Cəmiyyətin gündəmindən düşən “mənəvi məsuliyyət” Razılıqla yox, biganəliklə baş verən faciə

Bakının Nizami rayonunda 15 yaşlı qızla 25 yaşlı kişinin münasibətləri və sonradan baş verən cinayət hadisəsi cəmiyyətdə bir daha “erkən münasibət”, “razılıq anlayışı” və “mənəvi məsuliyyət” kimi həssas mövzuları gündəmə gətirdi.

Məlumata görə, 25 yaşlı Orxan Xəlilov (ad və soyad şərtidir) 15 yaşlı Şəlalə Qasımova (ad və soyad şərtidir) ilə tanış olub, aralarında münasibət yaranıb və gənc qızı “razılıq əsasında” qaçıraraq müxtəlif rayonlarda birlikdə yaşayıb. Nəticədə onun barəsində Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 152.1-ci maddəsi ilə, yəni “16 yaşına çatmamış şəxslə cinsi əlaqəyə girmək” ittihamı ilə cinayət işi açılıb və məhkəmə qərarı ilə 1 il azadlıqdan məhrumetmə cəzası verilib.

Bu hadisə sadəcə bir şəxsin məsuliyyətsiz davranışının nəticəsi deyil, cəmiyyətin dərin sosial, mədəni və hüquqi problemlərinin təzahürüdür.

“Razılıq” anlayışı hüquqi və mənəvi baxımdan keçərli deyil

Hadisənin ən çox müzakirə edilən tərəfi zərərçəkənin “öz razılığı ilə” münasibətə girməsi və qaçmasıdır. Lakin hüquqi baxımdan bu ifadə mənasızdır. Azərbaycan qanunvericiliyinə görə, 16 yaşına çatmayan şəxs cinsi əlaqə barədə öz iradəsini sərbəst ifadə edə biləcək hüquqi yetkinliyə malik deyil. Yəni, onun “razılığı” qanun qarşısında heç bir hüquqi qüvvəyə malik deyil. Bu, uşağı müdafiə edən bir prinsipdir, çünki bioloji yetkinlik ilə psixoloji və sosial yetkinlik fərqli anlayışlardır. 15 yaşlı yeniyetmənin “sevgisini” istismar etmək, onu “razı salmaq” əslində emosional manipulyasiya və uşaq istismarıdır.

Sosial boşluqlar və ailə nəzarətinin zəifliyi

Belə hadisələrdə cəmiyyətin və ailənin rolu da diqqət mərkəzində olmalıdır. 15 yaşlı bir qızın mütəmadi şəkildə salona getməsi, daha yaşlı bir şəxslə yaxın münasibət qurması və uzun müddət “qaçırılaraq” müxtəlif rayonlarda yaşaması, bütün bunlar valideyn nəzarətinin, sosial mühitin və hüquq-mühafizə orqanlarının profilaktik mexanizmlərinin işləmədiyini göstərir.

Bu hadisə göstərir ki, məktəblər, peşə məktəbləri, sosial xidmətlər və polis strukturları arasında əlaqə yoxdur. Yetkinlik yaşına çatmayan bir qızın uzun müddət yoxa çıxması, lakin bunu heç kimin vaxtında aşkar etməməsi sistemin iflasını nümayiş etdirir.

Cəzanın yüngüllüyü və hüquqi praktikadakı boşluqlar

Məhkəmənin Orxan Xəlilova cəmi 1 il azadlıqdan məhrumetmə cəzası verməsi cəmiyyətdə ciddi suallar doğurub. Bu qədər ağır sosial və mənəvi nəticələri olan hadisədə belə yüngül cəzanın təyin edilməsi ədalət anlayışına zərbə vurur. Bu, bir tərəfdən qanunun sanki “uğurlu müdafiəsini” təmin etmir, digər tərəfdən oxşar davranışlara dolayısı ilə “normallıq” mesajı verir. Əslində, bu cür hallarda cəza təkcə fərdi məsuliyyət deyil, həm də ictimai siqnal funksiyası daşıyır, yəni “uşaqlarla münasibətə girmək, onları qaçırmaq, razılıq bəhanəsi gətirmək yolverilməzdir” mesajını açıq verməlidir.

Cəmiyyətin səssizliyi və “sevgi romantikası” problemi

Sosial mediada bu kimi hadisələr bəzən “sevgi hekayəsi” kimi təqdim olunur: “öz razılığı ilə gedib”, “evlənmək istəyiblər” və s. ifadələr cəmiyyətin dəyərlərində təhlükəli bir yanlışlığı göstərir.

Bu “romantizasiya” uşaq istismarını normallaşdırır və qurbanı, yəni yeniyetməni məsuliyyətin bir hissəsini daşıyan kimi göstərir. Halbuki burada “sevgidən” deyil, güc balansının pozulmasından, mənəvi manipulyasiyadan və psixoloji təzyiqdən söhbət gedir.

15 yaşlı Şəlalənin hekayəsi təkcə bir qızın deyil, bütöv bir sistemin, bir dəyərlər mühitinin və hüquqi mexanizmin çatışmazlıqlarının aynasıdır. Burada cəza deyil, cəmiyyətin özünə güzgü tutmaq vacibdir.

Leyla Mirzə, Bizimyol.info