Yeniyetmələrin susqun hayqırtısı

“Son illərdə ölkəmizdə və dünyada müşahidə olunan narahatedici tendensiyalardan biri də yeniyetmələrin evdən qaçması hallarının artmasıdır. Müşahidələr və araşdırmalar göstərir ki, bu yeniyetmələrin əksəriyyəti evdə psixoloji təzyiq, fiziki cəza, zorakı nəzarət və emosional basqılarla üzləşdiklərini bildirirlər. Bu isə cəmiyyət və ailə strukturu üçün ciddi xəbərdarlıq siqnalıdır”.

Bu sözləri Bizim.Media-ya açıqlamasında psixoloq, Psixologiya Elmi Tədqiqat İnstitutunun sədri Elnur Rüstəmov deyib.

O, qeyd edib ki, yeniyetməlik psixoloji və bioloji baxımdan insan həyatının ən mürəkkəb dövrlərindən biridir.

“Bu dövrdə fərd həm özünü kəşf etməyə, həm də müstəqilliyini qazanmağa çalışır. Bədənində və beyin fəaliyyətindəki dəyişikliklər emosional həssaslıq, impulsiv qərarlar, həddən artıq reaksiya vermə meyilləri ilə müşayiət olunur. Yeniyetmə artıq “uşaq” deyil, amma tam formalaşmış “böyüklük” statusu da qazanmamış olur. Ona görə də bir çox valideyn, yeniyetmənin dəyişən davranışlarına “nizam-intizam” gətirmək üçün sərt üsullara qışqırmaq, fiziki və ya psixoloji təzyiq göstərmək, müqayisələr aparmaq (“filankəsin uşağı belə eləmir”), ya da ümumiyyətlə onu görməzdən gəlmək kimi yanlış yollara əl atır. Halbuki bu dövrdə yeniyetmənin ehtiyacı olduğu əsas şey anlaşılmaq, dinlənilmək və şəfqətlə idarə olunmaqdır. Ailə daxilindəki zorakı ünsiyyət, avtoritar tərbiyə üslubu, şəxsi sərhədlərin tapdanması, “mən səni yaxşı bilirəm” münasibəti və ailə daxilində emosional istiliyin olmaması yeniyetmədə tək çıxış yolunun evdən uzaqlaşmaq olduğu düşüncəsini formalaşdıra bilər. Təəssüf ki, bu qərar onu çox zaman daha təhlükəli mühitlərlə istismar, sui-istifadə və qeyri-sağlam qruplarla üz-üzə qoyur”.

Psixoloqun sözlərinə görə, valideynlər yeniyetmə övladları öz fikrini, hissini bölüşdükdə onu dərhal düzəltməyə və ya danlamağa çalışmaqdansa, sadəcə dinləməyə çalışmalıdır. Bu, etibar körpüsünü gücləndirir.

“Valideyn yeniyetmə övladı ilə hisslər haqqında danışmağı vərdiş halına gətirməlidir. “Sən niyə belə etdin?” sualı əvəzinə, “Maraqlıdır, sən bunu niyə seçdin?” deyə soruşmalıdır. Qayda və sərhədlər yeniyetmə üçün vacibdir, lakin bu qaydaların “niyəsi” izah edilməlidir. Avtoritar deyil, demokratik yanaşma önəmlidir. Xüsusən valideynlərin öz emosiyalarını necə idarə etdiyini, qarşıdurmaları necə həll etdiyi yeniyetmə üçün model təşkil edir. Ona görə də bu istiqamətdə valideynkər yaxşı rol model olmalıdırlar.  Valideynlər eyni zamanda  yeniyetmə övladlarının dost çevrəsi, sosial media davranışları və maraqları haqqında məlumatlı olmalı, amma casus kimi deyil, maraqlı müşahidəçi kimi çıxış etməlidirlər. Əgər yeniyetmə övladla ailədaxili münasibətlərdə gərginlik uzun müddət davam edirsə, mütəxəssis psixoloqdan dəstək almaq həm valideyn, həm də övlad üçün faydalıdır.

Əslində yeniyetmənin evdən qaçması bir “qərar”dan daha çox bir “hayqırtıdır”,  “Məni gör, məni dinlə!” çağırışıdır. Valideynin bu çağırışı vaxtında eşitməsi, emosional zərər əvəzinə etibar və qarşılıqlı inamla dolu bir gələcəyin əsasını qoya bilər”,- deyə psixoloq vurğulayıb.