Bakı İrəvan sülhü üçün alman dəqiqliyi

Yaxud Prezident Ştaynmayer Bakıda nəyi de(mə)di?

Bakı – Berlin ikitərəfli münasibətləri tarixində ilk dəfə olan Almaniya Prezidenti Frank-Valter Ştaynmayerin Azərbaycana səfəri, ümumən, pozitiv notlarla yadda qaldı. Baxmayaraq ki, nüfuzlu Avropa lideri Ermənistanda olarkən yaşanmış insident onun paytaxtımıza gəlişini əngəlləyə bilərdi.

Həmin insidenti yada salıb təfərrüatlara varmaq niyyətindən uzağıq. Təkcə ona görə yox ki, “milçək bir şey deyil, könül bulandırır” məntiqini əsas tuturuq. O səbəbdən ki, Almaniya Prezidentinin ölkəmizdəki açıqlamalarını, ümumən, müsbət qiymətləndiririk. Ən mühüm pozitiv cəhət budur ki, cənab Ştaynmayer Prezident İlham Əliyevin 44 günlük müharibədən əvvəl böyük qətiyyətlə səsləndirdiyi bir fikri, faktiki olaraq, təkrarladı. Söhbət dövlətimizin başçısının “Qarabağ Azərbaycandır və nida” bəyanatından gedir.

Hesab edirik ki, cənab Ştaynmayerin, yəni Avropanın aparıcı ölkəsinin dövlət başçısının heç bir bəzək-düzəksiz Qarabağın Azərbaycana məxsus olmasına dair səsləndirdikləri adi məsələ deyil. Əlbəttə, Almaniya ölkəmizin ərazi bütövlüyünü və suverenliyini tanıdığını hər zaman bildirib. Amma bunu hamı edib. Hətta Fransa da eyni addımı atıb, dünyanın başqa qatı ermənipərəstləri də. Axı Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü və suverenliyini tanımış beynəlxalq birliyin torpaqlarımızın 20 faizinin, işğalına biganə yanaşdığını, müxtəlif “vasitələrlə” təcavüzün leqallaşmasına, Qarabağın erməni torpağı kimi rəsmiləşməsinə çalışdığını görmüşük. Uzun illər həmin beynəlxalq birlik söz Qarabağ münaqişəsindən düşəndə özünü elə aparıb ki, sanki bölgənin ölkəmizin suverenliyi ilə əlaqəsi yoxdur.

Artıq ərazi bütövlüyümüzü tam bərpa etmişik və bir çoxları səslərini udub. Hərçənd, ara-sıra Qarabağ və Ermənistan mövzusunu gündəmdə saxlamaq, qədim diyarımızla hayların “tarixi bağlantısına” dair nağıl danışanların hərəkət və davranışları diqqətimizdən yayınmır. Ermənistanın Qarabağ avantürasının davamı baxımından həyata keçirdiyi əməllər heç nəyə yaramadığı kimi, bu acizlərin də cəhdlərinin uğursuzluqla üzləşəcəyinə əminik. Hesab edirik ki, cənab Ştaynmayerin Qarabağın Azərbaycana məxsusluğu ilə əlaqədar səsləndirdiyi fikirlər bəzilərini xəyal qırıqlığına uğratmaq baxımından da son dərəcə əhəmiyyətlidir. Bir daha bildirək ki, Almaniya Avropanın başlıca söz sahiblərindəndir.

***

Almaniya Prezidenti Frank – Valter Ştaynmayerin bilavasitə Azərbaycan – Ermənistan sülh gündəmi ilə bağlı bildirdikləri də önəmlidir. Bəli, rəsmi Berlinin maksimum dərəcədə neytrallığı saxlamağa çalışdığı məlumdur. Alman liderin diplomatik tonunun ayrı-ayrı təzahür formaları da bunu söyləməyə əsas verdi. Yəni ilk baxışdan, cənab Ştaynmayerin Bakı–İrəvan sülhü ilə bağlı dilə gətirdikləri də müsbət təsir bağışlamaqdadır. Amma...

