AZAL ın təyyarə qəzasının 5 ayı: Rusiya hələ də susur

Pərvanə SULTANOVA
[email protected]

Bakı-Qroznı reysini həyata keçirməli olan AZAL təyyarəsinin Aktau hava limanı yaxınlığında qəzaya uğramasından beş aya yaxın vaxt keçməsinə baxmayaraq, Rusiya tərəfi özünün məsuliyyətini dərk edib, üzərinə düşən öhdəlikləri icra etməkdən yayınır. Rusiyanın hadisə ilə bağlı aparılan istintaq haqqında konkret heç bir məlumat açıqlamaması, qəsdən bürokratik əngəllərlə istintaqın aparılmasını əngəlləməsi onu göstərir ki, qarşı tərəf bu məsələdə obyektiv, şəffaf mövqe tutmaq niyyətində deyil. Bu cür yanaşma təbii ki, ikitərəfli əlaqələrin ruhuna və prinsiplərinə, qonşuluq münasibətlərinin xarakterinə uyğun deyil. Xüsusilə onu qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan və Rusiya rəsmən müttəfiq dövlətlərdir. Müttəfiq dövlətin qeyri-müttəfiq, qeyri-dost münasibəti əlbəttə ki, əlaqələrə ziyan vurur, etimadı sarsıdır.

Məlumat üçün bildirək ki, 25 dekabr 2024-cü ildə Bakıdan Qroznıya uçan təyyarə raketlə vurulduqdan sonra Qazaxıstanın Aktau şəhəri yaxınlığında qəzaya uğrayıb. Qəzaya uğramış təyyarədə 62 sərnişin və 5 ekipaj üzvü olub, onlardan 29 nəfər sağ qalıb. Belə bir faciəli hadisədə 29 nəfərin sağ qalması məhz ekipaj üzvlərinin qəhrəmanlığı sayəsində mümkün olub. Hadisə baş verdikdən və görüntülər yayıldıqdan sonra bütün dünyada ən təcrübəli pilotlar belə azərbaycanlı pilotların peşəkarlığına, cəsurluğuna heyrətlərini gizlədə bilməmişdilər. Onlar təyyarəni suya deyil, məhz yerə endirməklə həm 29 nəfərin həyatını xilas etdilər, həm də sübutları silinməyə imkan vermədilər.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə qəza zamanı fədakarlıq göstərmiş ekipaj üzvlərindən iki pilot və bir təyyarə bələdçisi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı (ölümündən sonra), iki təyyarə bələdçisi isə "Rəşadət" ordeni ilə təltif olunublar.

Qazaxıstan tərəfinin qəza ilə bağlı açıqladığı ilkin hesabatda qeyd olunur ki, təyyarə Qroznı şəhəri yaxınlığında yerdən açılmış atəş nəticəsində zədələndiyinə görə idarəetmədən çıxıb və qəzaya düşüb.

İlkin hesabatda deyilir: "25 dekabr 2024-ci il tarixində Azərbaycan Respublikasının Bakı şəhərindən Rusiya Federasiyasının Qroznı şəhərinə J2-8243 reysi üzrə müntəzəm uçuş həyata keçirən "Azərbaycan Hava Yolları" QSC-yə ("AZAL") məxsus və dövlət reyestrində 4K-AZ65 nömrəsi ilə qeydiyyata alınmış Embraer 190-100 IGW tipli sərnişin hava gəmisi Qazaxıstan Respublikası ərazisində Aktau hava limanı yaxınlığında qəzaya uğramışdır. Qəza nəticəsində iki uçuş heyəti üzvü (kapitan və ikinci pilot), böyük təyyarə bələdçisi və 35 sərnişin həlak olmuşdur. İnsan tələfatı və xəsarət alanlar olmasına baxmayaraq, pilotların, bələdçilərin yüksək peşəkarlığı, şücaəti və cəsurluğu sayəsində təyyarə qəza enişi həyata keçirmiş və 29 nəfərin həyatını xilas etmək mümkün olmuşdur".

