Yeni planlarla qayıtdı Trampın Azərbaycan və dünya siyasəti necə olacaq?

Ötən il noyabrın 5-6-da ABŞ-də keçirilən prezident seçkilərində qalib gələn Donald Tramp ikinci dəfə Ağ Evə qayıtmaq hüququ qazandı. Artıq ötən gün and içməklə ABŞ-nin rəsmən 47-ci prezidenti oldu. Qeyri-ənənəvi üslubu və iddialı açıqlamaları ilə diqqət çəkən Tramp təkcə siyasətdə yox, media dünyasına da geniş təsir bağışlayıb. Onun daşınmaz əmlak dünyasından televiziya ekranlarına qədər uzanan cəsarətli karyerası ikinci dəfə prezident kreslosunda yeni səhifə açır – həm ABŞ, həm də dünya üçün.

Teleqraf.com ABŞ-nin yeni seçilmiş prezidenti ilə bağlı məlumatları təqdim edir.

Tam adı: Donald Con Tramp.

Birləşmiş Ştatların yeni liderinin 79 yaşı var. O, 1946-cı il iyunun 14-də Nyu-Yorkda doğulub. Alman və şotland əsillidir.

İndiyədək Trampın üç siyasi mənsubiyyəti olub: 1987-2009-cu illərdə demokrat, 2011-2012-ci illərdə müstəqil, hazırda isə respublikaçı.

Üç dəfə evlənib. İlk dəfə 1977-1991-ci illərdə İvana Zelniçkova, 1993-1999-cu illərdə Marla Maplsla evli olub, 2005-ci ildə isə Melaniya Knausla nikaha girib.

Dörd bacı-qardaşı var.

Tramp siqaret çəkmir, içki içmir. Donald bu qərara qardaşı Redin ölümündən sonra gəlib.

Əmisi Con Q.Tramp Massaçusets Texnologiya İnstitutunun professoru idi. Con 1943-cü ildə məşhur ixtiraçı Nikola Teslanın ölümündən sonra Federal Təhqiqatlar Bürosunun (FTB) icazəsi ilə Teslanın sənədləri və avadanlıqlarını yoxlayan nadir şəxslərdən biri olub.

Ailəsinin sahibi olduğu sərvət Donaldın babası Frederik Trampdan gəlir, o, restoran və pansionatlar işlətməklə var-dövlət qazanıb.

Ailəsinin soyadı əvvəlcə Drampf və ya Drampft olub, amma 1600-cü illərdə Otuz İllik Müharibə başlayanda Tramp olaraq dəyişib.

Donald Nyu-York Hərbi Akademiyasında oxuyub.

1968-ci ildə Pensilvaniya Universitetinin Uorton məktəbini iqtisadiyyat üzrə bakalavr dərəcəsi ilə bitirib.

Onun ilk daşınmaz əmlak müəssisəsi 1971-ci ildə adını dəyişdirərək “The Trump Organization” olan “Elizabeth Trump & Son” olub.

Donald Tramp Manhettendə ilk böyük daşınmaz əmlak müqaviləsini 1978-ci ildə “Grand Hyatt” otelinin təmiri üçün bağlayıb. Donaldın biznes dünyasında imzası kimi tanınan “Trump Tower”in tikintisi 1983-cü ildə tamamlanıb. O, heç vaxt iflasla bağlı müraciət etməyib.

D.Tramp dünya üzrə 18-ə yaxın qolf meydançasına sahibdir.

1996-2015-ci illərdə “Miss Universe”, “Miss USA” və “Miss Teen USA” müsabiqələrinin ortaqlarından biri olub.

2005-2010-cu illərdə “Trump University MMC”-nin sahibi olub. Burada keçdiyi kurslar arasında daşınmaz əmlak təhsili də var.

1988-ci ildə yaradılan, amma çoxsaylı qanun pozuntularına görə 2013-cü ildə Nyu-York Ştat Prokurorluğu tərəfindən bağlanan “Donald J. Tramp” Fonduna rəhbərlik edib.

