32 kilometrdə toqquşan MARAQLAR

Son günlər ABŞ-nin Türkiyədəki səfiri Tom Barak regional nəqliyyat infrastrukturunun bloklanmasından danışarkən, ölkəsinin Ermənistan Respublikasının suveren ərazisinin bir hissəsini icarəyə götürməsinin mümkünlüyündən danışıb. 

Səfirin sözlərinə görə, Zəngəzur dəhlizi bu vasitə ilə həyata keçirilə bilər. Ermənistan isə rəsmi olaraq səfirin bu fikirlərinə etiraz edib və bunu qəbul olunmaz adlandırıb. 

Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan  da son mətbuat konfransı keçirib. O, mətbuat konfransında son günlərin ən çox müzakirə olunan məsələsi - ABŞ-nin Zəngəzur dəhlizini icarəyə götürməsinə münasibət bildirib. O, autsorsinqlə (kənar mənbədən istifadə etmək-red.) bağlı bunları deyib:

“Burada yaxşı və pis var. Məsələn, Zvartnots hava limanının autsorsinqdə idarə edilməsi. Düşünmürəm ki, burada Ermənistanın suverenliyi hansısa şəkildə pozulub. Yaxud su təchizatı, Cənubi Qafqaz dəmir yolu və s. Bütün bu müəssisələr Ermənistan Respublikasının mülkiyyəti olaraq qalır.

Yolların açılması kontekstində nə müzakirə edilə bilər? Biz, məsələn, investisiyaları cəlb edəcək hansısa şirkətin yaradılmasından danışa bilərik və ya nəyi müzakirə edə bilərik, çünki “Sülhün kəsişməsi”ndə böyük investisiya potensialı və marağı var, lakin biz bu investisiyaları birləşdirə bilməliyik".

Paşinyan bildirib ki,  avtomobil və dəmir yolları haqqında çox danışılır:
"Amma qeyd etmək istəyirəm ki, bu kontekstdə biz həm də boru kəmərlərindən, elektrik xətlərindən, kabellərdən danışırıq və bu, yaradılmalı və idarə edilməli olan bir təsərrüfatdır.  Söhbət bundan gedir. Bizim fikrimizcə, bu, Ermənistanın mülkiyyəti ola bilər. İcarə, o cümlədən torpaq sahəsi çox müzakirə olunur. Demək istəyirəm ki, bizim qanunlarımıza görə, bu, tikinti hüququ adlanır və müqavilənin müddəti bitdikdən sonra investisiyalar Ermənistan Respublikasının mülkiyyətində qalır".

“Cümhuriyət”-ə açıqlamasında politoloq Elşən Manafov bildirib ki, təklif Birləşmiş Ştatların regionun geosiyasi konfiqurasiyasını məhz öz maraqları naminə dəyişdirməyə yönələn siyasətin tərkib hissəsidir və bu mübarizənin mahiyyətindən qaynaqlanır: 

“Tramp administrasiyası 32 km ərazidə Azərbaycan və Ermənistanın ortaq məxrəcə gələ bilməməsini regional təhlükəsizliyi və bölgədə stabilliyi təhdid edən mövqe kimi dəyərləndirir. Gərginliyin aradan qaldırılması, bölgədə nəqliyyat- kommunikasiya xətlərinin açılmasını ləngidən bu problemin həllini surətləndirmək məqsədi ilə belə bir təkliflə çıxış etməsinə bəraət vermək istəyir. 

Təbii ki, bu, ilk baxışda belədir, gerçəkdə isə ABŞ Orta dəhlizə nəzarət uğrunda uzun müddətdir gedən mübarizəni öz xeyrinə həll etmək üçün münasib vaxtın yetişdiyinin mahiyyətinə varır. Bəllidir ki, 2020 ci ildə Moskvada Azərbaycan və Ermənistan arasında əldə edilmiş sazişin mətnində Zəngəzur dəhlizinin açılacağı təqdirdə ona Rusiya Federasiyası Sərhəd qoşunlarının nəzarət edə biləcəyi ilə bağlı razılıq var idi. 