“Əmma”ya keçməzdən əvvəl bəzi məqamları yada salaq. Ondan başlayaq ki, Ermənistan otuz ilə yaxın müddətdə Azərbaycanla sülhdən yayındı, danışıqlar prosesində çeşidli manipulyasiyalara əl atdı. Baş nazir Nikol Paşinyan hakimiyyətə gəldikdən sonra isə ölkə tamamilə destruktiv mövqe tutdu. Nəzərə alaq ki, Prezident İlham Əliyevin diqqətə çatdırdığımız “Qarabağ Azərbaycandır və nida” fikri Paşinyanın “Qarabağ Ermənistandır – nöqtə” iddiasına cavab idi. Amma bu, yetərli olmadı. Ölkəmiz müharibə ilə haqqını əldə etdi, təcavüzkara yerini göstərdi.

Azərbaycan 44 günlük müharibədə qalib gəlməsinə, inamlı Zəfər qazanmasına baxmayaraq, Ermənistana barış əlini uzatdı. Əlbəttə, bu əl heç də o demək deyildi ki, keçmiş unudulacaq. Bu əl, eyni zamanda, Ermənistanın məğlub dövlət kimi daşımalı olduğu öhdəliklərin kənara qoyulduğu, sanki, heç nə olmamış kimi davranılacağı anlamına gələ bilməzdi. Nəhayət, bu əl yalnız lütf və yaşam fürsəti idi.

Lakin dünyada bir çoxları məsələni başqa cür təsəvvürə gətirdi. O cümlədən, Ermənistan. Daha doğrusu, hay hakimiyyəti onlara güvənərək sülhün fərqli formullarına əl atdı. Rəsmi İrəvan, həmçinin ümidlənərək itirilmişlərin bərpasına çalışdı.

Azərbaycan isə müharibə meydanında olduğu kimi, diplomatik müstəvidə də qələbə qazanmağı bacardı.

***

Hazırda belə təəssürat var ki, böyük bir marafon özünün son mərhələsinə qədəm qoyub. Söhbət Azərbaycan – Ermənistan sülh prosesindən gedir. Ancaq ötən 5 ildə bu yol heç də rəvan olmadı. İrəvanın çeşidli manipulyasiyalarına dair ən müxtəlif misallar çəkmək mümkündür. Onlardan yalnız birini vurğulayaq: Azərbaycanın, Qarabağ da daxil olmaqla, ərazi bütövlüyünü və suverenliyini tanıdığını bəyan edən baş nazir N.Paşinyan sonradan “Qarabağın özünün seçkili hakimiyyəti var” deyərək ölkəmizin qədim diyarında erməni separatizminin mövcudluğuna leqal don geyindirmək istədi. Bütün belə yaramaz əməllər Azərbaycanın səbr kasasını daşırdı. Nəhayət, 2023-cü ilin sentyabrında Silahlı Qüvvələrimiz lokal xarakterli antiterror tədbirləri ilə üç il əvvəl tamamlanmamış missiyanı başa çatdırdılar.

Prezident İlham Əliyev Almaniya Prezidenti ilə mətbuata bəyanatından sonra jurnalistlərin suallarını cavablandırarkən vurğuladı ki, Bakı – İrəvan sülh prosesi real danışıqlar məcrasına bir il əvvəl qədəm qoyub. Yəni, ona qədər Ermənistan hakimiyyəti Qarabağ avantürasını davam etdirmək istəmişdi. Ancaq demək olmaz ki, hazırda erməni iqtidarı həmin avantüra naminə çalışmır. Paşinyan hakimiyyəti ATƏT-in Minsk qrupunun ləğvi və Ermənistan konstitusiyasında dəyişikliklə bağlı Azərbaycanın irəli sürdüyü iki sülh şərtinə əhəmiyyətsiz yanaşmaqla, faktiki olaraq, ərazi iddiası və işğal üçün əl yeri qoyur. İrəvanın inadının başqa adı yoxdur.

Özünü “sülh göyərçini” kimi göstərməyə çalışan Ermənistan hakimiyyətinin təmsilçiləri gəlişigözəl ifadələrlə barış sazişinin natamam şərtlərlə imzalanmasına cəhd göstərirlər.

Diqqət yetirək, N.Paşinyan və komandasının üzvləri sülh müqaviləsi mətninin 13 bəndi razılaşdırılanda bildirmişdilər ki, sənəd imzalanmaq üçün tam hazırdır. Sanki özləri sülh istəyirlər, Azərbaycan yox. Sonra barış sazişi mətninin 15 bəndi razılaşdırıldı. Hay hakim komandası yenə eyni tərzdə davrandı. Nəhayət, 17 bəndin hamısı üzrə ortaq məxrəcə gəlinəndə Paşinyan və tərəfdarları təkcə özləri “fəallaşmadılar”, habelə xaricdəki havadarlarını da “hərəkətə gətirdilər”. Obrazlı desək, “sülh göyərçinləri” Cənubi Qafqazın səmasında bəlğ vurmağa başladı.

