Xan bağı: Qədim Gəncənin əsrlər boyu döyünən qəlbi

Gəncə. 8 aprel, Günel Alıyeva, AZƏRTAC

Qədim Gəncənin tam qəlbində, hər bir daşın keçmişin izlərini qoruyub saxladığı məkanda hüzur və möhtəşəmliyin hökm sürdüyü guşədə təbiətin və tarixin canlı yadigarı olan Xan bağı var. Burada köhnə əfsanələr pıçıldayırmış kimi yarpaqların xışıltısını eşidə, çiçək açan maqnoliyaların ətrini hiss edə və vaxtın yavaşladığı atmosferə qərq ola bilərsiniz.

Xan bağı Qafqazın ən qədim parklarından biridir və hər gün minlərlə gəncəli onun füsunkarlığı və hüzurundan həzz almaq üçün bu məkana gəlir. 1727-ci ilin Osmanlı salnamələrində Xan bağının sahəsinin 130 hektar olduğu qeyd olunur. Burada 479 çinar, 404 sərv, 3554 meyvə ağacı bitirdi. Bağ tarixən Gəncə bəylərbəyləri və xanlarının istirahət yeri kimi xidmət edirdi. Lakin bu torpaqlar 1846-cı ildə çar Rusiyasının tərkibinə daxil olduqdan sonra Qafqaz canişini (sərdar) Mixail Vorontsovun əmri ilə bağ indiki yerinə - şəhərin mərkəzinə yaxın məkana köçürülüb. Nəticədə rəsmi adı Xan bağı olmasına baxmayaraq, yeni himayədarının şərəfinə “Sərdar bağı” və ya “Vorontsov bağı” kimi də tanınırdı.

Buradakı ağacların kölgəsi altında talelər həll olunurdu, eşq elanları edilirdi, xanlar və ailələri bu məkanda gəzirdilər. İndi də bağ öz tarixini nəsillərə ötürərək yaşamağa davam edir. Ancaq burada bitən bütün ağaclar arasında həqiqətən unikal bir bitki var - 150 yaşı olan Eldar şamı. Dünyada bu ağaclar nadir hallarda 80 il yaşasa da, Xan bağında öz gücünü və əzəmətini qoruyub saxlayaraq əsr yarımdan sonra sağ qalmağı bacaran tək bir nümunə var. Bu, xüsusi diqqət və qayğı tələb edən əsl təbiət möcüzəsidir.

Gəncə şəhər Mənzil-Kommunal Təsərrüfatı İstehsalat Birliyinin Abadlaşdırma şöbəsinin baş aqronomu Rizvan Quliyev AZƏRTAC-ın müxbirinə müsahibəsində bağa qulluq və bu yerlə bağlı gizli əhvalatlardan danışıb.

Günün ritmi ilə nəfəs alan bağ

Gəncənin üzərində Günəş doğanda, artıq Xan bağı oyanmış olur. Qayğıkeş həkimlərə bənzəyən bağbanlar ağacları nəzərdən keçirir, torpağın vəziyyətini yoxlayır, bitkilərə qayğı göstərirlər. Suvarma, budama, quru budaqların çıxarılması - bütün bunlar təkcə bilik deyil, həm də təbiətin ritmini hiss etmək bacarığı tələb edir.

Eldar şamı Azərbaycanda geniş yayılıb - quraqlığa və xəstəliyə davamlı olduğuna görə şəhər prospektlərində və parklarda əkilir. Bununla belə, dünyada nadir hallarda normal həyat dövründən iki dəfə çox yaşamağa müvəffəq olan bir nümunə tapmaq olar.

“Eldar şamı adətən 70-80 ilə yaxın yaşayır, amma bizim nümunəmiz istisnadır. O, dəyişən dövrlərə, iqlim dəyişikliyinə tab gətirərək təbiətimizin canlı və əzəmətli rəmzi olaraq qalır. Biz bu ağaca yaxşı qulluq edirik”, -deyə Rizvan Quliyev qeyd edir.

Onun sözlərinə görə, bu ağacın əsl yaşını Çindən olan mütəxəssislərin araşdırmaları sayəsində öyrəniblər. Alimlər xüsusi alətlərdən istifadə edərək, bu şam ağacının artıq əsr yarımdır ki, ayaqda qaldığını təsdiq ediblər.

Əfsanəvi ağaca necə qulluq edilir?

Yaşıllaşdırma idarəsinin işçiləri hər səhər növbəti günə bağı gəzməklə başlayırlar.

Rizvan Quliyevin sözlərinə görə, şam ağaclarına düzgün qulluq bir neçə əsas amilə əsaslanır: suvarma, rütubət balansı, gübrələmə, monitorinq və profilaktika.

O əlavə edir: “Biz ağacları vaxtında suvarmağa diqqət yetiririk. Bununla belə, normaya riayət etmək vacibdir: həddindən artıq su köklərin çürüməsinə səbəb ola bilər, nəm çatışmazlığı isə bioloji inkişafa mane olur. Ən yaxşı həll müntəzəm, lakin orta səviyyədə suvarmadır, həddindən artıq suvarmaya yol verməmək üçün bu işi səhər tezdən aparmağa üstünlük verilir. Eldar şamı neytral və ya bir qədər turşulu pH olan qurudulmuş torpağa üstünlük verir. Torpağı boşaldır, hava dövranını yaxşılaşdırır və kökləri tədricən qidalandıran üzvi gübrələr əlavə edirik”.

