Cənubi Qafqazın geosiyasi mənzərəsi sürətlə dəyişib POLİTOLOQ

Xankəndidə formalaşan statuskvo, indiki regional güc balansının Azərbaycan xeyrinə dəyişməsinin açıq göstəricisidir

Azərbaycan Cənubi Qafqaz regionunda yeni status-kvo yaradıb. Bunu Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi – Prezident Administrasiyasının Xarici siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Hikmət Hacıyev Qarabağ Universitetində diplomatik korpus nümayəndələrinin Xankəndi səfəri çərçivəsində deyib. O, Xankəndi barədə danışaraq qeyd edib ki, adı “Xanın kəndi” mənasını verən bu şəhər Azərbaycan tarixinin qədim və əhəmiyyətli yaşayış məntəqələrindən biridir: “1923-cü ildə Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin yaradılmasından sonra şəhər onilliklər boyunca Stepanakert kimi adlandırılıb. 

1980-ci illərin sonlarında isə Xankəndi separatizmin, terrorizmin və terror fəaliyyətlərinin mərkəzinə çevrildi, bu da Azərbaycanda və daha geniş regionda uzun sürən faciəli münaqişənin əsasını qoydu”. H.Hacıyev vurğulayıb ki, həmin dövrdə şəhər beynəlxalq hüquq, o cümlədən beynəlxalq humanitar hüququn ciddi şəkildə pozulduğu bir yerə çevrilib: "Burada azərbaycanlı mülki şəxslərin və hərbi qulluqçuların əsir və girov kimi saxlanılması, işgəncəyə məruz qalması halları baş verib. Bir növ bu şəhər azərbaycanlı əsirlər üçün düşərgə rolunu oynayıb. "Soyuq müharibə"dən sonra beynəlxalq ictimaiyyət sülh və əməkdaşlıq əsasında yeni dünya nizamı qurmağa çalışdığı bir zamanda bu şəhər, təəssüf ki, həmin prinsiplərin pozulmasının simvoluna çevrilib”. Prezidentin köməkçisi əlavə edib ki, Xankəndi beynəlxalq hüququn məhv edildiyi bir məkan olub: “Bu gün Azərbaycan regionda yeni status-kvo yaradaraq bu şəhəri həyata qaytarır”.

Azərbaycan Yəhudi Media Mərkəzinin politoloqu Rüstəm Tağızadə mövzuyla bağlı fikirlərini “Sherg.az”a bölüşüb. 

- 2020-ci ilin payızında baş verənlər Cənubi Qafqazın geosiyasi mənzərəsində hansı əsaslı dəyişikliklərə səbəb oldu? 

-Son on ildə Cənubi Qafqazın geosiyasi mənzərəsi sürətlə dəyişib. 2020-ci ilin payızında Azərbaycan Ordusunun Qarabağ bölgəsində həyata keçirdiyi əməliyyatlar, 30 illik donmuş konfliktin bitməsi ilə yanaşı, Baku üçün yeni siyasi və strateji imkanlar açdı. Prezident İlham Əliyevin tapşırığı ilə sürətlə bərpa edilən Xankəndi – tarixi “Xanın kəndi” adı ilə məhz bu prosesin simvoluna çevrildi. Prezident Administrasiyası Xarici siyasət şöbəsinin müdiri Hikmət Hacıyev dəstəkçilərdən ibarət diplomatik nümayəndələrə Qarabağ Universitetində etdiyi çıxışda məhz bu bərpanın rəmzi mahiyyətini vurğuladı: Xankəndidə formalaşan statuskvo, indiki regional güc balansının Azərbaycan xeyrinə dəyişməsinin açıq göstəricisidir.

-Tarixi kontekstdə Xankəndinin toponim dəyişikliyi regionun geosiyasi reallıqları fonunda nəyi ifadə edir və bu addım Azərbaycanın beynəlxalq ictimaiyyətə hansı mesajları verir? 

-Xankəndinin adı sovet dönəmində Stepanakert olaraq dəyişdirilmiş, muxtariyyət azad ediləndən sonra isə yenidən “Xanın kəndi” mənasını daşıyan tarixi toponimə qayıdıb. Bu dəyişiklik təkcə rəsmi Bakı tərəfindən “ərazi bütövlüyünün” bərpası iddiasının simvolu deyil, həm də Azərbaycanın Qarabağdakı qədim məskənlər üzərindəki hüquqi sahibliyinin beynəlxalq auditoriyaya təqdim edilməsidir. Hacıyevin qeyd etdiyi kimi, 1980-ci illərin sonlarında Xankəndi separatizmin və terrorizmin mərkəzinə çevrilmiş, bu isə bölgəni uzunmüddətli faciəli münaqişənin episentrına çevirmişdi. İndi isə o mərkəz, tamamilə Azərbaycan qanunvericiliyinə tabe, beynəlxalq humanitar hüququn bərpa edildiyi bir yaşayış yerləri kompleksi halına gətirilib.