“Göyərçinlər” əvvəlcə Azərbaycanın barış sazişinin imzalanması üçün irəli sürdüyü iki şərti unutdurmağa, müqavimət gördükdə həmin şərtlərin heç bir əhəmiyyət daşımadığını göstərməyə çalışdılar. Ölkəmiz inadından dönməyəndə isə Ermənistan atəşkəs rejimini pozmağa başladı və yenə də pozur. Məqsəd aydındır. Paşinyan hakimiyyəti, əvvəllər olduğutək, havadarlarına arxalanaraq, Azərbaycana təzyiq etməyə səy göstərir. Ermənistan ən yaxın keşmişin dərslərindən nəticə çıxarmır, bədnam əməlinin nəticə verməyəcəyini düşünmür. Əlbəttə, ölkə rəhbərliyini düşüncə iflici halına gətirənlərin mövcudluğu amili də vurğulanmalıdır.

Beləliklə, beynəlxalq birliyin bəzi üzvləri, Fransa başda olmaqla, ermənipərəst dairələr Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin imzalanmağa tam hazır olduğu fikrini aşılamağa çalışırlar. Bu baxımdan daha bir məqamın üzərində dayanaraq deyək ki, ötən altı-yeddi ayda rəsmi İrəvanın ayrı-ayrı təmsilçiləri, xüsusən baş nazir N.Paşinyan sülh müqaviləsinin imzalanmasının xoş niyyət olduğunu, sonra bir çox məsələlər üzrə danışıqlara başlamağın mümkünlüyünü, habelə xalqların bir-birinə yaxınlaşmaları üçün tədbirlərin görüləcəyini, buzların əriyəcəyini və sair məsələləri qabardır. Əslində, belə təqdimatlara narazı deyilik. Razıyıq ki, münasibətlərin tam qaydasına düşməsinin zamana ehtiyacı var.

Amma kənardan bizə sırınmasına çalışılan gündəmi də görürük. Qeyri-səmimi yanaşmaları da həmçinin. Bu kimi gedişlərin məqsədi barədə söz açmışıq. Söhbət regionda erməni avantürasını, erməni amilini diri saxlamaq cəhdindən gedir. Vacib nüans budur ki, kimlərsə iki yüz illik təxribat, məkr, qəsbkarlıq, qarət, qətl və bütün bunların dəfələrlə təkrarlandığı, digər saysız-hesabsız bədxah əməllərlə dolu kitabın bağlanmasını istəmir.

***

Azərbaycan isə beş il əvvəl başladığı şanlı missiyanı tamamilə başa çatdırmaq istəyir. Prezident İlham Əliyev əbəs yerə demir ki, Ermənistandakı faşizm məhv olmalıdır, bunu ya erməni iqtidarı özü etsin, ya da biz edəcəyik. Dünya birliyi isə anlamalıdır ki, başqa çıxış yolumuz yoxdur. Heç kəs bizə qarşı sanki uşaq başı qatırmış kimi davranmamalıdır. Əlbəttə, demək istəmirik ki, ölkəmizdə səfərdə olan Almaniya Prezidenti Frank-Valter Ştaynmayerin Azərbaycan – Ermənistan sülh müqaviləsi ilə bağlı söylədikləri uşaq başı qatmaq idi. Amma alman lider bizi anlamağa çalışmalıdır. Bunu tərəfkeşlik qismində yox, ədalətli şəxs kimi etməlidir.

Onu da demək istəmirik ki, cənab Ştaynmayerin Bakıda söylədiklərində hansısa aşkar xoşagəlməz motivlər var idi. Əksinə, əvvəldə bildirdik ki, o, “köhnə qitə”nin aparıcı rəhbər şəxsləri sırasında Qarabağın Azərbaycana məxsusluğunu tam açıq şəkildə bildirməsi ilə müsbət mənada çox fərqlidir. Ayrıca Almaniya Prezidentinin “Ümidvaram ki, həmin müqaviləyə əlavə olaraq cənab Prezident Əliyevin indicə qeyd etdiyi şərtlər üzərində də razılaşma olacaq” şəklində fikir bildirməsi rəsmi Berlinin ölkəmizin haqqında söz açdığımız iki şərtinə həssas münasibətinin nəticəsidir.