Suvarma ilə yanaşı, mövsümi budama, torpağın boşaldılması və gübrələmə də vacibdir. Nadir Eldar şamını qorumaq üçün ölkənin aparıcı universitet və institutlarının alimlərinin iştirakı ilə fitosanitariya tədbirləri həyata keçirilir.

Aqronom vurğulayır: “Zərərvericilərə qarşı mütəmadi yoxlama aparırıq. Bitki Mühafizəsi İnstitutu və aparıcı universitetlərlə birgə həyata keçirilən müasir fitosanitariya tədbirləri bizə ağacların vəziyyətində baş verən istənilən sapmaya tez reaksiya verməyə imkan yaradır”.

Ancaq hətta ən təcrübəli bağban da bəzən sürprizlərlə qarşılaşır. Bir gün Xan bağında ağaclar kütləvi şəkildə qurumağa başladı və hamı əmin idi ki, səbəb su qıtlığıdır. Lakin diqqətli təhlildən sonra problemin məhz ifrat nəmlikdə olduğu ortaya çıxdı.

“Bu hadisə bizim üçün vacib bir dərs oldu. Biz bitkilərin həmişə suya ehtiyacı olduğunu düşünməyə öyrəşmişik, lakin bəzən həddindən artıq qayğı daha zərərli ola bilər", - deyə aqronom xatırlayır.

Xan bağının mənzərəli mövsümləri

Versiyalardan birinə görə, ilk Eldar şamı tingləri Gəncədə Cavad xanın dövründə əkilib. O illərdə şəhərə tez-tez nəcabətli qonaqlar gəlirdi və bir gün bu ağacın gənc tumurcuqları hədiyyə olaraq gətirildi. Həmin vaxtdan onlar fəal şəkildə becərilir və bu gün Gəncədə hər il 3-7 min Eldar şamı əkilir. Bu ağac toxumla çoxalır.

Rizvan Quliyev deyir: “Biz hər il 10 mindən 100 minə qədər yeni ağac yetişdirərək şəhərə yaşıllıq bəxş edirik”.

Söhbət əsnasında fikir verirəm ki, insanlar tez-tez ağacın ətrafında dayanıb bağ bitkilərinin gözəlliyinə heyran olurlar. Bəziləri şəkil çəkdirir, digərləri ehtiyatla ağacın gövdəsinə toxunur, başqaları isə sadəcə orada dayanıb fikrə dalırlar.

Xan bağı ilin istənilən vaxtında gözəldir, xüsusilə maqnoliyalar, Suriya qızılgülləri, Çin jasmin üzümləri və dişli fotiniya çiçəkaçma dövründə - baharda dəyişir. Bağ uzun yuxudan sonra oyanır və ətirlərlə dolu məkana çevrilir.

Aqronom əlavə edir: “Bahar bağımız üçün sehrli vaxtdır: Bu mövsümdə sanki canlanır, öz təbii gözəlliyini üzə çıxarır”.

Payızda bağ qızılı və qırmızı çalarlara bürünür, tökülən yarpaqların ətri ilə dolu mənzərəli bir guşəyə çevrilir.

Xan bağı şəhərin qəlbi və onun irsidir

Xan bağı sadəcə bir park deyil, həm də canlı təbiət muzeyidir. Burada hər bir daş tarixlə nəfəs alır. Qədim tarixə malik olmasına baxmayaraq, bağ zamanla ayaqlaşır. Hazırda bərpa və yenidənqurma planları var.

Parkda tarixi və mədəni tədbirlər də keçirilir.

Burada hər il İsrafil Məmmədovun şərəfinə anım mərasimləri keçirilir və şəhərə gələn çoxsaylı qonağın diqqətini xüsusilə cəlb edən şairə Nigar Rəfibəylinin abidəsi də ucalır.

Rizvan Quliyev deyir: “Bu bağ Gəncənin vizit kartıdır. Şəhər sakinləri və qonaqlar onun ruhundan bir parçanı özləri ilə aparırlar”.

Aqronomla söhbətimizi bitirərkən, gözlənilmədən bir it bizə yaxınlaşır. O, vacib bir şey hiss etmiş kimi sakitcə yanımıza gəldi və aqronomun yanında oturdu. Hürmədi, onun diqqətini yayındırmadı, sadəcə orada oturdu. Həmin andan məni yaxından izləyir, addım-addım, növbə ilə söhbətimizdə iştirak edirdi, sanki bu məkana, onun tarixinə hörmətini bölüşürdü.

Müsahibə başa çatanda və mən bağın çıxışına tərəf gedəndə, it məni hara aparacağını bilirmiş kimi sakit və arxayınlıqla ardımca gəlməyə davam etdi. Xan bağından o tərəfdə də yoxa çıxmağa tələsmirdi.

Görünürdü ki, bu anda təbiət daha bir simvolik jest etmək qərarına gəlmişdi və bağın özü bu şəkildə bizimlə vidalaşmaq istəyirdi ...