COVID peyvəndi 5 il sonra öldürür?

Son günlər Azərbaycanda da gənc yaşda insanların qəfil vəfat etməsi cəmiyyətdə narahatlıq yaradır. 

Sağlam, heç vaxt səhhətindən şikayət etməyən şəxslərin belə qəfil dünyasını dəyişməsi insanlarda bir çox suallar yaradır. Bunu daha çox COVID-19 peyvəndinin yan təsirləri ilə bağlayanlar var.

Həkim-ekspert Rasif Bağırov bildirib ki, COVID-19 vaksini ilə bağlı bədəndə nələrin baş verə biləcəyi barədə yanlış fikirlər əhali arasında əvvəldən yayılıb:

"Bu təbliğat xüsusilə bəzi Şərq və müsəlman ölkələri tərəfindən geniş şəkildə aparılıb və heç bir elmi əsaslı məntiqə söykənmir. Buna görə də bəzi insanlar hələ də düşünür ki, COVID-19 vaksini camaatı qırır. Amma əslində belə deyil. Ölkəmizdə insanların qəfil ölüm səbəbi əsasən onların həyat tərzi ilə bağlıdır. Məsələn, bir çox insan "çörəkpulu" üçün həftə boyu gecə növbəsində işləyir. Bu, orqanizmin təbii ritminin pozulması deməkdir və ürək-damar sistemində ciddi problemlərə yol aça bilər”. 

Bəs reallıq nədir?

Sosial media paylaşımlarında qeyd olunan tədqiqat “The Lancet”-inveb saytında birbaşa yoxdur. Lakin onun izlərini elmi məqalələrin aparıcı onlayn arxivlərindən biri olan Sosial Elmlər Tədqiqat Şəbəkəsində (SSRN) elmi jurnal tərəfindən ekspert rəyi alınmamış tədqiqat sənədinin ilkin versiyası olan preprint kimi tapmaq olar. Bu preprint 5 iyul 2023-cü ildə “Preprintswith The Lancet” platforması vasitəsilə dərc edilib. Lakin tədqiqatın nəticələri onun metodologiyası ilə dəstəklənmədiyi üçün tezliklə silinib.

Bundan əlavə, “Preprintswith The Lancet”-in bir hissəsi kimi dərc edilən məqalələr “The Lancet” tərəfindən birbaşa dərc olunmur və mütləq ekspert rəyi alınmır. Buna görə də, naşir bu cür preprintlərinmüəlliflərindən tapıntılarının ilkin variantda olduğunu və hələ ekspert rəyindən keçmədiyini açıq şəkildə bildirmələrini xahiş edir.

COVID peyvəndi öldürür?

Bəzən müxtəlif ölkələrdə koronavirus peyvəndi ilə birbaşa əlaqəli olduğu iddia edilən ölüm halları qeydə alınıb. Belə məlumatlarAvstriyada, Yeni Zelandiyada, İsveçrədə, Cənubi Afrikada, Yaponiyada və digər yerlərdə ortaya çıxıb. Bəzi hallarda əlaqə təsdiqlənib, digərlərində isə yox. Lakin bu cür hadisələrlə bağlı etibarlı, ümumiləşdirilmiş qlobal statistika yoxdur.

Lakin,2022-ci ilin yayına olan məlumata görə, kütləvi peyvəndin 14-20 milyon ölümün qarşısını aldığına dair riyazi modelləşdirmə məlumatları var.

2021-ci ilin sonunda britaniyalı həkim və Səhiyyə Təhlükəsizliyi Agentliyinin baş tibbi məsləhətçisi SüzanHopkins qeyd edib ki, COVID-19 ölümləri əsasən peyvənd olunmamış şəxslər arasında baş verir. O, həmçinin izah edib ki, peyvənddən sonra ölümlər əsasən yaşlı insanlar, xüsusən də 70 yaşdan yuxarı olanlar, eləcə də tibbi cəhətdən həssas vəziyyəti olanlar arasında qeydə alınır. Hopkins qeyd edib ki, koronavirusa qarşı peyvənd olunmuş insanlar peyvənd vasitəsilə alınan immun reaksiyasının tədricən zəifləməsi səbəbindən ölə bilər ki, bu da infeksiya riskini azaldır. Buna görə də, təkrar peyvənd vacibdir.

Rusiya Səhiyyə Nazirliyi qeyd edir ki, peyvənd virusun qarşısını almağın yeganə etibarlı vasitəsi olub. Yalnız peyvənd virusun ötürülməsini dayandıra və xəstəliyin ağır nəticələrindən qoruya bilərdi. Rusiyada qeydiyyatdan keçmiş bütün COVID-19 peyvəndləri kifayət qədər tədqiqatdan keçib, təhlükəsiz və effektivdir. Onların genişmiqyaslı peyvənd kampaniyalarında istifadəsi heç bir ciddi sağlamlıq riski aşkar etməyib. Məlumatlar göstərir ki, ağır xəstəlik və ağırlaşmalar, o cümlədən ölüm riski, peyvənddən yaranan mənfi reaksiyaların risklərindən xeyli çoxdur, bu reaksiyalar, ümumiyyətlə, yüngüldür.