Məlumdur ki, qəza baş verəndən dərhal sonra Rusiya tərəfi doğru olmayan informasiyalar tirajlayaraq məsuliyyətdən yayınmağa çalışırdı. Məsələn, təyyarənin guya quş dəstəsi ilə toqquşması, salonda oksigen balonunun partlaması, yaxud pilotların təyyarəni digər hava məkanında endirməməsi və s. Amma bunların heç biri öz təsdiqini tapmadı, çünki doğru olmayan məlumatlar idi.

Qazaxıstan tərəfinin qəza ilə bağlı ilkin hesabatında vurğulandığı kimi, AZAL-a məxsus Embraer 190-100 IGW tipli sərnişin hava gəmisi uçuşa başladıqda və Qroznıya qədər olan uçuş hissəsində tam uçuşa yararlı vəziyyətdə olub. Hava gəmisinin, o cümlədən onun idarəetmə sisteminin uçuşa yararlılıqla əlaqədar bu məlumatlar FDR (Uçuş məlumatlarının qeydə alınması) vasitəsilə öz təsdiqini tapıb. Təyyarənin mühərriklərinin hər ikisi qəza anına qədər hər hansı texniki problem olmadan çalışıb. Hava gəmisi Rusiya Federasiyasının hava məkanında, o cümlədən Qroznı hava limanı üzərində uçuş əməliyyatları həyata keçirərkən GPS siqnallarının itməsi halı ilə üzləşib. Təyyarə hava şəraitinin əlverişli olmaması səbəbindən Qroznı üzərində ikinci enişi yerinə yetirə bilmədikdən sonra kapitan Bakıya qayıtmaq barəsində qərar verib. Bu qərarın qəbul edilməsindən sonra Qroznı üzərində CVR-da 24 saniyə aralıqla iki dəfə kənar səsin gəlmə faktı qeydiyyata alınıb. CVR və FDR məlumatlarının tutuşdurulması nəticəsində müəyyən edilib ki, birinci kənar səsdən 4 saniyə sonra 3-cü hidravlik sistem, 6 saniyə sonra 1-ci hidravlik sistem, 21 saniyə sonra 2-ci hidravlik sistem funksionallığını itirməklə sıradan çıxıb.

Hava gəmisinin füzelyajında çoxsaylı dəlib keçən və kor zədələrin olması faktı aşkar olunub, foto, habelə video qeydiyyata alınıb. Həmin zədələrin hava gəmisinin füzelyajının arxa hissəsində, xüsusilə şaquli və üfiqi stabilizatorlarında çox sayda, habelə sol qanadda və sol mühərrikdə aşkar olunub. Hava gəmisinin füzelyajında aşkar olunan zədələrin kənar obyektlərin təsiri nəticəsində formalaşması barəsində məlumat təqdim edilib. İlkin hesabatda hava gəmisinin quşlarla toqquşmasına işarə edən hər hansı fakt barəsində məlumat təqdim edilməyib.

05:13:32-də hava gəmisinin əsas idarəetmə sistemləri itirilir, 05:21:42-də əlaqələndirici dispetçer "Kover" əməliyyatı barədə Qroznıya məlumat verir. Oksigen balonunun partlaması ilə bağlı faktı ehtiva edən hər hansı bir məlumat qeyd olunmayıb.

Faktlar bütün detallara aydınlıq gətirir, amma Rusiya tərəfi hadisə ilə bağlı istintaq qrupu yaratdığını bildirsə də, istintaqın nəticəsi barədə heç bir məlumat yoxdur. Baxmayaraq ki, Azərbaycan hər ay bu məsələ ilə bağlı Rusiyaya müraciət edir. Qarşı tərəf isə müxtəlif bəhanələrlə istintaqı uzadır, müraciətlərə cavab vermir.

