Bəşər tarixinin ən dəhşətli müharibəsi: Ona kim və necə son qoydu?

1945-ci il mayın 9-da Almaniyanın qeyd-şərtsiz təslim olma aktını imzalaması ilə müharibə başa çatdı.

Faşist İtaliyası daha əvvəl, 3 sentyabr 1943-cü ildə təslim olmuşdu. Lakin Berlin-Roma-Tokio oxunda bir halqa qalmışdı: Yaponiya. Bu, o demək idi ki, İkinci Dünya müharibəsi bitməmişdi və kimsə bəşər tarixinin ən dəhşətli münaqişəsinə son qoymalı, nəhayət, militarist oxunu qırmalı idi. KeçmişSSRİ ordusu bu tarixi missiyanı öz üzərinə götürdü. 

Rusların yaponlarla çoxdan hesabı var idi və bu, təkcə qırx il əvvəl rus-yapon müharibəsindəki məğlubiyyət deyildi. 1930-cu illərin ikinci yarısında yaponların SSRİ-yə hücum etmə ehtimalı yüksək idi. 1938-ci ildə Xasan gölündə və 1939-cu ildə Xalxın gölündə yaponların məğlubiyyəti Sovet əsgərinin təcavüzkarı dəf etməyə hazır olduğunu nümayiş etdirdi.

“Yetişmiş xurma strategiyası”

1941-ci ilin taleyüklü iyunu ərəfəsində yapon generalları “yetişmiş xurma strategiyası”nı tərtib etdilər, ona görə də Hitlerin SSRİ-nin Avropa hissəsini tutana qədər gözləməli və sonra Sovet Uzaq Şərqinə hücum etməli idilər. Yaponiyada buna “şimal probleminin həlli” deyirdilər. Sovet və Yaponiya tərəfləri arasında neytrallıq müqaviləsi qüvvədə olsa da, nasistlərin xəyanəti hamıya məlum idi. Məsələn, Yaponiya Baş Qərargahında "Kan-toku-en" planı var idi, bu planda yaponların eyni vaxtda Sovet Primorye və Transbaykal ərazisinə hücumu nəzərdə tutulurdu. Lakin Hitlerin uğursuzluğu yaponları SSRİ-yə hücum etməməyə, əksinə, amerikalılarla vuruşmağa inandırdı.

Nəhayət, 1945-ci il gəldi, Hitler uduzdu və özünü vurdu, Mussolinidə öldü. Avropada müharibə sona çatdı və yaponlarla vuruşan amerikalılar həlledici irəliləyiş əldə edə bilmədilər. Faşist Yaponiya imperatoru Hirohito və onun generalları isə hələ də bir az ümidli idilər.

Stalin əvvəllər Almaniyanın təslim olmasından üç ay sonra Yaponiya ilə müharibəyə girəcəyini vəd etmişdi. Müddət çatmışdı. 

Yaponiyanı kim məğlub etdi?

Bir milyondan çox döyüşçüdən ibarət olan və bir neçə güclü qrupu, o cümlədən Mançukuo və Mengjiang kukla dövlətlərinin qoşunlarını təslim olmağa məcbur edən Yapon Kvantunq Ordusunu məğlubiyyətə nəyin məcbur etdiyi barədə tez-tez mübahisələr gedir. Hitlerin şərq müttəfiqi olan militarist Yaponiyanı sındıran şey  1945-ci il avqustun 6 və 9-da, yapon hökumətinin həmin ilin iyulun 28-də qeyd-şərtsiz təslim olmaq üçün ultimatumu rədd etdikdən sonra  amerikalıların Xirosima və Naqasakiyəatdığı atom bombası olmuşdu? YoxsaSovet İttifaqı?

Bir sıra nüfuzlu tədqiqatçıların fikrincə, yüz minlərlə dinc sakinin həlak olduğu şəhərlərin bombalanması Yaponiya Baş Qərargahının və ya İmperator Hirohitonun fanatizminə faktiki olaraq heç bir təsir göstərməmişdi.

