ABŞ nin Yeni Dünya Strategiyası Mövsüm Novruzoğlu yazır

Son dövrlər dünya siyasətinin mərkəzində bir məsələ dayanır: ABŞ-nin qlobal rolu və bu rolun yeni konturları. Trampın yenidən hakimiyyətə gəlməsi ilə Vaşinqtonun dünya ilə münasibətləri daha da sərtləşib, yönü isə daha çox təkqütblü təsir qurmağa yönəlib. Gəlin bu dəyişikliklərə ABŞ prizmasından baxaq:

1. Trampın qayıdışı: Sərt ritorika və proteksionizm

Donald Tramp artıq yenidən prezidentdir və siyasi ritorikası dəyişməyib. "America First" şüarı ilə yola davam edən Tramp ticarət tarifləri, mühacirət siyasəti və beynəlxalq təşkilatlara münasibətdə əvvəlki sərt xəttini davam etdirir. Onun gedişləri ABŞ-ni daxildən bəlkə möhkəmləndirə bilər, lakin beynəlxalq müttəfiqlərlə münasibətləri zədələyə bilər.

2. Çinlə iqtisadi qarşıdurma: İki dünya modeli toqquşur

ABŞ-Çin münasibətləri artıq ticarət müharibəsini geridə qoyub və strateji qarşıdurma mərhələsinə keçib. Çip texnologiyası, TikTok məhdudiyyətləri, iqtisadi embarqolar və qarşılıqlı tariflər – bunlar sadəcə ticarət alətləri deyil, həm də dünya düzəninin hansı modelə əsaslanacağına dair mübarizənin parçasıdır. ABŞ liberal kapitalizmi müdafiə edir, Çin isə dövlət nəzarətli modelini genişləndirir.

3. ABŞ nə istəyir? Liderliyi qorumaq, qaydaları yenidən yazmaq

Bu siyasətin mərkəzində bir məqsəd dayanır: qlobal liderliyi qorumaq. ABŞ görür ki, həm texnoloji, həm hərbi, həm də siyasi sahələrdə dominantlığını itirir və bu səbəbdən qaydaları dəyişərək yeni oyun qurur. Bu zaman isə sərt diplomatiya, ticarət təzyiqləri və təhlükəsizlik arqumentləri ön plana çıxır.

4. Ukrayna məsələsində dəstəyin azalması: Daxili fokus, xarici yorğunluq

Tramp administrasiyası Ukraynaya dəstəyi selektiv formada davam etdirir. Yardımlar azalır, ritm ləngiyir. ABŞ ictimaiyyətində bu münaqişəyə qarşı artan skeptisizm, daxili problemlərin üstünlüyü və Trampın şəxsi yanaşması bu gedişin əsas səbəbləridir.

Bu dəyişik mövqe Ukrayna üçün ciddi təhlükədir. Amma əsas məsələ budur ki, Avropa bu boşluğu doldura biləcək vəziyyətdə deyil. Aİ hələ də vahid təhlükəsizlik və müdafiə siyasəti formalaşdıra bilməyib. Yəni ABŞ geri addım atırsa, Ukraynanın taleyi real olaraq çətinləşir.

5. Kanada məsələsi: ABŞ yaxın müttəfiqini belə çək-çevirə salır

ABŞ-nin Kanada məhsullarına tətbiq etdiyi 25%-lik tariflər, və Kanadanın buna cavab olaraq ÜTT-yə müraciət etməsi, Tramp administrasiyasının hətta yaxın müttəfiqlərə qarşı da sərt və təkbaşına oyun qurduğunu göstərir.
Bu addım təkcə iqtisadi deyil – siyasi mesaj daşıyır: "Heç kəs toxunulmaz deyil." Bu isə Avropa və digər müttəfiqləri ehtiyatlı olmağa məcbur edir.

6. Ukrayna məsələsində Avropa: Strategiya yoxdur

ABŞ geri çəkildikcə, gözlər Avropaya yönəlir. Amma reallıq budur ki, Avropa İttifaqı bu məsuliyyəti nə hərbi, nə maliyyə, nə də siyasi baxımdan bölüşə biləcək durumdadır. Almaniya və Fransa hələ də ortaq mövqe ortaya qoymur, Şərqi Avropa ölkələrinin dəstəyi isə simvolikdir.

Beləliklə, Ukrayna məsələsində Avropa faktiki olaraq yalnız çıxış yolu axtarır – amma hələ yol tapmayıb.

Nəticə: ABŞ sərtləşir, dünya isə parçalanır

ABŞ-nin bu yeni dönəmdəki strategiyası onu qısa müddətdə möhkəmləndirə bilər. Amma uzunmüddətli perspektivdə:
Müttəfiqlərdən uzaqlaşma,

Yeni güc bloklarının yaranması,

Qlobal sistemin parçalanması riski artır.

Bu, sadəcə Trampın fərdi yanaşması deyil. Bu, ABŞ-nin öz rolunu yenidən müəyyən etməyə çalışmasıdır.

Və sual budur: Yeni dünyada qaydaları yazan kim olacaq – ABŞ, Çin, yoxsa artıq qayda deyil, güc işləyəcək?

Mövsüm NOVRUZOĞLU,

AzNews.az analitik-informasiya portalının beynəlxalq münasibətlər şöbəsinin müdiri