Onu da vurğulayaq ki, Moskva Malayziya "Boinq"i ilə bağlı da eyni taktikadan istifadə etmişdi.  2014-cü ildə Ukraynanın  Donetsk vilayətində "Malaysia Airlines" aviaşirkətinə məxsus "Boeing-777" təyyarəsinin vurulması nəticəsində  298 nəfər ölüb. Təyyarə Ukraynanın şərqindəki antiterror əməliyyatı zonasında raketlə vurulub. Xarici medianın yazdığına görə, təyyarə Rusiya Silahlı Qüvvələrinin 53-cü Zenit raket briqasından atılan raket nəticəsində qəzaya uğrayıb. Ölənlər arasında Niderland, Avstraliya, Malayziya, İndoneziya, Britaniya, Almaniya, Belçika, Filippin və Kanada vətəndaşları olub.

Moskva eyni taktikanı istifadə edərək, bürokratik məhdudiyyətlər və bəhanələrlə məsələni uzadaraq unudulmasına cəhd göstərir. Amma Azərbaycan heç nəyi unutmayıb, Rusiya tərəfindən cavab gözləyir. Ölkəmizin prokurorluq orqanları hər ay bununla bağlı rusiyalı həmkarları ilə əlaqə saxlasa da, heç bir nəticə yoxdur

Azərbaycan dövləti və xalqı haqlı olaraq günahkarların cəzalandırılmasını tələb edir. Bunun üçün isə əlavə sübuta ehtiyac yoxdur, çünki hər şey sübut olunub. Şübhəsiz ki, əmr verənlər də, atəş açanlar da Rusiya tərəfinə yaxşı bəllidir.

Mövzu ilə bağlı "525"ə açıqlama verən politoloq İlyas Hüseynov deyib ki, Bakı-Qroznı reysini həyata keçirməli olan AZAL təyyarəsinin Aktau hava limanı yaxınlığında qəzaya uğramasından artıq altı aya yaxın vaxt keçməsinə baxmayaraq, bir sıra suallar qalmaqdadır. Hətta ibtidai istintaqın nəticələri də dərc olunub. Həmin nəticələrdən aydın şəkildə görünürdü ki, təyyarəyə kənar müdaxilə edilib.

Politoloq xatırladıb ki, hətta qəlpələr, raketin hansı modeldə olması, harada yerləşməsi, hansı vaxt aralığında təyyarəyə zərbə endirilməsi, hadisə şahidlərinin ifadələri, təyyarənin qalıqları üzərindəki izlər və bir sıra digər mühüm faktoloji baza dərc edilib. Bütün bunlar açıq mənbələrdə də var: "Buna görə biz qazaxıstanlı qardaşlarımıza təşəkkür edirik ki, onlar məsələyə obyektiv, şəffaf şəkildə baxılmasında iştirak ediblər. İstintaq orqanları işə cəlb olunub. Lakin hadisənin günahkarları hələ də cəzalandırılmayıb və məsuliyyətə cəlb olunmayıblar. Bu, bir tərəfdən təəssüf doğuran məsələdir, digər tərəfdən isə Rusiya ilə Azərbaycan arasında münasibətlərə də zərbə vurur. Hətta biz təyyarə qəzasından sonra Rusiya tərəfindən ölkəmizə qarşı hücumların təşkil olunduğunu da gördük. Rusiya parlamentinin bəzi deputatları Azərbaycan əleyhinə fikirlər səsləndirdilər, kiberhücumlar təşkil edildi, bununla bağlı yaxın günlərdə rəsmi məlumatlar açıqlanıb. Ən son hadisə isə Azərbaycan parlamentinin deputatı Azər Badamovun Moskvadan Həştərxana gedən reysdə hava limanında saxlanılması, uçuşuna icazə verilməməsi və deport edilməsi ilə bağlıdır. Əlbəttə ki, bütün bunlar münasibətlərə böyük zərbə vurur".

İ.Hüseynov xatırladıb ki, bu cür addımlar 2022-ci il 22 fevral tarixində imzalanmış "Azərbaycan Respublikası ilə Rusiya Federasiyası arasında müttəfiqlik qarşılıqlı fəaliyyəti haqqında" Bəyannaməyə, onun ruhuna və prinsiplərinə ziddir: "Hesab edirəm ki, Moskva məsələni gərginləşdirməyə çalışmamalı, dinc yolla, danışıqlarla bütün məsələləri sivil qaydada, mehriban qonşuluq siyasəti çərçivəsində həll etməyə çalışmalıdır".