Icma.az
close
up
RU
12 lider bir araya gəlir, nizam qurur... Türkiyə də olacaq?

12 lider bir araya gəlir, nizam qurur... Türkiyə də olacaq?

Icma.az, Axar.az portalına istinadən məlumat verir.

İkinci Dünya müharibəsindən sonra BMT yarandı, müxtəlif beynəlxalq hüquqi aktlar qəbul edildi, son dünya müharibəsinin sərhədlərlə, yeni yaranan siyasi-coğrafi reallıqlarla bağlı qərarları verildi və 1975-ci ildə Helsinki yekun aktı ilə tam rəsmiləşdi.

Axar.az xəbər verir ki, bu sözləri ReAL sədri Natiq Cəfərli qeyd edib.

O bildirib ki, insanlıq tarixi daim müharibələr, yaranan və çökən imperiyalar, sərhədlərin tez-tez dəyişməsi hekayələri ilə doludur:

“Yəni sərhədlərin toxunulmazlığı anlayışı 1945-ci ildən sonra, tarixi zaman baxımından “dünən” qəbul edildi, 20-ci əsrə qədər sərhədləri güc, ordu və ittifaqlar müəyyən edirdi. BMT yaranandan sonra formal olaraq sərhədlər toxunulmaz elan edilsə də, onlarla dəfə bu qayda pozuldu, yeni ölkələr, dövlətlər yarandı, imperiyalar çökdü, müharibələr dayanmadan davam etdi. Sadəcə, nüvə silahının meydana çıxması klassik müharibə anlayışını dəyişdi, “proksi” müharibələr, lokal toqquşmalar şəklində dünya müharibəsi davam etdi. Yəni 1945-ci ildən bu günə hələ də Üçüncü Dünya müharibəsi gedir, bu işin sonu görünmür.

Böyük müharibələr nə zaman baş verir? Özündən öncəki müharibənin nəticəsi böyük toplumlar üçün ədalətsizlik hissi yaradanda. Bu, həmişə belə olub. Sərhədlərin bilərəkdən ədalətsizcəsinə müəyyən edilməsi regional müharibələrə rəvac verir.

Bəs sərhədlərin ədalətli çəkilməsi, toplumları tam qane edən sərhədlərin yaranması mümkündürmü? Təəssüf ki, yox. Yaxşı, o zaman bu problemin yumşaq həlli yolu nədir? Məsələn, Avropa Birliyi modeli, sərhədlərin simvolik olması, ümumi oyun qaydaları və ümumi bazarın formalaşması...

AB modeli ideya olaraq möhtəşəm idi, Avropada, insanlıq tarixində ən çox müharibələrə və vəhşi qırğınlara səhnə olmuş qitədə sülh və ədalət hissini yüksək ölçüdə bərpa edə bildi. Amma sonra AB yavaş-yavaş “solaxaylaşdı”, aşırı tənzimləmə, SSRİ kimi davranışlar artdı, iqtisadi azadlıqlar tənzimləmə adlı “əjdahaya” addım-addım yem edildi. Amma yenə də ciddi islahatlar aparılsa, AB modeli “sərhəd və ədalət” nisbətinin ən uyğun modelidir.

AB modelini dünyanın başqa bölgələrində tədbiqi mümkündür, amma çox çətindir. Təəssüf ki, dünyanın başqa bölgələrində AB modelinə çatmaq üçün hələ çox qırğınlar olacaq, lokal müharibələr artacaq – ya da 10-12 “ağsaqqal” ölkə, fraqmental dünyanın yeni lider dövlətləri maksimal dərəcədə ədalətli ola, ən azı, 70-80% əhalini qane edə biləcək yeni regional inteqrasiya birlikləri üzrə anlaşmalıdırlar.

Bu gün Suriyada baş verən faciə, İsrailin hüquqtanımaz davranışları, Liviyadakı xaos, İraqdakı de-fakto bir neçə hökumətin formalaşması, Yəmənin, Sudanın iki yerə bölünməsi, İrandakı siyasi rejim, bölünmüş Koreya yarmadası, həllini gözləyən Tayvan məsələsi, Latın Amerikasında ABŞ qorxusu olmasa, hamının bir-birinə müharibə etmək potensialının olması, Rusiyanın işğalçı, bütün hüquq və məntiqi çeynəməsi, silah gücü ilə yeni sərhədlər yaratması cəhdi – bütün bunlar həlli müşkül məsələlərdir. Hamısı ya davam edən müharibələr coğrafiyasıdır, ya da içində güclü potensial toqquşmalar daşıyan barıt çəlləkləridir.