Tramp 2003-2015-ci illərdə məşhur “The Apprentice” realiti-şousunun icraçı prodüseri olub.

ABŞ-nin yeni prezidentinin 5 övladı var. Don, Erik və İvanka İvana ilə ilk evliliyindən, Tiffani Marla ilə ikinci evliliyindən, Barron isə Melaniya ilə hazırkı evliliyindən dünyaya gəlib. Həmçinin 10 nəvəsi var.

Tramp Presviterian inancına mənsubdur.

O, ABŞ-də cinayət törətməkdə təqsirli bilinən ilk prezidentdir.

D.Tramp ilk prezidentlik müddəti başa çatandan sonra seçkilərdə məğlub olan və növbəti dönəm fasiləsindən sonra Ağ Evə geri dönməyi bacaran ikinci Birləşmiş Ştatlar prezidentidir. Ondan əvvəl bu işi ABŞ-nin 22 və 24-cü prezidenti sayılan Qrover Klivlend reallaşdırıb. O, 1885-1889-cu illər arasında dövlət başçısı olub, növbəti seçkidə isə məğlubiyyətə uğrayıb. Q.Klivlend 1892-ci ilin seçki kampaniyasının sonunda Respublikaçılar Partiyasının namizədi Benjamin Harrisona qalib gələrək dörd ildən sonra yenidın Ağ Evə dönüb.

2016-cı ildə ilk dəfə prezident seçilən Tramp isə 2020-ci ildə Demokratlar Partiyasının namizədi Co Baydenə uduzub və Ağ Evi tərk edib. İndi isə dörd illik fasilədən sonra daha iddialı formada Birləşmiş Ştatların birinci şəxsi kreslosuna əyləşib.

ABŞ-nin yeni prezidentinin dünya siyasətinin necə olacağı da müzakirə edilir. Onun qərarlarının Üçüncü Dünya Müharibəsinə gətirib çıxaracağını iddia edənlər olsa da, özü bunun qarşısını alacağını söyləyib. Amma Kanadanı “Amerikanın 51-ci ştatı” adlandıran və ABŞ-dən də böyük əraziyə malik bu qonşu ölkəni ilhaqla hədələyən Ağ Evin yeni sahibi bu kimi iddiaları vəziyyətin heç də yaxşı olmayacağı ehtimalını gücləndirir. D.Tramp təkcə Kanada yox, Danimarkaya məxsus Qrenlandiya adası və Panama kanalını da Amerikanın tərkibində görmək istəyir. Əvvəlcə zarafat kimi qəbul edilən bu mövzulara dövlət başçısının son açıqlamaları ilə ciddiyyət donu geyindirməyi bacarıb. Başqa sözlə, Birləşmiş Ştatlar prezidentinin qarşıdakı dörd ilində iqtisadi maraqlarla yanaşı, ABŞ-nin coğrafi olaraq genişlənməsi də hədəflər sırasındadır. Bu məqsədlərinə çatmaq üçün o, hərbi variantları da istisna eləmir.

“Öncə Amerika” şüarı ilə Ağ Evə dönən siyasətçi bu mesajı isə ABŞ-nin milli maraqlarının müdafiəsindən çox “yeni millətçilik dalğasının başlaması” kimi şərh edilir. Təsadüfi deyil ki, qarşıdakı iqtidarı illərində onun 11 milyon miqrantı Amerikadan qovacağı proqnozlaşdırılır.

ABŞ prezidenti təkcə miqrantlara yox, bəzi dövlətlərə qarşı da sərtdir. Məsələn, Çin. Əvvəlki hakimiyyəti dövründə Çinə qarşı sərt qərarı ilə seçilən Tramp ABŞ ilə Asiya nəhəngi arasında ticarət müharibəsinin başlamasına səbəb olmuşdu. Xələfi Co Bayden gərginliyi bir qədər səngitsə də, yeni liderin Çinə yönəlik mesajı yenə də sərtdir. Çin mallarına yüksək vergi və gömrük rüsumu tətbiq edəcəyini bəyan edən Birləşmiş Ştatlar lideri ticarət savaşını davam etdirəcəyi ehtimalını artırıb. Amma ayrı-ayrı ölkələrə ABŞ-nin hərbi-maddi yardımı baxımından kifayət qədər xəsis olan Trampın Tayvan məsələsinə soyuq yanaşması bu adanı ilhaq etmək istəyən Çinin işinə yaraya bilər.