Müttəfiqlərin ultimatumundan sonra Kvantunq Ordusu komandanlığının bəyanatını xatırlatmaq yerinə düşər:

“Ot yeyib torpaq gəmirməli olsaq da, düşmənlə şiddətli və qətiyyətlə vuruşmalıyıq”.

General YasujiOkamuranın sözləri isə belə idi:

“Bir neçə milyon nəfərdən ibarət ordunu döyüşə qoymadan təslim olmaq bütün hərbi tarixdə analoqu olmayan biabırçılıqdır”.

Son yapona qədər döyüşmək

Bu, hər şeyi deyir. Yaponiya hökuməti və hərbi rəhbərliyi, lazım gələrsə, son yaponaqədər döyüşmək niyyətində idi. Buna kamikadze adlanan intihar batalyonları və hərbçilərin ölkəni uçuruma aparan hökumətə kor-koranə, fanatik sədaqəti təmin edirdi. Yaponlar da uzunsürən müharibəyə ümid edirdilər, bu müddət ərzində müdafiəyə çəkiləcək və sonra möcüzəvi şəkildə əks- hücuma keçəcəkdilər.

Bakterioloji silahlar Yaponiyanın məxfi laboratoriyalarında çoxdan hazırlanmaqda idi və onların ölümcül təsirləri artıq qeyri-insani 731 və 100-cü bölmələrdə sınaqdan keçirilmişdi. Onların vəhşiliyi hətta doktor JozefMengelenin (nasistlərin ölüm mələyi-red.) qanlı uğurlarını belə kölgədə qoydu. 516-cı bölmə kimyəvi silahları sınaqdan keçirdi, hətta Hitler belə bir tədbiri rədd etmişdi, lakin yaponlar buna əl atmağa hazır idilər.

Bir neçə mənbəyə görə, yaponlar öz atom bombalarını hazırlayırdılar. Müharibə uzansaydı, kim bilir, bunun nəticəsi nə olardı. Lakin SSRİ və onun ordusu bu planlara və bütün İkinci Dünya müharibəsinə  son qoydu.

Taleyüklü döyüş

Sovet-Yapon müharibəsi sadəcə İkinci Dünya müharibəsinin epiloqu deyil. Uzaq Şərqdə qüvvələr balansını müəyyən edən və 20-ci əsrin ikinci yarısının geosiyasətinə təsir edən unikal, irimiqyaslı əməliyyatdır. Bu olmasaydı, münaqişə illər boyu uzana bilərdi. Hətta amerikalılar dabunu etiraf etdilər.

Müharibə katibi HenriStimson mayın 21-də ABŞ dövlət katibi vəzifəsini icra edən Cozef Qryuya yazmışdı:

“Rusiyanın ölkəyə daxil olması, demək olar ki, müharibəni qısaldacaq və bununla da amerikalıların həyatını xilas edəcək geniş hərbi effekt verəcək”.

Bir milyon ABŞ əsgəri ölümdən xilas oldu

Amerikanın hesablamalarına görə, SSRİ ordusunun hərəkətləri ən azı bir milyon ABŞ əsgərini ölümdən xilas edib.

Bəs bu hansı əməliyyat idi?

Əvvəlcə “az qala təslim olmuş” düşmənlə bağlı illüziyaları dağıtmaq üçün 1945-ci il avqustun 9-da Kvantunq Ordusunun vəziyyətinə nəzər salaq.

"1945-ci ilin avqustuna qədər Mançukuodan olan hərbi hissələr, Şahzadə De Vanq və daha kiçik qruplar daxil olmaqla Kvantunq Ordusu 42 piyada diviziyası və 7 süvari diviziyası, həmçinin yüz minlərlə adamdan ibarət 23 piyada və 2 süvari briqadasından, 50 və 130-dan çox tankdan ibarət idi. 1800 təyyarə”, - KirillMeretskov xatirələrində yazıb. 17 möhkəmləndirilmiş ərazi Monqolustan və SSRİ ilə, dördü Koreyada, biri isə Şimali Saxalinlə sərhəddə yerləşirdi.

Yaponlar müdafiə yolu ilə döyüşmək niyyətində idilər. Axı, yaxşı müdafiə olunan düşməni ələ keçirməyin təhlükələri hamıya məlumdur. Qətiyyətli hərəkət tələb olunurdu.

