olunmasında heç bir rolu olmayacaq”. Bu, HƏMAS-ın tamamilə məğlubiyyəti və siyasi/hərbi fəaliyyətinə son qoyması deməkdir. Bu baxımdan, qruplaşma planla bağlı düşünmək niyyətindədir. HƏMAS üçün hər iki halda – planı qəbul etməyəcəyi, yaxud edəcəyi təqdirdə perspektivlər dumanlı görünür. Qruplaşmanın Trampın verdiyi 4 gün zamanı var. Mümkündür ki, HƏMAS dilemmadan çıxmaq istiqamətdə müəyyən addımlar ata bilər:

- Danışıqların şərtlərini dəyişmək – mövcudluğunu bu və ya digər formada saxlamaq üçün plana “altbəndlərin” əlavə edilməsinə nail olmaq;

- Planla razılaşmaq, lakin icra prosesində - girovların qaytarılması, fələstinlilərin azad edilməsi, İsrail qüvvələrinin çəkiləcəyi xətlərin müəyyən edilməsi və s. – zaman qazanmaq və şərtləri dəyişdirməyə çalışmaq;

- Müqaviməti davam etdirmək və Netanyahunun Trampla razılaşdığı plana praktiki müstəvidə məhəl qoymadığını göstərmək (HƏMAS-ın adı açıqlanmayan rəmisi BBC-yə “İsrailin maraqlarına xidmət etdiyi” üçün Trampın planından imtina edəcəklərini açıqlayıb);

İsrail də eyni taktikadan istifadə edə - HƏMAS-ın girovları azad etmək və silahı yerə qoymaq niyyətinin olmadığını göstərməyə çalışa bilər, çünki plan Qəzza ilə bağlı yekun hədəfi tam əhatə etmir, xüsusilə bölgənin idarəetməsində ərəb ölkələrinin iştirakı və bu qədər müharibədən sonra nəzarəti ələ ala bilməməsi fonunda İsrailin planı qəbul etməsi iki əsas səbəbdən qaynaqlanır:

1. Avropa ölkələri də daxil olmaqla beynəlxalq ictimaiyyətin etirazı – Fələstinin müstəqilliyinin tanınması;

2. Dünyanın etirazı qarşısında ABŞ-ın İsrailə tam dəstək verə bilməməsi;

20 bəndlik Qəzza planı isə minumum və maksimum ssenarilərdə İsrailə sərf edir.

Plan icra edilərsə, HƏMAS tamamilə sıradan çıxacaq. Bu, minumum hədəfə nail olmaqdır. Qruplaşmanın plandan imtina etməsi İsrailə maksimum hədəfinə çatmaq üçün hücumlarına davam etməsi imkanı verir. Bu halda, ABŞ İsraili dəstəkləyəcək, Tramp da bəyan edib ki, “HƏMAS planı qəbul etməsə, çox kədərli sonluq olacaq”.

Belə bir ssenaridə Qəzzada İsraili dayandırmaq çağırışları edən Türkiyə, ərəb ölkələri və Avropa çətin vəziyyətə düşəcək. ABŞ davam edən müharibəyə görə günahın HƏMAS-da olduğunu göstərməklə İsrailin hücumlarını dəstəkləyəcək. Və maksimum hədəf olan Qəzzanın tamamilə nəzarətə götürülməsi imkanı əldə edəcəklər.

Qəzza məsələsində yaranmış dilemmativ vəziyyət Trampın 20 bəndlik həll planının problemə son qoyacağı ehtimalını zəiflədir. Planın daha çox danışıqlar üçün “çərçivə sazişi”nə bənzəməsi və özündə detalları əks etdirməməsi də qəbul ediləcəyi təqdirdə, icra prosesinin zaman alacağını deməyə əsas verir.

Asif Nərimanlı