Paralel olaraq, həm Avropa, həm də Yaxın Şərqdə iki böyük böhran davam edir. Rusiya-Ukrayna müharibəsi ilə bağlı D.Tramp iddia edib ki, prezidentliyə başlayan kimi tərəfləri atəşkəs masasına oturdacaq və böhrana tez son qoyacaq. Ukraynaya bundan sonra hərbi-maddi yardım etməyəcəyini də tez-tez təkrarlayıb. Qarşıdakı dövrdə Amerikanın NATO-dakı rolunu nəzərdən keçirəcəyi və Avropa ölkələrinin hərbi müdafiə xərclərinə öz büdcələrindən pay ayırmalı olduqlarını deyib. Buna əsaslanaraq güman etmək olar ki, ABŞ prezidenti Çin və Rusiya arasında son yaxınlaşmanı uzunmüddətli perspektivdə Vaşinqtonun maraqları üçün təhlükəli hesab edir və Rusiya ilə gərginliyi azaltmağa çalışacaq.

Ukrayna məsələsinin həlli və uzunmüddətli perspektivdə Rusiya ilə Qərb arasında mümkün yumşalma Moskvanın Pekinlə yaxınlaşmasına mane ola bilər. Bu yeni nizamda Trampın Amerikanın Avropadakı müttəfiqlərinə biçəcəyi rol istəsələr də, istəməsələr də Vaşinqtonun yolu ilə getməkdir. Amma Rusiya ilə həmsərhəd olan NATO üzvləri üçün təhlükəsizlik zəmanəti olmadan yola necə davam ediləcəyini söyləmək çətindir. Üstəgəl, Ağ evin yeni sahibi Çin kimi Avropa İttifaqı dövlətlərini də ticarətdə sərt qərarların tətbiqi ilə hədələməsi fonunda…

Bütün Yaxın Şərqi bürümüş böhran və münaqişə dalğasının necə həll ediləcəyi də başqa bir qeyri-müəyyənlik məsələsidir. Tramp regionda hərtərəfli sülhün bərqərar olmasına çalışacağını qeyd edib. Amma indiki mərhələdə konkret planlardan hələlik danışmaq mümkün deyil. Əksinə, Tramp seçkiqabağı kampaniyası zamanı bir neçə dəfə bir-birinə zidd bəyanatlar verib.

Trampın Yaxın Şərq böhranı kontekstində İrana qarşı mövqeyi sərtdir. İranla bağlı məsələlərdə birmənalı şəkildə Tehranın qarşısında dayanan Trampın gecikmədən bu yöndə addımlar atacağı gözlənilir. Yeni prezidentin administrasiyası hesab edir ki, fevrala qədər İranla bağlı qərarlar qəbul etmək lazımdır.

Cənubi Qafqaza gəlincə, Trampın Bayden dönəmində gərginləşən ABŞ-Gürcüstan münasibətlərini necə bərpa edəcəyi məlum deyil. Bu naməlumluq Azərbaycan-Ermənistan sülh prosesi ilə bağlı da hökm sürür. Xüsusən də Bayden administrasiyasının Ermənistanla imzaladığı strateji tərəfdaşlıq haqqında sazişi davam etdirib-etdirməyəcəyi əsas müzakirə mövzularından biridir. Əlbəttə, ABŞ prezidenti sazişi ləğv etməyəcək, amma bunu nə qədər irəli aparıb-aparmayacağı məlum deyil. 44 günlük Ermənistan-Azərbaycan müharibəsində neytral qalan Tramp sələfi Bayden kimi balansı ermənilərin xeyrinə pozacaqmı, “Öncə Amerika” deyən yeni prezident üçün ABŞ-nin maraqları nəyi diktə edəcək? Az sonra biləcəyik.