Cəmiyyətdə ciddi sosial problemlər yarada biləcək amillər AÇIQLANDI EKSPERT FİKRİ

“Genetik mühəndislik və CRISPR (Clustered Regularly Interspaced Short Palindromic Repeats) texnologiyası, biotexnologiya və genetika sahələrində böyük irəliləyişlərə səbəb olub. Bu texnologiyalar, insanların, heyvanların və bitkilərin genetik məlumatını dəyişdirməyə imkan verir. Gen redaktəsi vasitəsilə genetik xəstəliklərin müalicəsi və ya yeni xüsusiyyətlərin yaratılması mümkündür. Lakin bu texnologiyaların tətbiqi etik və sosial məsələləri də gündəmə gətirir”. Bu sözləri kibertəhlükəsizlik üzrə ekspert Fərid Əmirov SİA-ya açıqlamasında deyib.

Onun sözlərinə görə, genetik mühəndislik və CRISPR texnologiyaları, müəyyən genetik xəstəlikləri müalicə etmək və ya bu xəstəliklərin səbəb olduğu genetik mutasiyaları düzəltmək üçün böyük potensiala malikdir: “Məsələn, sikkelli anemiya (sickle cell anemia) kimi irsi xəstəliklərin müalicəsi üçün CRISPR texnologiyası artıq praktikada istifadə olunur. Bu tip genetik müdaxilələr, insanların həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmağa və həyatlarını uzatmağa kömək edə bilər. Genetik müdaxilələr, təkcə genetik xəstəliklərin müalicəsi ilə məhdudlaşmır, həmçinin inkişafdan qüsurları düzəltmək və genetik problemləri aradan qaldırmaq üçün istifadə oluna bilər. Məsələn, körpələrdə doğuşdan əvvəl genetik dəyişikliklər (gen terapiyası) xəstəlikləri aradan qaldıra bilər və bu da böyük müsbət nəticələr verə bilər.

Bir çox insanın narahatlıqla düşündüyü isə super insanlar yaratmaq məsələsidir. CRISPR və genetik mühəndislik texnologiyaları ilə insanların fiziki, intellektual və ya digər xüsusiyyətləri dəyişdirilə bilər. Bu, bədənin daha güclü olması, zəka səviyyəsinin artırılması və ya daha uzun ömür sürməyi təmin etmək məqsədilə istifadə oluna bilər. Amma bu tip tətbiqlərin etik və sosial nəticələri geniş müzakirələrə səbəb olub. Genetik dəyişikliklər, xüsusilə də gələcək nəsillərin genetik kodunu dəyişdirmək, cəmiyyətdə bərabərsizliklərə və ayrımcılığa yol aça bilər. Super insan yaratmaq fikri, insanın təbii xüsusiyyətlərini dəyişdirərək müəyyən bir "ideal" yaratmaq məqsədini güdürsə, bu bəzilərinə mənəvi və etik suallar doğurur. Bu, eləcə də genetik siniflər arasında yeni bir fərq yaradaraq cəmiyyətdə ciddi sosial problemlər yarada bilər”.

Ekspert həmçinin bildirib ki, genetik mühəndislik və CRISPR texnologiyalarının tətbiqi, xüsusilə insanlarda genetik dəyişikliklər edərkən, bir çox etik məsələləri gündəmə gətirir: Təbii müdaxilə və insan müdaxiləsi: İnsanlar, bioloji sistemlərə daxil olmaq və onları dəyişdirmək kimi böyük gücə malikdirlər. Bu, bəzilərinin "təbii olaraq yaranan" ilə "insan tərəfindən dəyişdirilmiş" arasındakı sərhədləri təhlil etməyə sövq edir. Genetik dəyişikliklərin gələcək nəsillərə təsiri: İnsanların genetik materialını dəyişdirmək, bu dəyişikliklərin gələcək nəsillərə təsir etməsi ilə bağlı narahatlıqları artırır. Bir genetik dəyişiklik, çox uzun illər boyu təsir göstərə bilər və bu, qarşısıalınmaz nəticələrə yol aça bilər.

Genetik mühəndislik texnologiyalarının yüksək maliyyəti və əlçatanlığı, yalnız bəzi insanlar üçün mövcud ola bilər. Bu da, genetik müdaxilə ilə əlaqəli sosial bərabərsizliklərə yol aça bilər. Genetik mühəndislik insanların bədənlərinə və həyatlarına müdaxilə etdiyi üçün bioetik bir sahəyə daxil olur. İnsanların genetik strukturlarını dəyişdirmək, onların hüquqlarını və azadlıqlarını pozmaq anlamına gələ bilər.

Genetik mühəndislik və CRISPR texnologiyası insanların həyatını yaxşılaşdırmaq üçün böyük bir potensiala sahibdir, amma bunun etik tərəfləri çox diqqətlə nəzərdən keçirilməlidir. Genetik xəstəliklərin müalicəsi müsbət bir addım olsa da, insanın genetik məlumatını dəyişdirərək "super insan" yaratmaq ehtimalı bəzən cəmiyyətdə böyük narahatlığa səbəb olur. Bu sahədəki irəliləyişlərə diqqətlə yanaşmaq və etik normalara uyğun hərəkət etmək çox vacibdi