Kvantunq Ordusu 9 avqust 1945-ci ildə qurudan, havadan və dənizdən eyni vaxtda hücumlara məruz qaldı. Birinci həftədə Qırmızı ordu Amur və Ussuri çaylarını, Böyük və Kiçik Xingan dağ silsilələrini aşdı və Daxili Monqolustanın səhra çöllərini keçdi.
General AndreyKravçenkonun 6-cı Mühafizə Tank Ordusunun yedək kəndirlərindən istifadə edərək tankları qayalardan endirdiyi məlumdur. Bu, əvvəllər heç kimin etmədiyi bir şeydir. Birliklər Mərkəzi Mancuriya düzənliyinə çatdılar və Mancuriyanın paytaxtı Çançuna və Mukdenin əsas sənaye mərkəzinə doğru irəlilədilər.

Avqustun 11-dən 16-dək Sovet desantları Yuki, Rasin və Seyşin limanlarını tutdular və bu, irəliləyişin yüksək sürətlə davam etməsinə imkan verdi. Onlar cəsarətlə, qətiyyətlə və ümidsizcəsinə vuruşdular. HamıKvantunq Ordusu kimi küncə sıxılmış yaralı yırtıcı ilə mübarizə apararkən gecikmənin qiymətini bilirdi. Qırmızı Ordunun hərəkətləri heyrətamiz nəticələr verdi.

Qırmızı Ordu Kvantunq Ordusunun əsas hissəsini bir sıra möhkəmləndirilmiş ərazilərdə parçaladı və darmadağın etdi. Avqustun 17-də Kvantunq Ordusunun Baş Komandanı Otozo Yamada öz sıralarında xaos, komandanlığın itirilməsi və ruhdan düşmənin başladığını qeyd etdi.

Avqustun 20-də Sovet qoşunları Çinin şimal-şərqinə ildırım sürəti ilə irəlilədilər - qərbdən 400-800 kilometr, şərqdən və şimaldan 200-300 kilometr. Düşmən tamamilə təəccüblə yaxalandı. Amerikalılarla döyüşdükdən sonra onlar tamamilə fərqli bir tempə öyrəşmişdilər. Məsələn, kiçik Okinava adası uğrunda döyüş təxminən üç ay davam etdi. Ona görə də belə bir hücum gözləmirdilər. Yaponların bütün planları və uzunsürən müdafiə müharibəsi, ardınca əks-hücumla bağlı ümidlər kart evi kimi çökdü. Uzaq Şərqdə Kvantunq Qüvvələr Qrupuna sarsıdıcı zərbə Yaponiyanın məğlubiyyətini şərtləndirən amillərdən biri oldu.

Susuzluqdan ölən Sovet əsgərləri və ölümə gedən kamikadzelər

Təbii ki, ümumi mənada bu o qədər də təsirli görünməyə bilər. Qırmızı Ordunun sağ qalan əsgər və zabitlərinin hər birindən susuz Qobi səhrasını necə keçdiklərini, susuzluqdan necə öldüklərini, tankları, ağır texnikaları Xinqan dağlarına necə sürüklədiklərini soruşmaq daha yaxşı olardı.

Qarşı tərəfdən irəliləyən Birinci Uzaq Şərq Cəbhəsinin qoşunları da çətin anlar yaşadılar. Onlar tropik leysanlarda dağ tayqasından keçərək döyüşürdülər.
Bu irəliləyişlər amerikalıları heyrətə saldı. Onlar gözləyirdilər ki, Sovetlər bataqlığa düşəcək və ABŞ hazır vəziyyətə gələcək. Mikadonun təbəələri sovet əsgərlərindən belə qətiyyət, fədakarlıq və qəhrəmanlıq gözləmirdilər. Təbii ki, kamikadze döyüşçüləri təyyarələrini Sovet tanklarına vuraraq çoxlu çətinliklər yaratdılar. Ninja taktikasından istifadə edən kamikadzelər yaxınlaşaraq partlayıcılarla özlərini partladıblar. Bəzi kamikadzelər mülki paltar geyinərək Qırmızı Ordu əsgərlərinə arxadan hücum ediblər. Amma bütün bunlar ölməkdə olan bir ordunun iztirabları, ümidsizliyi idi. Düşmən müqavimət göstərdi və ölümcül yaralı yırtıcı kimi dişlərini qıcadı.

