Azərbaycanda deputatların sayı nə vaxt artırılacaq?

1995-ci ildən bu yana Milli Məclisi 125 deputatdan ibarətdir. Bu rəqəm ilk dəfə müstəqillikdən sonra qəbul edilən Konstitusiyada təsbit edilib. Lakin o vaxtdan bəri ölkə əhalisinin sayı, demoqrafik strukturu, sosial və siyasi ehtiyacları ciddi şəkildə dəyişib.

Ekspertlər deyir ki, bu dəyişikliklər təmsilçilik sistemində də öz əksini tapmalıdır.

Belə ki, 1995-ci ildə Azərbaycanda əhalinin sayı təxminən 7.5 milyon idi. Bu gün isə bu rəqəm 10.2 milyonu keçib. Yəni əhali təxminən 36% artıb, amma parlamentdə deputatların sayı olduğu kimi qalıb. Əgər 1995-ci ildə bir deputat orta hesabla 60 min nəfəri təmsil edirdisə, bu gün bu göstərici təxminən 82 min nəfərə çatıb.

Bu, təmsilçilik nisbətinin zəifləməsinə, parlamentin daha çox insanın ehtiyaclarını əhatə etməkdə çətinlik çəkməsinə səbəb ola bilər. Parlamentdə hər bölgənin, sosial təbəqənin balanslı təmsili üçün deputat sayının əhali artımına paralel şəkildə yenidən nəzərdən keçirilməsi aktuallaşır.

Hazırda Milli Məclisin deputat sayı birbaşa Konstitusiya ilə müəyyən olunub (Konstitusiyanın 83-cü maddəsi). Bu səbəbdən dəyişiklik üçün ya konstitusiyaya əlavə və dəyişiklik tələb olunur. Son illər ərzində konstitusion islahatlarla bağlı çağırışlar artıb. Yeni Konstitusiya müasir çağırışlara cavab verən təmsilçilik sistemini formalaşdırmaq üçün fürsət ola bilər.

Azərbaycanın əhalisi və parlamentini oxşar ölkələrlə müqayisə edəndə bu məsələ daha aydın olur.

Ölkə

Əhali (milyon)

Parlament üzvləri sayı

Bir deputata düşən əhali

Azərbaycan

10.2

125

81,600

Gürcüstan

3.7

150

24,600

Çexiya

10.5

200

52,500

Portuqaliya

10.3

230

44,800

Macarıstan

9.6

199

48,200

Göründüyü kimi, Azərbaycan bu müqayisədə ən yüksək təmsilçilik yükü olan ölkələrdən biridir. Bu isə həm seçicilərlə effektiv ünsiyyətin, həm də qanunvericilik prosesinin keyfiyyətinə təsir göstərə bilər.

Deputat sayının artırılması ilə nə qazanacağıq?

1. Regional təmsilçiliyin güclənməsi – Kiçik rayonlar da parlamentdə təmsil oluna bilər.

2. Maraqların müxtəlifliyi – Qadınlar, gənclər, qeyri-hökumət sektoru kimi qrupların təmsil olunması üçün daha geniş imkanlar yaradar.

3. Parlamentin funksional yükünün bölüşdürülməsi – Komitə və alt komitələrin effektiv fəaliyyəti üçün daha geniş resurs təmin olunar.

4. Yaxınlıq prinsipi – Deputat-seçici əlaqəsi güclənər, hesabatlılıq artar.

Bəzi fikirlər var ki, deputat sayının artırılması dövlət büdcəsinə əlavə yük, populist siyasətin artması və qanunverici prosesin ləngiməsi kimi mənfi təsirlər doğura bilər. Amma bu risklər idarəçilik mexanizmləri ilə tənzimlənə bilər. Həmçinin Azərbaycan dövlətinin 30-40 əlavə deputatı saxlamağa kifayət qədər gücü var. Eyni zamanda, çoxsaylı deputatlı parlamentlərdə belə keyfiyyətli iş nümunələri mövcuddur (məsələn, İtaliya, Almaniya).

Digər bir təklif – iki palatalı parlament sisteminə keçid ola bilər. Belə sistemdə aşağı palata xalq nümayəndələrindən, yuxarı palata isə regionları və ya peşə birliklərini təmsil edən nümayəndələrdən ibarət olur. Bu, həm demokratik legitimliyi, həm də qərarların inklüzivliyini artırar.

Beləliklə, Azərbaycanda parlamentin hazırkı tərkibi 1995-ci ilin reallıqlarına cavab verir. Amma bu gün vəziyyət dəyişib. Əhali sayı, cəmiyyətin tələbləri artıb. Artıq yeni çağırışlar var və bu cavab verən, daha effektiv parlament qurmaq üçün Milli Məclisin tərkibinə – deputatların sayına – yenidən baxmaq zəruridir. Müxtəlif ölkələrin təcrübəsi, demoqrafik dinamika, yeni reallıqlar və idarəetmə ehtiyacları bunu labüd edir. Beləliklə, sual hələ də aktualdır: niyə hələ də 125... /Modern.az/