Ancaq istər-istəməz cənab Ştaynmayerin fikrimcə, “onlar (iki şərtimiz – red.) Azərbaycanla Ermənistan arasında davamlı sülhün əldə olunmasında maneəyə çevrilməməlidir” sözlərindəki qeyri-müəyyənlik diqqətdən yayınmır. Görəsən, iki şərti barış üçün maneəyə çevirən Bakıdır, yoxsa İrəvan? Hər halda, alman liderin diplomatik ifadə tərzində mövcud məqam dəqiqləşmir. Yəqin elə bu səbəbdəndir ki, Prezident İlham Əliyev bildirib: “Münaqişə həll olunduğu üçün və Ermənistan rəsmən Qarabağı Azərbaycan torpağı kimi tanıdığı üçün ATƏT-in Minsk qrupunun de-yure fəaliyyətinə heç bir əsas qalmamışdır. Onsuz da de-fakto bu qrup fəaliyyət göstərmirdi. Ermənistanın buna razı olmaması bizdə haqlı olaraq şübhələr doğurur. Görəsən, nə üçün? Bəlkə Ermənistan bizə qarşı yenə də ərazi iddiası ilə çıxış etmək istəyir?”.

Bəli, Paşinyan hakimiyyəti barış mövzusunda səmimidirsə, ATƏT-in Minsk qrupunun rəsmən ləğvinə dərhal razılaşmalıdır. Razılaşırmı? Qeyd edək ki, dövlətimizin başçısının fikirlərinə münasibət bildirən Ermənistan parlamentinin Beynəlxalq əlaqələr komissiyasının sədri, hakim “Vətəndaş sazişi” partiyasının deputatı Sarkis Xandanyanın sözlərindən gəlinən qənaət belə bir razılığın olmadığını söyləməyə əsas verir: “Bunun üçün (Minsk qrupunun buraxılması – red.) institusional səviyyədə sülhün bərqərar olması, yəni sülh müqaviləsinin imzalanması lazımdır. Yalnız bu, münaqişənin aradan qaldırılmasına yönəlmiş mexanizmlərdən imtina etməyə imkan verəcək”.

Deməli, erməni hakim komandası sülh müqaviləsinin Qarabağ münaqişəsindən kənar, tam ayrı prizmada qiymətləndirilməsinə şərait yaradacaq ehtimalların saxlanılması ilə ərsəyə gəlməsində israrlıdır. Bakının Ermənistan konstitusiyasının ölkənin işğalçı mahiyyət daşıyan İstiqlaliyyət bəyannaməsinə istinad məntiqinin aradan qaldıdırlması tələbinə məhəl qoyulmaması da bundan qaynaqlanır.

Almaniya Prezidenti isə sülh müqaviləsinin imzalanmasının zəruriliyi baxımından bildirib ki, “təkrar edirəm, çox önəmli qətiyyət var, vacib an yetişib, onun ritmini itirmək məsuliyyətsizlik olardı”. O zaman ortaya daha bir sual çıxır: Məsuliyyətsiz davrandığı aşkar görünən, tarixi şansı qaçıracaq kimi təsir bağışlayan Azərbaycandır, yoxsa Ermənistan? Sualımız ritorikdir. Bütün bunlara görə deyə bilərik ki, hər şey cənab Ştaynmayerin dilə gətirdiyi pozitivlik axarına uyğun struktura malik deyil. Hər halda, onun kimi təcrübəli siyasətçinin sadəlövh ola biləcəyinə də inanmırıq...

Almaniya lideri Azərbaycan və Ermənistan arasında barışı təşviq edən ritorikasını əsaslandırmaq naminə ölkəsinin və Avropanın təcrübəsindən söz açır, həmçinin əsrlərlə sürmüş Almaniya – Fransa ziddiyyətlərinin artıq tarixə çevrildiyini vurğulayaraq müqayisə, müəyyən mənada isə eyniləşdirmə aparır. O, nikbin nəticəyə gəlməyi də unutmur: “Yadda saxlamaq lazımdır, Almaniyanın da, Avropanın da təcrübəsi göstərir ki, müqavilənin hazırlanması və onun həyata keçirilməsi ilk addımdır. Sonra isə müqavilənin həqiqətən də qüvvəyə minməsi, reallıqda barışığa çevrilməsi neçə nəsilləri tələb edir. Bu, çox uzun bir prosesdir. Belə bir etibarlı barışığın həyata keçirilməsi hər iki ölkədən və xalqdan hələ çox vaxt tələb edəcək. Ona görə də bu barışığa uzun zaman tələb edildiyini diqqətdən qaçırmaq olmaz. Amma ilk addım müqavilənin hazırlanması, imzalanması, ratifikasiyası, qüvvəyə minməsi və həyata keçirilməsidir. Sonra isə digər problemlər də həll oluna bilər. Ümid edirəm ki, bu, tezliklə baş tutacaq”.