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) qeyd edib ki, təsdiqlədiyi bütün peyvəndlər (Rusiya peyvəndləri bu siyahıda yoxdur – TASS) klinik sınaqlardan, istehsal proseslərindən və keyfiyyətə nəzarət proseslərindən əldə olunan məlumatlardan istifadə edərək keyfiyyət, təhlükəsizlik və effektivliyin məqbul standartlarına uyğunluğu baxımından qiymətləndirilib. Bu siyahıdakı bütün peyvəndlər yüksək effektivliyə malikdir və ağır xəstəliklərin, xəstəxanaya yerləşdirilmənin və COVID-19-dan ölümün qarşısını almaq üçün istifadə olunur.

ÜST nə deyir?

ÜST qeyd edir ki, hər hansı bir peyvənddə olduğu kimi, COVID-19 peyvəndindən sonra bəzi insanlar yüngül və ya orta dərəcədə yan təsirlər yaşayacaqlar:

“Bu, bədənin infeksiyaya qarşı inkişaf edən müdafiəsinin normal bir əlamətidir. Əksər yan təsirlər bir neçə gün ərzində öz-özünə yox olur. Bununla belə, daha ağır və ya uzunmüddətli yan təsirlər də mümkündür, lakin nadir hallarda rast gəlinir”.

Pandemiya bitdi, ölümlərə davam

2023-cü ilin may ayında ÜST koronavirus pandemiyasının bitdiyini elan etdi. Eyni zamanda, təşkilat COVID-19 ölüm hallarının azalma tendensiyasını, xəstəxanaya yerləşdirilmələrin və reanimasiya şöbələrinin azalmasını və əhalinin virusa qarşı immunitetinin yüksək səviyyədə olduğunu qeyd edib.

Qlobal miqyasda koronavirus peyvəndlərinin istifadəsi ilə ölüm hallarının artması arasında əlaqəyə dair heç bir dəlil yoxdur.

Rusiya Səhiyyə Nazirliyi insanları təsdiqlənməmiş məlumat mənbələrinə etibar etməməyə və panikaya düşməməyə çağırıb. Həmçinin qeyd edilib ki, koronavirus haqqında etibarlı məlumatlar və xəbərlər rəsmiveb saytlarında yerləşdirilir.

Sosial mediada onlarla rezonans doğuran COVID-19 mifi insanları qorxudur. Bu miflər aşağıdakılardır:

1.COVID peyvəndləri immunitet sistemini zəiflədib
2. Maska taxmaq paradoksal olaraq COVID infeksiyası riskini artırıb
3. Təbii immunitet peyvənd olunmuş immunitetdən yeddi dəfə daha qoruyucudur
 4. Xəstəxanalar COVID xəstələrini öldürürdü və nə qədər çox öldürürdülərsə, bir o qədər çox pul qazanırdılar
 5. Yeni e-poçtlar hökumətlərin COVID peyvəndlərinin zərərini ictimaiyyətdən gizlətdiyini sübut edir
 6. COVID peyvəndi vurduranların demək olar ki, üçdə biri nevroloji yan təsirlərdən əziyyət çəkir
 7. Tədqiqatlar COVID-19 peyvəndindən sonra 48 saat ərzində ürək anomaliyalarını aşkar edir. 

Amma bu mif-məlumatları dəstəkləyən heç bir rəsmi məlumat yoxdur. Mütəxəssislər deyirlər ki, COVID-19 peyvəndləri, xüsusən də mRNA peyvəndləri, bədənin hüceyrələrinə SARS-CoV-2 virusunun zərərsiz sünbül zülalını istehsal etməyi tapşıran genetik material təqdim etməklə işləyir. Bu, antikorların istehsalı və virusu xüsusi olaraq hədəf alan T hüceyrələrinin aktivləşməsi də daxil olmaqla immun reaksiyasını tetikləyir. Bu hədəflənmiş reaksiya sözdə "immun tükənməsinə" səbəb olmur.

Əksinə, immun sisteminin spesifik patogeni tanımaq və mübarizə aparmaq qabiliyyətini artırır. Peyvənddən sonra müvəqqəti yüngül yan təsirlər, məsələn, qızdırma, zəifləmiş immun sisteminin əlaməti deyil, peyvəndin aktiv immun reaksiyasının əlamətidir.

Bu reaksiyalar adətən qısamüddətli olur və immun sisteminin virusa qarşı müdafiə qurduğunu göstərir. Maska taxmağın COVID-19 infeksiyası riskini artırdığı iddiası isə elmi konsensusa zidd hesab edilir. Çoxsaylı tədqiqatlar göstərir ki, maska taxmaq SARS-CoV-2 ötürülmə riskini effektiv şəkildə azaldır.

