Ahıska sürgünü: 81 ildir bitməyən vətən həsrəti Sürgün bitməsə də, tarix dəyişib...

1944-cü ilin 14–15 noyabrında Sovet imperiyasının daha bir qeyri-insani olayı yaşandı. Cəmi iki gün ərzində Ahıska bölgəsində yaşayan on minlərlə insan- qadın, uşaq, qoca heç bir xəbərdarlıq olmadan öz evlərindən zorla çıxarıldı. Bu insanların günahı yalnız türk olmaları idi. Onları gözləyən isə naməlum istiqamətə gedən möhürlü vaqonlarda səhralara uzanan bir sürgün yolu idi.

Rəsmi rəqəmlər göstərir ki, 90 minə yaxın Ahıskalı heyvan daşınan qaranlıq, soyuq vaqonlara yüklənərək Orta Asiyaya sürgün edildi. Bu “səyahət” 6 həftə davam etdi. Yol boyunca aclıq, susuzluq, xəstəlik və çarəsizlik minlərlə insanın həyatına son qoydu. Sürgün dövrü mənbələrində təxminən 17 min insanın yolda və ilk aylarda həyatını itirdiyi qeyd olunur.

Bu vaqonlar ölüm kamerasından fərqlənmirdi. İnsanlar günlərlə suya həsrət qalır, aclıqdan halsız düşürdülər. Yağış yağanda susuzluqdan dodaqları çatlamış insanlar vaqonun kiçik dəmir barmaqlıqlarından boylanıb ağızlarını göyə açır, düşən bir-iki damcını tutmaq üçün sanki yağışla yarışırdılar.

Bu damcılar bəzən onların yeganə “suyu”, yeganə ümid işığı olurdu.

Uşaqların ağlama səsi, anaların fəryadı, qocaların çarəsiz baxışları… Nəhayət, bir çoxu gözlərini qarlı Ahıskada yox, Orta Asiyanın sərt çöllərində açdı, Qazaxıstan, Özbəkistan və Qırğızıstanın boz səhralarında.

Sürgün yalnız nəqliyyatla bitmədi. Gətirildikləri bölgələrdə Ahıska türkləri ən ağır işlərə cəlb edildi, gizli nəzarət altında saxlanıldı, hətta bəzi bölgələrdə düşmən kimi göstərildi. Sərt iqlim, yoxsulluq, çox ağır əmək şəraiti onların taleyini illərlə müəyyənləşdirdi.

Sovet rejimi təkcə bir xalqı deyil, bütöv regionları susdurmaq üçün millətləri yerindən-yurdundan didərgin salırdı. Rus imperiya siyasəti xalqların taleyini bir düyməyə basılmış kimi dəyişir, böyük coğrafiyanı sanki “xalq həbsxanası”na çevirirdi. Ahıska türkləri də bu zülmün ən ağırını yaşayanlardan oldu.

Bütün bunlara baxmayaraq, Ahıska türkləri yaşadıqları hər yerdə kəndlər saldı, təsərrüfat qurdu, dillərini və adətlərini qorudu, dağıdılmış həyatlarını yenidən qurmağa çalışdı.

1989-cu ilin yayı Orta Asiyada yeni bir dramın başlanğıcı oldu. Özbəkistanın Fərqanə vadisində Ahıska türklərinə qarşı genişmiqyaslı hücumlar baş verdi. Evlər yandırıldı, insanlar döyüldü, qətlə yetirildi, minlərlə ailə yenidən didərgin düşdü. Bu dəfə qatar vaqonları yox idi, lakin qaçış yenə eyni idi, canını qurtarmaq üçün tələsik tərk edilən evlər və arxada qalan acı xatirələr.

Bu olaydan sonra Ahıska türklərinin bir hissəsi Azərbaycan, Rusiya, Ukrayna, Türkiyə və digər ölkələrə sığındı. Azərbaycan on minlərlə ailəyə qapısını açdı və onları evlə təmin etdi. Lakin bu sığınma, onların əsil vətənləri olan Ahıskaya dönüş arzularını heç vaxt söndürmədi.

SSRİ dağıldıqdan sonra Ahıska türklərinin əsas istəyi Gürcüstana, doğma Ahıska torpaqlarına qayıtmaq idi. Beynəlxalq təşkilatlar, insan haqları qurumları, xüsusən də Avropa Məhkəməsi bu məsələdə bir sıra qərarlar çıxardı, Gürcüstan isə repatriasiya prosesini öhdəlik kimi qəbul etdi.

Lakin praktika başqa şey göstərdi: qərarların icrası illərdir yubanır, proses faktiki olaraq yerində sayır. Minlərlə ailə hələ də öz dədə-baba yurduna dönə bilmir. Sürgün bitməsə də, tarix dəyişib, amma nəticə dəyişməyib.

Ahıska türkləri bir xalq olaraq XX əsrdə iki dəfə sürgün yaşadı. Birincisi sovet vaqonlarında, ikincisi Fərqanə olaylarında. Bu gün də yüz minlərlə Ahıskalı dünyanın müxtəlif guşələrində yaşasa da, onların qəlbində bir acı dəyişməzdir: Vətən həsrəti.

Bu yazı həm bir xatırlatma, həm də bir çağırışdır: Sürgün 81 il əvvəl olsa da, ağrısı bu gün də davam edir. Dünya bilməlidir. Biz unutmadıq. Unutmarıq.