Türk qızlar da hərbi xidmətə çağırılıb: 97 yaşlı şahidin xatirələri bir həqiqəti üzə çıxardı

1940-cı illərin sonlarında universitetə başlayan bir neçə qız tələbənin xatirələri bu günə qədər tarix kitablarına belə yazılmamış bir həqiqəti üzə çıxarıb. 1927-1930-cu illərdə anadan olmuş bir neçə gənc qız tələbənin foto albomları hərbi fotoşəkillərlə doludur. Üstəlik, onların “şəxsiyyət vəsiqələri”ndə hərbi xidmətini başa vurduqlarını göstərən, möhürlənmiş və imzalanmış ifadələr var. Onlar hərbi xidmət keçib, hərbi maşınlar, tanklar və zenit silahlarından necə istifadə etməyi öyrəniblər. Bu gün 97 yaşı olan, 1949-cu ildə isə universitetə yenicə qədəm qoyan Sarıha Samancıoğlu hərbi xidmət keçən qız tələbələrdən biri olub. 

“Sherg.az” Milliyet.com.tr”yə istinadən Samancıoğlunun 31 günlük əsgərlik həyatı barədə xatirələrini təqdim edir.  İkinci Dünya Müharibəsinin başa çatmasına bir ildən çox vaxt qaldığı zaman qanunlarda dəyişikliklər edilir, “yaşamaq üçün mübarizə” adı altında başlatdığı fəaliyyət Türkiyədə də öz damğasını vurub. Türkiyə Böyük Millət Məclisi tərəfindən 7 avqust 1944-cü il tarixli və 4654 saylı “Daxili Düşmənlərə Qarşı Silahlı Müdafiənin Mükəmməlliyi haqqında Qanun” təsdiqləndi və hərbi xidmət və səfərbərlik kişilərin əlindən alınaraq bütün xalqa yayılıb. Beləliklə, hərbi xidmət qadınlar üçün də mümkün hala gəlib.  Lakin məcburi hərbi xidmətlə bağlı başqa bir detal da var idi: Yalnız universitet tələbələri hərbi xidmətə qəbul edilirdi. 8 avqust 1944-cü il tarixli qəzetlər də eyni sətirləri yazıb. 4 yeni qanun qəbul edilib və Türkiyədə dəyişən balanslar və yeni proses ilk dəfə qarşı-qarşıya gəlib. Yeni qanuna görə Türkiyədə cəmi 3 universitetin müəyyən fakültələrində oxuyan qız tələbələr müəyyən hərbi hissələrdə 31 günlük kurs keçəcəkdilər. Üstəlik, o zaman indiki pasportlara bənzəyən şəxsiyyət vəsiqələrində hərbi xidmətlə bağlı məlumatlar yer alacaqdı. Tarix kitablarında yazılmayan və o dövrdə hərbi kurs alan tələbələrdən soruşmadan bilinə bilməyən bu kursun təfərrüatlarını o günün şahidlərindən Sarıha Samancıoğlu danışdı.

Sarıha Samancıoğlu 1929-cu ildə anadan olub, 1949-cu ildə 20 yaşında ikən İstanbul Universitetinin İqtisadiyyat fakültəsində təhsilə başlayıb. O vaxt qəbul edilən qanuna görə, universitetdə qızlar hərbi kurs keçməli və bu kursu vəsiqələrinə yazdırmalı idilər. 97 yaşlı Samancıoğlu da həmin tələbələrdən olub. Samancıoğlu 1-ci zenit alayı komandanlığında keçdiyi kursu belə izah edir:

"Kursumuzun yerləşdiyi yer bu gün 1-ci Leventdə olduğu yer idi. Orada bir ferma var idi. Orada getdik. ulasasiya işi. Digər fakültələrdən olan bir qrup, o dövrdə olanların hamısına gedəcəyəm. Həmin ilin universitet şagirdləri ilə birlikdə gəzirdim. EMSE. İçəridə oturacaqları olan yük maşınları idilər. Cemses də orada gözləyirdi. Bizi oradan götürürlər, o vaxt Beşiktaşdan Leventə doğru qalxan Barbaros bulvarı var idi. Təbii ki, onun olduğu yerin yanında yan yollar da var. Oradan kursa gedəcəkdik”.

Bu günə qədər demək olar ki, araşdırılmayan hərbi kursun artıq həyatda olmayan şahidləri də var idi. 1926-cı il təvəllüdlü təqaüdçü müəllim Müalla Məlahət Narlı Ankarada Qazi Təhsil İnstitutunda oxuyarkən bu təlimə qatılıb. 1928-ci il təvəllüdlü Mebrure Süel İstanbul Universitetinin Kimya mühəndisliyi fakültəsində oxuyarkən bir ay, ingilis dili müəllimi 1927-ci il təvəllüdlü Gönül Özgeren isə İstanbul Universitetinin İngilis filologiyası bölməsində oxuyarkən bir ay bu kursda çalışıb. Ancaq o vaxt universitet tələbəsi olan hər qız bu kursa getmirdi. Sarıha Samancıoğlunun böyük bacısı da 1926-cı ildə anadan olub, lakin o, universitetdə oxuduğu müddətdə bu kursu keçməyib. Təfərrüatları hələ məlum olmasa da, Samancıoğlu oxuyan-yazan hər kəsin maraqla qarşıladığı və maraqla izlədiyi bu hərbi kursun təfərrüatlarını bölüşdü: "Əsgərliyə getmək məcburiyyəti idi. Deyilənə görə, universitet tələbəsi olan bütün qızlar bu kursa gedirdi. Yəni, hər kəs kursa gedirdi. O ildən sonra təkrar olubmu, bilmirəm. O, 16-cı il fakültəsinin bacısı idi." Bilmirəm, birinci kurs tələbələrimizə belə bir vəzifə gəlib. Samancıoğlu çıxışını şəxsiyyət vəsiqəsinin dəyişdirilməsi zamanı yaşadıqlarını və əsgərlikdən qürur duyduğunu danışaraq yekunlaşdırıb: "1953-cü ildə məzun oldum, hərbi xidməti başa vurandan sonra birinci kursda mənə sənəd verdilər. Şəxsiyyət vəsiqəmə də "Hərbi xidməti başa vurdu" deyə imza atdılar. Bu hərbi xidmətlə həmişə fəxr etmişəm. Maraqlananlara göstərməyə çalışdım. Ancaq heç nəyə ümid etmirdim, belə bir vəzifəni yerinə yetirdiyim üçün xoşbəxt idim”.