Avropada böyük parçalanma: Yeni müstəqil dövlət yaranır

ABŞ-nin yeni seçilmiş Prezidenti Donald Trampın Qrenlandiya ilə bağlı mesajları dünyanın ən böyük adasını geosiyasi arenaya çıxarıb. Onun 2019-cu ildə Qrenlandiyanı almaq təklifi zarafat kimi qəbul edilsə də, indi vəziyyət daha ciddi görünür.

Teleqraf.com xəbər verir ki, bu barədə “Bloomberg” yazır.

Qrenlandiyalılar Danimarkadan müstəqillik uğrunda hərəkatı gücləndiriblər, qarşıdan gələn seçkilər adanın taleyinin həllində mühüm mərhələ olacaq. ABŞ Trampın rəhbərliyi altında adalıların bu istəklərindən geosiyasi məqsədləri üçün istifadə etməyə çalışır.

Qrenlandiya Şimali Amerika ilə Avropa arasında yerləşdiyinə görə strateji əhəmiyyətə malikdir. Burada kosmosa nəzarət və raket təhdidlərinin aşkarlanması ilə məşğul olan Amerika hərbi bazası yerləşir. Bundan əlavə, ada elektronika sənayesi üçün vacib olan qızıl, almaz, uran və nadir metallar da daxil olmaqla təbii ehtiyatlarla zəngindir. Buzlaqların əriməsi gələcəkdə əsas ola biləcək yeni daşıma yolları da açır.

Qrenlandiya üç əsrdən çoxdur Danimarkanın nəzarətindədir, amma son illərdə müstəmləkəçilərin sui-istifadə faktları üzə çıxıb. Bunlara 1960-1970-ci illərdə qızlar arasında məcburi doğuşa nəzarət, eləcə də milli ayrı-seçkilik daxildir.

2009-cu ildə qəbul edilmiş idarəetmə qanununa əsasən, Qrenlandiya daxili işlərə nəzarət edir, xarici siyasət, müdafiə və maliyyə isə Danimarkada qalır. Bununla belə, Qrenlandiya Baş naziri Mute Yeqde Yeni il çıxışında müstəmləkə dövrünün buxovlarının qırılmasını istəyib.

Tramp Qrenlandiyanın müstəqillik istəklərindən yararlanmağa çalışır.

Ekspertlərin fikrincə, ABŞ təsirini artırmaq müqabilində maliyyə dəstəyi və ya investisiya təklif edə bilər. Tramp nadir metalların hasilatı və hidroenergetikanın inkişafına sərmayə qoyulması imkanlarını nəzərdən keçirir.

Qrenlandiyanın ABŞ-nin xeyrinə Danimarka subsidiyalarından (ildə 600 milyon dollar) imtina edəcəyi siyasi ssenari adanın müstəqilliyini gücləndirməyə kömək edə bilər. Professor Peter Viqqo Yakobsen hesab edir ki, ABŞ-dən daha yaxşı maliyyə razılaşması qrenlandiyalıların əksəriyyətini müstəqilliyə səs verməyə inandıra bilər.

Danimarka da Qrenlandiyada təsirini saxlamaq üçün addımlar atır. Xüsusilə, hökumət Arktikanın müdafiəsinə yeni sərmayə və hidroenergetika layihələrinin maliyyələşdirilməsinə yardım elan edib. Danimarka Baş naziri Mette Frederiksen deyib ki, yalnız qrenlandiyalılar gələcəklərini müəyyən edə bilərlər.

Danimarka xarici siyasətdə Qrenlandiyanın hüquqlarını tədricən artırır və rabitəni yaxşılaşdırmaq üçün parlamentə qrenland dilini bilən tərcüməçilər cəlb edib.

Qrenlandiyanın müstəqilliyi maliyyə və siyasi tərəfdaşlar tapmaq ehtiyacı da daxil olmaqla, yeni çağırışlar gətirəcək. Ada ABŞ ilə sərbəst assosiasiya sazişi bağlaya bilər ki, bu da ona resurslar üzərində nəzarəti saxlamağa və iqtisadi inkişaf üçün dəstək almağa imkan verəcək. Bununla belə, ekspertlər vurğulayırlar ki, Qrenlandiyanın müstəqilliyinin necə olacağı ilə bağlı hələ dəqiq planı yoxdur. Bu həm iqtisadi modelə, həm də xarici siyasət kursuna aiddir.

Danimarkalı analitik Ulrik Pram Qadın sözlərinə görə, adalıları ən azı “müstəqillik” dedikdə nəyi nəzərdə tutduqlarını dəqiq müəyyən etməlidirlər.

Xatırladaq ki, bundan əvvəl Tramp Qrenlandiya üzərində nəzarəti ABŞ-nin maraqları üçün vacib adlandırıb. Danimarka ona cavabında bildirib ki, Qrenlandiya satılmır. Danimarka kralı bundan dərhal sonra Qrenlandiya və Farer adalarının simvollarını əlavə edərək ölkənin 6 əsrlik gerbini dəyişdirib.

ABŞ lideri son olaraq dünən bəyan edib ki, Danimarka Qrenlandiyadan imtina etməlidir. Tramp məqsədinə çatmaq üçün gələcəkdə hərbi gücdən istifadə imkanını da nəzərdən keçirir.

Dünyanın ən böyük adası olan Qrenlandiya 2.1 milyon kvadrat kilometr ərazini əhatə edir. Ada 300 ildir Danimarkanın nəzarətindədir.