Deməli, həm bildirdiklərimizə, daha doğrusu, Ermənistan rəhbərliyinin sülh müqaviləsinin tez bir zamanda imzalanmasına çalışmasına, havadarlarının ölkəyə mövcud istiqamətdəki dəstəyinə, Azərbaycanın, guya, barış istəməməsi yönündəki təbliğatlarına, həm də cənab Ştaynmayerdən az öncə diqqətə çatdırdığımız iqtibasa nəzərən, belə yekun qənaətə gəlmək mümkündür ki, Almaniya dövləti hər nə qədər Qarabağın Azərbaycana məxsusluğunu bəyan etsə də, rəsmi Berlin olduqca diplomatik tərzdə, dolayısıyla İrəvanın barış gündəmini müdafiə edir.

Bəlkə, buna müdafiə etmək demək doğru olmaz. Onu da bildirmək istəmirik ki, Almaniya Fransa kimi davranır. Nəzərə alırıq ki, Parisdən fərqli olaraq, Berlin üçün Cənubi Qafqazdakı maraqlar imperialist xarakter daşımır və dağıdıcılıqdan uzaqdır. Həmişə də belə olub. Yəni Almaniya cənab Ştaynmayerin bildirdiyi kimi, Azərbaycana və Ermənistana balanslı yanaşıb. Onu da nəzərə alaq ki, ölkənin Prezidenti Bakıda ona ünvanlanmış suallara cavab verməkdən ustalıqla yayınsa da, onun mövzunu rəsmi Berlinin prinsipial mövqeyi və yanaşması üzərinə gətirməsini anlayırıq. Mövqe isə bundan ibarətdir: “İstəyirik ki, iki dövlət arasında qeyri-sülh dövrü geridə qalsın və sabitlik gətirəcək yeni bir gələcək yaransın. Həm Ermənistan, həm də Azərbaycan üçün Cənubi Qafqaz sülhün bərqərar olduğu regiona çevrilməlidir”.

***

Sonda onu da vurğulayaq ki, Almaniya dövlət başçısının ölkəsinin Cənubi Qafqazın sülhün qərarlaşdığı regiona çevrilməsində maraqlı olduğunu bildirməsindəki başlıca kazus iqtisadi mənfəətdir. Berlin Bakının Avropa və dünya üçün əhəmiyyətinin fərqindədir və rasionaldır. Ancaq rasionallığın məntiqi nəticəni doğurması, yəni iqtisadi faydanın real və möhkəm təməllərinin formalaşdırılması, ümumən Cənubi Qafqazın sülh və qlobal əməkdaşlıq məkanı olaraq oturuşması üçün təminat faktoru son dərəcə vacib və mütləqdir. Azərbaycan dövlətinin çalışdığı da məhz bu təminatı əldə etməkdir.

Təminat özünü faşizm elementləri ilə göstərən erməni avantürizminin qaldığı bir şəraitdə mümkünsüzdür. Ölkəmizin iki şərti də həmin avantürizmin kökünü qazımaq məramından qaynaqlanır. Təkcə Almaniya yox, bütövlükdə dünya birliyi bunu anlamalı və mövcud istiqamətdə sözlü deyil, açıq-aydın, birbaşa əməli dəstəyini göstərməli, haqqı nahaqdan ayırd etməyi bacarmalıdır. Beynəlxalq aləm, həqiqətən, Cənubi Qafqazda barış istəyirsə, Azərbaycan – Ermənistan sülh prosesinə prinsipial yanaşmalıdır. İndi sentimentalizm notlu diplomatiya dəftərini kənara qoymağın vaxtıdır. Axı alman dəqiqliyi deyilən bir ifadə var.

Əvəz CAHANGİROĞLU
XQ