Afrika, Yaxın Şərq, Latin Amerikası, Asiyanın böyük bir hissəsi – bütün bu bölgələrdə sərhədlər süni yaranıb və xətkeşlə çəkilib. Hər yerdə “Sykes–Picot” izi (bu gün, məsələn, Suriyada qırğınların təməlini 1916-cı ildə bu iki şəxs öz xətkeşləri ilə qoyublar) yanaşması var. İndi iki çıxış yolu qalıb – ya Avropanın əvvəldən getdiyi yolla bu bölgələr gedəcək, onillərlə bir-birini qırıb, sərhədləri qanla yazıb, sonra yenidən anlaşıb intiqrasi modelləri quracaqlar, ya da ağıl, məntiq, insansevərlik qalib gəlsə, Avropanın qanlı yolundan dərs çıxarıb elə həmən yeni inteqrasiya modellərinə keçid edəcəklər. Amma bu modellər AB-nin “solaxay” modellərini də örnək almamalı, işlək, iqtisadi azadlıqları öndə tutan, hamını qazandıran modellər olmalıdır.

Bunun üçün isə yeni “oyun qaydalarını” müəyyən edəcək böyük bir görüşə, toplantıya, müzakirəyə ehtiyac var. Fraqmentallaşan dünyanın 10-12 lider dövləti bir araya gəlməli, qapılar bağlanmalı, lazım gəlsə dayanmadan günlərlə müzakirələr getməli, razılaşma əldə edildikdən sonra isə bu anlaşması pozan istənilən dövlətə qarşı həmin 10-12 ölkə birgə cəza tərbirləri görəcəyini bəyan etməlidirlər. Bu ölkələr arasında mütləq Türkiyə olmalıdır, olacaq da...”

Daha ətraflı məlumat və yeniliklər üçün Icma.az saytını izləyin.
seeBaxış sayı:40
embedMənbə:https://axar.az
archiveBu xəbər 21 İyul 2025 09:00 mənbədən arxivləşdirilmişdir
0 Şərh
Daxil olun, şərh yazmaq üçün...
İlk cavab verən siz olun...
topGünün ən çox oxunanları
Hal-hazırda ən çox müzakirə olunan hadisələr

“Bu gün layiq olduğumuz qələbə əldə etdik”

19 Oktyabr 2025 19:14see185

Bakının bir çox yollarında nəqliyyatın sıxlığı müşahidə olunur SİYAHI

20 Oktyabr 2025 08:25see179

Rəştdən Həştərxana birbaşa uçuşlar başladı

19 Oktyabr 2025 19:10see142

Sarıkökün bu faydalarını çoxları bilmir

20 Oktyabr 2025 07:01see136

Ərdoğandan Şimali Kiprdə keçirilən prezident seçkilərinin ilkin nəticələrinə reaksiya

20 Oktyabr 2025 00:57see134

“Amazon”, “Snapchat” və “Zoom”da problem yarandı

20 Oktyabr 2025 14:39see133

Həkimlər soyuq mövsümdə immuniteti gücləndirməyin yollarını açıqlayıblar

19 Oktyabr 2025 07:43see132

Tramp görüşü zamanı daim Zelenskiyə söyüş söyürdü

19 Oktyabr 2025 23:19see132

Körpələrdə genetik xəstəliklərin aşkarlanması üçün ölkəyə 300 mindən çox test gətiriləcək

19 Oktyabr 2025 20:14see131

İspaniya La Liqası: Real Madrid səfərdən 3 xalla qayıdır

20 Oktyabr 2025 01:12see129

Tbilisidəki son etirazlara görə 14 nəfər saxlanıldı

19 Oktyabr 2025 18:49see129

Luvr muzeyində Azərbaycan nəfəsi: Parisdə gənc rəssam Diana Quliyevanın əsərləri sərgilənir Foto

19 Oktyabr 2025 09:10see128

“Mən ABŞ ı təhlükəyə ata bilmərəm...”

19 Oktyabr 2025 19:18see126

Rıbin və həyat yoldaşı öləcəkləri halda tək oğul övladlarına təlimatlar tərtib ediblər...

20 Oktyabr 2025 00:18see125

Sabah yağış yağacaq

19 Oktyabr 2025 13:05see124

Mütəxəssislər xəbərdarlıq edir: 50 yaşdan sonra bu qidalar məhdudlaşdırılmalıdır

19 Oktyabr 2025 07:08see123

Elmar Məmmədyarovdan açıqlama: “Kimin qarın ağrısı varsa, adımı hallandırır”

19 Oktyabr 2025 21:04see123

Sofiya Universitetində “Azərbaycan suveren dövlətçilik yolunda” sərgisinin açılışı

19 Oktyabr 2025 06:45see122

İş adamı hava limanında həbs edildi

20 Oktyabr 2025 20:43see122

Qara zirə yağı: Hər dərdin dərmanı

20 Oktyabr 2025 05:06see121
newsSon xəbərlər
Günün ən son və aktual hadisələri