Bəşəriyyət təhlükəsiz yaşayış həddini aşıb, fəlakət astanasındadır Alimlər

Bəşəriyyət doqquz planetar həddən artıq yeddisində təhlükəsiz həddi aşaraq təhlükəli zonaya daxil olub. Bu mərhələdə ətraf mühitə geri dönməz, genişmiqyaslı zərər yetirmək riski sürətlə artır. 

Qaynarinfo zmescience.com-a istinadən xəbər verir ki, bu nəticələr Potsdam İqlim Təsirləri Araşdırmaları İnstitutunun (PIK) elmi qiymətləndirməsi əsasında hazırlanan Planetin Sağlamlığı Hesabatına aiddir.

Hesabatda deyilir ki, doqquz prosesdən yalnız ikisi - stratosferdəki ozon təbəqəsi və atmosferdəki aerosol yükü - təhlükəsiz hədlər daxilində qalır. Pozulmuş hədlər isə bunlardır: iqlim dəyişikliyi, biosferin bütövlüyü, quru sistemlərinin dəyişməsi, şirin su dövriyyəsinin dəyişməsi, bioqeo-kimyəvi axınlar və plastik və sintetik kimyəvi maddələr kimi yeni maddələrin tətbiqi. Bu ildən etibarən okeanların turşulaşması da bu siyahıya əlavə edilib.

Hesabatın həmmüəllifi, Potsdam İqlim Təsirləri Araşdırmaları İnstitutunun (PIK) direktoru Yohan Rokström bunu belə şərh edib: "Yer kürəsinin dəstək sistemlərinin dördündən üçündə çoxu təhlükəsiz zonada deyil. Bəşəriyyət planetin qeyri-sabitləşmə riskini artıraraq, təhlükəsiz iş məkanı həddini aşır".

Alimlər izah edirlər ki, planetar hədlər sistemi planetar tibbi kart kimi fəaliyyət göstərir. Həkimin qan təzyiqini və xolesterin səviyyəsini izləməsi kimi, alimlər də təxminən 10,000 il əvvəl başlamış və Holosen adlanan sabit geoloji dövrün yaşayış şəraitinin qorunub saxlanması üçün həlledici rol oynayan - iqlim sabitliyindən biosferin sağlamlığına qədər - doqquz yer sistemi prosesini izləyirlər.

Alimlər deyirlər ki, planetar həddin təhlükəsiz sərhədini aşmaq dərhal məhv demək deyil, lakin Qrenlandiya buz qalxanının dağılması və ya Amazon yağış meşələrinin məhv olması kimi fəlakətli dönüş nöqtələrinin yaranma riskini xeyli artırır.

Onlar hesabatda bu böhranların qarşılıqlı əlaqəsini vurğulayıblar: iqlim dəyişikliyi bioloji müxtəlifliyin itirilməsini gücləndirir, meşələrin qırılması isə daha güclü quraqlıqlara səbəb olur. Ətraf mühitin çirklənməsi isə okeanın karbon udma qabiliyyətini zəiflədir.

Xatırladaq ki, PİK İnstitutu tərəfindən hazırlanan 2025-ci il Planetin Vəziyyəti Hesabatı ilk dəfə olaraq yeni bir qaranlıq mərhələ əlavə etdi: pozulmuş hədlərin siyahısına okeanların turşulaşması da qoşulub. Hesabat təsdiq edir ki, okeanların turşulaşma həddi pozulub. Okean qazılı yanacaqların yanmasından yaranan CO₂-ni udduğu üçün onun kimyəvi tərkibi dəyişir və daha turşulu olur. Sənaye inqilabından bəri okean səthinin pH səviyyəsi 0,1 azalıb. Görünür, kiçik olan bu rəqəm təxminən 30% turşuluğun artmasını təmsil edir.

Bu dəyişiklik dəniz ekosistemlərini təhlükəsiz mühit həddindən kənara çıxarır. Və bu prosesin nəticələri artıq nəzərə çarpır.

Aydın