-Azərbaycanın bu uğurdan sonra iqtisadi və enerji siyasətində nə kimi yeniliklər müşahidə olunur?

-Post 2020 strategiyası Azərbaycanın yalnız konflikt zonalarını deyil, bütövlükdə Cənubi Qafqazın iqtisadi inteqrasiyasını da hədəfləyir. Bakı-Tiflis-Qars dəmiryolu xətti və TANAP/TAP qaz kəmərləri vasitəsilə Avropa ilə Asiyanı birləşdirən “Orta Dəhliz”in məhz Azərbaycan ərazisindən keçməsi, ölkəni unikal tranzit güc mərkəzinə çevirir. Xankəndidəki sabit inzibati şərait bu koridorun təhlükəsizliyini təmin edərək, Avropanın enerji diversifikasiyasına töhfə verməyə davam edir. “Enerji diplomatiyası”nı müstəqil xarici siyasət alətinə çevirən Bakı, indi Güney Qaz Dəhlizini daha da genişləndirməyə və yeni marşrutlar məsələn, İran, Qazaxıstan və Gürcüstanla birbaşa layihələrlə işçi dəstək yaratmağa hazırdır.

– Azərbaycanın Rusiya, İran və Qərb ilə eyni anda əlaqə saxlamaq siyasətini necə qiymətləndirirsiniz?

-Azərbaycan, Türkiyə ilə strateji müttəfiqlikdən başqa, İran, Rusiya və Qərb dövlətləri ilə də fəal dialoq aparır. Xankəndidəki bərpa prosesləri ilə paralel olaraq, Baku Moskva ilə daimi məsləhətləşmələr aparır: Kremldə Hikmət Hacıyevin analog çıxışları, Qarabağdakı real nəzarətin beynəlxalq hüquq çərçivəsində təmin olunacağı mesajını möhkəmləndirdi. Eyni zamanda, Tehranın və Sankt Peterburqun da danışıqlar masasında iştirakı, Azərbaycan üçün regional balansın təmin olunduğunu göstərir.

Belə bir çoxşaxəli diplomatiya, 2023-cü ildə Pekində İran və Səudiyyə Ərəbistanı arasında bağlanmış razılaşmanın fəal icrası ilə tamamlanır. Bakı, müsəlman dünyasında vasitəçilik rolunu genişləndirərək, Qatar, BƏƏ, Qətər və Misirlə də intensiv siyasi və iqtisadi əməkdaşlıq edir. Bu, Cənubi Qafqazın güneyində yeni təhlükəsizlik arxitekturasının yaradılmasına zəmin yaradır.

-Sizcə, Ermənistanla mümkün sülh sazişi sizcə hansı şərtlər üzərində qurulmalıdır?

-Ermənistanla formalaşacaq sülh müqaviləsi artıq 1990-cı illərin formatsız “statuskvo”sundan uzaq, Azərbaycan reallıqlarını əks etdirən bir sənəd üzərində inşa edilməlidir. Xankəndidəki idarəetmənin bərpası, danışıqlarda geri çəkilmə mexanizmini qeyrimümkün edir: ərazi bütövlüyü prinsipinin kobud şəkildə pozulması müzakirə predmeti ola bilməz. Bunun əvəzinə kommunikasiyaların açılması, minalardan təmizlənmə, tariximədəni irsin bərpası və məcburi köçkünlərin təhlükəsiz qayıtması prioritet olmalıdır.

-Azərbaycanın Qarabağda həyata keçirdiyi bərpa siyasəti təkcə daxili inkişafla bağlıdır, yoxsa bu, daha geniş regional mesaj daşıyır? 

-Qarabağda yaranan “yenidənqurma zonası” təkcə bir şəhərin bərpası deyil, Azərbaycanın Cənubi Qafqazda həm tarixi hüququn bərpası, həm də gələcək modelləşdirmə rolunun açıq bəyanatıdır. Enerjinəqliyyat koridorları, çoxşaxəli diplomatiya və sülh müqaviləsinin yeni perspektivi, Bakı üçün regionun aparıcı siyasi aktoru olma missiyasını daha da gücləndirir. Qarabağdan başlayan bu proses, nəinki ərazi məsələsini həll edir, həm də Cənubi Qafqazın təhlükəsizlik, iqtisadi inkişaf və regional inteqrasiyası naminə Azərbaycan modelinin öncülünü qoyur.