Aİ və Cənubi Qafqazda sülh: Hüquqi perspektiv və regional imkanlar

Cənubi Qafqaz bölgəsi uzun illərdir geosiyasi rəqabət, sərhəd münaqişələri və tarixi qarşıdurmaların mərkəzindədir.

Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan kimi dövlətlər arasında davam edən gərginliklər yalnız region üçün deyil, həm də beynəlxalq sabitlik üçün ciddi çağırışlar yaradır.

Bu kontekstdə Avropa İttifaqının (Aİ) sülh prosesində iştirak etmək niyyəti xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Aİ-nin iştirakı yalnız diplomatik və siyasi addım deyil, həm də beynəlxalq hüquq çərçivəsində müəyyən səlahiyyətlərə əsaslanır. Hüquqi baxımdan Aİ-nin bu rolu, həm tərəflərin razılığına, həm də beynəlxalq hüququn prinsiplərinə hörmət əsasında həyata keçirilməlidir. Girişdə məqsədimiz Aİ-nin Cənubi Qafqazda sülh prosesinə necə və hansı hüquqi mexanizmlərlə qatılmasının mümkün olduğunu müəyyənləşdirməkdir.

Mövzunu Bakıvaxtı.az-a şərh edən hüquqşünas Ayxan Məmmədli bildirib ki, Avropa İttifaqının Cənubi Qafqazda sülh prosesinə qoşulmaq niyyəti həm regional sabitlik, həm də beynəlxalq hüququn prinsipləri baxımından mühüm hadisədir. Bu iştirakın hüquqi təhlili Aİ-nin daxili müqavilə mexanizmlərindən, beynəlxalq hüquq normalarından və regionun geosiyasi reallıqlarından asılıdır:

"Aİ-nin xarici siyasət fəaliyyətini tənzimləyən əsas sənədlərdən biri Avropa İttifaqı Haqqında Müqavilə (TEU)-nun 21-ci maddəsidir. Bu maddə ittifaqı beynəlxalq hüququn prinsiplərinə sadiq qalaraq münaqişələrin dinc həllinə və insan hüquqlarının müdafiəsinə yönəldir. Həmçinin, Ümumi Xarici və Təhlükəsizlik Siyasəti (CFSP) çərçivəsində Aİ üzv dövlətlərin razılığı ilə vasitəçilik, sülhməramlı missiyalar və müşahidə mexanizmləri həyata keçirə bilər. Bu mexanizmlər Aİ-yə diplomatik və maliyyə dəstəyi vermək, sərhəd müşahidəsi aparmaq və ya danışıqlar platforması kimi çıxış etmək imkanı yaradır".

Ayxan Məmmədli: Azərbaycan və Ermənistanın razılığı olmadan Aİ missiyası beynəlxalq hüquqi legitimlik qazana bilməz

Hüquqşünasın fikrincə, beynəlxalq hüquq baxımından əsas prinsiplər Aİ-nin regionda fəaliyyətinə hüquqi məhdudiyyətlər qoyur:

"Azərbaycan və Ermənistan kimi münaqişə tərəflərinin razılığı olmadan Aİ-nin hər hansı formal missiyası beynəlxalq hüquqi legitimlik qazana bilməz. Gürcüstandakı Aİ Müşahidə Missiyası (EUMM) bu sahədə presedentdir: missiya yalnız tərəflərin razılığı və siyasi balansın qorunması ilə fəaliyyət göstərir".

Onun sözlərinə görə, Aİ-nin hüquqi imkanları təkcə diplomatik vasitəçiliklə məhdudlaşmır. Avropa Sülh Fondu və TFEU-nun 212-ci maddəsi vasitəsilə ittifaq sülh sazişlərinin icrası üçün texniki və maliyyə dəstəyi göstərə bilər. Bu, münaqişədən sonrakı dövrdə infrastrukturun bərpası və institusional islahatlar üçün hüquqi mexanizm rolunu oynayır. Lakin Aİ-nin hərbi müdaxiləsi yalnız BMT Təhlükəsizlik Şurasının və ya müvafiq dövlətlərin rəsmi icazəsi ilə mümkündür:

"Geosiyasi mühit də hüquqi qərarların həyata keçirilməsinə təsir edir. Rusiya və Türkiyə kimi regional güclər Cənubi Qafqazda aktiv rol oynadığından, Aİ-nin balanslı diplomatiya aparması və hüquqi əsaslara söykənməsi vacibdir. Əks halda, birtərəfli addımlar regionda güc balansını poza və beynəlxalq hüququn legitimlik prinsiplərinə zidd görünə bilər".

Sonda A.Məmmədli diqqətə çatdırıb ki, Aİ-nin Cənubi Qafqazda sülh prosesində iştirakı hüquqi baxımdan mümkündür və sülhün möhkəmləndirilməsi üçün mühüm alət ola bilər. Lakin bu iştirak tərəflərin suveren hüquqlarına hörmət, beynəlxalq hüquq prinsiplərinə sadiqlik və regional aktorlarla koordinasiya əsasında qurulmalıdır. Belə yanaşma Aİ-nin “yumşaq güc” imicini möhkəmləndirəcək və uzunmüddətli sülhə real töhfə verə bilər.

Əli Hüseynov