Yaponiya İmperatoru Hirohito və yüksək hərbi elita məğlubiyyətin qaçılmazlığını dərk etməyə başladı. Avqustun 15-dən başlayaraq təslim olmaq barədə söhbətlər utancaq şəkildə olsa da, eşidilməyə başladı. Lakin döyüşlər davam edirdi. Bununla belə, hərbi tarixçilərin fikrincə, hər şey əvvəlcədən müəyyən edilmişdi.

Artıq avqustun 19-da yaponlar təslim olmağa başladılar. Elə həmin gün Kvantunq Ordusunun Baş Komandanı general Otozo Yamada Çançunda Kvantunq Ordusunun təslim olması haqqında sənədi imzaladı. Avqustun 24-də 1-ci Uzaq Şərq Cəbhəsinin bölmələri Pxenyanı azad etdi.
*
Uğurlu əməliyyat Mançuriyanı, Çinin şimal-şərqini, 40 milyondan çox əhalisi olan Şimali Koreyanı, eləcə də cənubi Saxalin və Kuril adalarını tez bir zamanda azad etməyə imkan verdi. Bu məqsədlə Yujno-Saxalinsk və Kuril desant əməliyyatları təşkil edilmiş və parlaq şəkildə həyata keçirilmişdir. Bu müharibədə Qırmızı Ordu təqribən 12000 itki verdi.

Yaponiyanın itkiləri iləbağlı təxminlər fərqlidir -tibbi itkiləri nəzərə almasaq, 22000-dən 84000 - ə qədər. Marşal Vasilevski bildirib ki, avqustun 19-da yapon zabit və əsgərlərinin kütləvi təslimi başlayıb və nəticədə 640000-dən çox yapon əsgəri əsir götürülüb.

Kapitulyasiya aktı belə imzalandı

2 sentyabr 1945-ci il səhər saat 9:04-də Tokio körfəzinə daxil olan Amerika döyüş gəmisi Missuridə Yaponiyanın qeyd-şərtsiz təslim olması aktı imzalandı. Sənədi İmperator və Yaponiya hökuməti adından xarici işlər naziri MamoruŞiqemitsu, İmperator Baş Qərargahı adından general UmezuYoşijiro imzalayıb. Yaponiya ilə müharibədə olan bütün müttəfiq dövlətlər adından Müttəfiq Qüvvələrin Ali Baş Komandanı, Amerika generalı DuqlasMakArtur, SSRİ adından general-leytenant KuzmaDerevyanko sənədə imza atıb. İkinci Dünya müharibəsi bitdi. Sovet-Yapon müharibəsi dörd həftədən az davam etdi, lakin miqyasına, əməliyyat bacarığına və nəticələrinə görə İkinci Dünya müharibəsinin ən diqqətəlayiq kampaniyaları arasında yer alır.

Yapon və amerikalı tarixçilərin vaxtaşırı etdiyi kimi, bu qəhrəmanlıq fəslinə məhəl qoyulmaması və ya təhrif edilməsi rus əsgərlərinin cəsarətini aşağı salması təəssüf doğurur.

Bu, sadəcə olaraq İkinci Dünya müharibəsinin epiloqu deyil, Hitler və onun müttəfiqləri tərəfindən başlanan tarixin ən qanlı münaqişəsinə son qoyulmasıdır.
Postskript olaraq, Sovet paraşütçülərinin tam enişi və yapon qoşunlarının Cənubi Kuril adalarına ələ keçirilməsi 5 sentyabr 1945-ci ildə tamamlandı. Amma bununla belə, SSRİ və Yaponiya yalnız 1956-cı il dekabrın 12-də müharibə vəziyyətinə rəsmən son qoydular.

Elnarə Kərimova
“Cebheinfo.az”

Problemlərinizi bizə yazın, şahidi olduğunuz hadisələri çəkib göndərin