Azərbaycanda meyvə bu il niyə bahadır?

2025-ci ilin yay aylarında Azərbaycan bazarlarında meyvə qiymətlərində ciddi artım müşahidə olunur.

AzPost bildirir ki, alıcının cibini yandıran bu bahalaşma sadəcə mövsümi dəyişikliklərlə bağlı deyil. Araşdırmalar göstərir ki, qiymət artımının arxasında bir neçə mühüm iqtisadi və təbii amil dayanır.

 Hava şəraiti məhsuldarlığa təsir edib

Bu il yaz aylarında qeyri-sabit hava şəraiti – dolu, güclü yağışlar və bəzi bölgələrdə baş verən gecikmiş şaxtalar meyvə bağlarına ciddi ziyan vurdu. Mütəxəssislərin fikrincə, xüsusilə gilas, albalı, ərik və şaftalı kimi meyvələrin məhsuldarlığı əvvəlki illərlə müqayisədə xeyli azalıb. Təklif azaldıqca, bazarda qiymətlər də sürətlə artmağa başlayıb.

Fermerlərin xərcləri artıb

Kənd təsərrüfatı məhsullarının maya dəyəri bu il daha da yüksəlib. Gübrələrin, pestisidlərin, yanacağın və suvarma xərclərinin bahalaşması fermerləri çətin vəziyyətə salıb. Bundan əlavə, sahədə çalışan işçilərin əməkhaqqı və logistik xərclər də yüksəlib. Bu da təbii olaraq məhsulun satış qiymətinə təsir edir.

 İxrac tələbatı yerli bazarı vurur

Azərbaycan meyvələrinə xarici bazarlarda artan maraq da qiymət artımına təsir edən əsas faktorlardandır. Xüsusilə Rusiya, BƏƏ və Orta Asiya ölkələrinə ixrac olunan meyvələr yerli bazarda çatışmazlıq yaradır. Yerli istehlakçılar üçün məhsul azalır, qiymət isə artır.

Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin Aqrar Tədqiqatlar Mərkəzinin son hesabatına görə, 2025-c ilin 5 ayı ərzində 157 milyon dollar dəyərində 126 min ton meyvə ixrac olunub.

Vasitəçilər və logistik zəncirin təsiri

Meyvənin bağdan süfrəyə gələnə qədər bir neçə vasitəçidən keçməsi qiymətləri süni şəkildə şişirdir. Fermerlər meyvəni aşağı qiymətə satsalar da, bazarda alıcı bu məhsulu çox baha qiymətə əldə edir. Bu isə kənd təsərrüfatında satış mexanizmlərinin hələ də effektiv qurulmadığını göstərir.

 Nəzarət və tənzimləmə çatışmazlığı

Ekspertlər hesab edir ki, bazar qiymətlərinə dövlət nəzarətinin zəifliyi də problemin dərinləşməsində rol oynayır. Fermerlərlə istehlakçılar arasında birbaşa satış kanalları inkişaf etdirilmədiyi üçün bazarda monopoliyalaşma meyilləri müşahidə olunur.

 Bahalaşma mövsümi deyil, sistematikdir

Bu il meyvənin bahalaşması təsadüfi və ya keçici hal deyil. Təbii fəlakətlər, iqtisadi çətinliklər, ixrac təzyiqi və idarəetmə boşluqları qiymət artımını qaçılmaz edib. Əgər bu sahədə islahatlar həyata keçirilməzsə, növbəti illərdə də oxşar vəziyyətlə qarşılaşmaq ehtimalı böyükdür.

Meyvə bazarında sabitlik üçün hansı islahatlar vacibdir?

Ekspertlərin fikrincə, meyvə məhsullarının qiymətində sabitliyi təmin etmək və fermeri də, istehlakçını da qorumaq üçün bir sıra sistemli islahatlara ehtiyac var:

Birinci, fermerlə alıcı arasında birbaşa satış sistemləri qurulmalıdır. Tarladan süfrəyə birbaşa satış mexanizmləri inkişaf etdirilməlidir. Bu məqsədlə fermer bazarları, onlayn platformalar və kooperativlər genişləndirilməlidir.

Bu addım həm vasitəçilərin rolunu azaldar, həm də qiymətləri aşağı salmağa kömək edər.

İkinci, aqrar sığorta və subsidiya sistemləri təkmilləşdirilməlidir.

Fermerlərin məhsul itkisi zamanı zərər çəkməməsi üçün aqrar sığorta sistemi daha səmərəli şəkildə tətbiq olunmalıdır. Subsidiyaların verilməsi şəffaflaşdırılmalı və xərclərin bir hissəsi kompensasiya edilməlidir.

Üçüncü, logistika və saxlama infrastrukturuna dövlət dəstəyi artırılmalıdır. Meyvə məhsullarının saxlanması, soyuducu anbarların qurulması və nəqliyyat xərcləri üzrə dövlətin dəstəyi vacibdir. Bu infrastrukturun inkişafı məhsulun daha uzun müddət qorunmasını və bazara sabit çıxarılmasını təmin edər.

Bundan əlavə daxili bazar prioritetləşdirilməlidir. İxrac potensialı əhəmiyyətlidir, amma yerli bazarda kəskin çatışmazlığa səbəb olmamalıdır. İxrac tənzimlənərkən daxili tələbat da nəzərə alınmalıdır.

Qiymət monitorinqi və bazar nəzarəti gücləndirilməlidir. Dövlət orqanları bazarda qiymət dəyişikliklərini real vaxtda izləyən sistemlər qurmalıdır. Süni qiymət artımı, inhisarçılıq və manipulyasiya hallarına qarşı tədbirlər sərtləşdirilməlidir.

Aydın CƏLİLOV 

AzPost.az

Paylaş