Hazırda, Rusiyanın Cənubi Qafqaz ölkələri ilə münasibətləri gərgin mərhələyə daxil olub. Paşinyanın Ermənistanda hakimiyyətə gəldiyi andan bu münasibətlərdə gərginlik Qərbin regionla bağlı geosiyasi maraqlarına uyğun olaraq artırdı. Azərbaycana gəlincə onunla strateji müttəfiqlik münasibətlərinin olmasına baxmayaraq, son vaxtlar bəlli hadisələrə görə bu münasibətlər də böhran dövrünü yaşayır”. 

Politoloq qeyd edib ki, ABŞ-nin Zəngəzur təklifi regionda geosiyasi dəyişikliklərin tərkib hissəsidir: 

“Rusiyanın bəlli region dövlətləri ilə münasibətlərində Qərbin səyləri ilə yüksəlmiş gərginlik onun region ətrafında proseslərə diplomatik çərçivədə müdaxilə imkanlarını məhdudlaşdırıb. Zəngəzur dəhlizi ətrafında danışıqlara fərqli mövqeyi olan İranın  hazırda İsrail və ABŞ ilə münasibətlərində olan gərginlik, İsrail tərəfindən növbəti həmlə ehtimalı onun diqqətini daha çox bu məsələlərə yönəltməsinə səbəb olub. 

Türkiyə isə ABŞ-nin bu təklifini dəstəkləyir, hərçənd Ermənistanın Zəngəzur vilayətinin ərazisindən də alternativ yolun istifadəyə verilməsinin əleyhinə deyil. Ərdoğanın təbirincə, bu, nəinki geosiyasi, hətta geoiqtisadi inqilabın təməli olmaqla Türkiyədən Qafqaz, daha sonra Mərkəzi Asiya ölkələrinə yükdaşımalarınsürətlənməsinə, rəsmi Ankaranın adıçəkilən regionlarda nüfuz dairəsinin genişlənməsinə şərait yarada bilər. Avropa İttifaqı daPaşinyanın bu təkliflərini bəyənir. Azərbaycan isə fərqli mövqedədir, çünki bizə Naxçıvanla quru vasitəsilə münasibətlərin məhdudiyyətsiz və maneəsiz bərpası lazımdır”. 

Ekspert xatırladıb ki, bundan əlavə rəsmi Bakı Ermənistanla sülhmüqaviləsinin imzalanması üçün ATƏT-in Minsk Qrupunun buraxılmasını, Ermənistanın əsas qanununun preambulasına dəyişikliyi tələb edir: 

“Paşinyan isə bunun üçün gələn il keçiriləcək referenduma qədər gözləməyi təklif edir. Hərçənd Zəngəzur ətrafında razılığa sülh müqaviləsinin imzalanmasından sonra da gəlmək olar”.

Elşən Manafovun sözlərinə görə, İrəvanın fikrincə, ABŞ-nin təklifi Ermənistanın qüvvədə olan qanunvericiliyi baxımından mümkün deyil: 

“Paşinyanın mətbuat katibi qanunvericiliyə görə Ermənistanda yalnız kənd təsərrüfatı ilə bağlı torpaqların icarəyə verilə biləcəyini, dəhlizlərlə bağlı belə bir hüquqi prosedurun nəzərdə tutulmadığını deyib. 

Digər tərəfdən, Paşinyan problemi Ermənistanın suverenliyi və ərazi bütövlüyü çərçivəsində tənzimlənməsinin tərəfdarı olduğunu bildirib. Gerçəkdə isə o bu məsələdə güzəştə gedəcəyi təqdirdə Ermənistan müxalifəti və kilsəsi tərəfindən xəyanətdə suçlanacağından ehtiyat edir. Bu isə seçkilərdə onun məğlubiyyətini qaçılmaz edə bilər. 

Belə ki, ABŞ-yə məxsus sorğu mərkəzlərinin Ermənistanda respondentlər arasında apardığı sosioloji sorğular göstərir ki, Ermənistan gənclərinin artıq 75 faizi ona etibar etmir. Hər şey Paşinyanın gələn ilki seçkilərə qədər kilsə və müxalifət liderlərini zərərsizləşdirəbiləcəyindən, habelə ABŞ-nin Paşinyan hakimiyyətinin təhlükəsizliyi üçün verə biləcəyi inandırıcı vəd və təminatlardan asılı olacaq”. 

Əfsanə Rəcəb
"Cebheinfo.az" 

Açar sözlər: Tom Barak Zəngəzur dəhlizi Elşən Manafov