Maskalar fiziki maneə kimi çıxış edir, yoluxmuş şəxs öskürdükdə, asqırdıqda, danışdıqda və ya nəfəs aldıqda virus ehtiva edən tənəffüs damcılarının və aerozolların yayılmasının qarşısını alır və həmçinin sağlam bir insanın bu hissəcikləri nəfəs alma ehtimalını azaldır. Çoxsaylı randomizə edilmiş nəzarətli sınaqların meta-analizləri, maskaların istifadəsi ilə COVID-19 da daxil olmaqla, tənəffüs yolu ilə yoluxan virus infeksiyalarının hallarının əhəmiyyətli dərəcədə azaldığını inandırıcı şəkildə nümayiş etdirir.

Maskaların effektivliyi istifadə olunan maska növü (məsələn, N95 respiratoru, cərrahi maska, parça maska), onun düzgün istifadəsi və ardıcıl istifadəsi daxil olmaqla müxtəlif amillərdən asılı ola bilər. 

Xəstəxanalar COVID-19 xəstələrini qəsdən öldürüb?

Vaksinasiyanın effektivliyini və müxtəlif virus variantlarına və xəstəlik nəticələrinə qarşı təbii immuniteti müqayisə edən tədqiqatlar göstərir ki, hər iki immunitet növü qoruma təmin etsə də, vaksinasiya tez-tez daha ardıcıl və daha geniş qoruma təmin edir, xüsusən də ağır xəstəliklərə qarşı. Bundan əlavə, vaksinasiya xəstəliyin özünə yoluxma riski olmadan immunitet əldə etməyə imkan verir ki, bu da uzunmüddətli COVID və ölüm də daxil olmaqla ciddi ağırlaşmalara səbəb ola bilər. Xəstəxanaların COVID-19 xəstələrini maddi qazanc üçün qəsdən öldürdüyü iddiası təhlükəli və tamamilə əsassız bir sui-qəsd nəzəriyyəsidir.

Bu iddianı dəstəkləyən heç bir etibarlı dəlil yoxdur. Səhiyyə işçilərinə rəhbərlik edən etik prinsiplər və peşə qaydaları xəstələrin rifahına və həyatların xilas edilməsinə üstünlük verir. Həkimlərin və tibb işçilərinin maddi qazanc üçün xəstələrinə qəsdən zərər verdiyi fikri tibbin fundamental prinsiplərinə ziddir. Hökumətlərin COVID-19 peyvəndlərinin zərərləri haqqında məlumatları gizlətdiyi iddiaları çox vaxt təsdiqlənməmiş və ya uydurma materiallara, məsələn, sosial mediada yayılan iddia edilən "sızdırılmış" elektron poçtlara əsaslanır.

Bu cür iddialara sağlam bir şübhə ilə yanaşmaq lazımdır. Vaksinlərin təsdiqlənməsindən və tətbiqindən sonra təhlükəsizliyini davamlı olaraq izləmək üçün güclü farmakovigilans sistemləri mövcuddur. FDA və EMA kimi tənzimləyici orqanlar bu məlumatları hərtərəfli qiymətləndirir və şəffaflığı təmin edərək peyvənd təhlükəsizliyi hesabatlarını dərc edir.

Mütəxəssislər deyirlər ki, COVID-19 peyvəndi alanların təxminən üçdə birinin nevroloji yan təsirlərə məruz qaldığı barədə məlumat çox şişirtmədir və etibarlı elmi dəlillərlə dəstəklənmir. COVID-19 peyvəndindən sonra ciddi nevroloji yan təsirlərə nadir hallarda rast gəlinir. Ümumi, yüngül yan təsirlər bəzən nevroloji problemlər kimi səhv şərh olunur. COVID-19 peyvəndindən sonra ciddi nevroloji yan təsirlərin baş vermə tezliyi çox aşağıdır.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, COVID-19 infeksiyasının özü müxtəlif nevroloji ağırlaşmalara səbəb ola bilər və bu cür ağırlaşmaların riski çox vaxt peyvəndlə əlaqəli riskdən daha yüksəkdir. Hələlik elmi konsensus belədir ki, COVID-19 peyvəndinin ağır xəstəliklərin, xəstəxanaya yerləşdirilmənin və ölümün qarşısını almaqdakı faydaları nadir ürək ağırlaşmalarının kiçik riskindən xeyli üstündür. 

Həkimlər deyirlər ki, peyvəndin faydaları bu kiçik riskdən daha üstündür. Amma onu da xatırladaq ki, “Pfizer”in COVID-19 peyvəndinin klinik sınaqları zamanı çox sayda ölüm hadisəsi haqqında məlumatlar da çox yayılıb. Şirkətin bu məlumatı tənzimləyicilərdən gizlətdiyi və istifadəsi üçün təsdiq aldığı iddiası yalan və əsassızdır.

“Pfizer” peyvəndi üçün klinik sınaq məlumatları FDA və EMA da daxil olmaqla, dünyanın hər yerindəki tənzimləyici orqanlara təqdim edilib və ciddi müstəqil araşdırma aparılıb. Bu agentliklər peyvəndləri təsdiqləməzdən əvvəl onların təhlükəsizliyini və effektivliyini qiymətləndirmək üçün ciddi və şəffaf prosedurlara malik olduğunu bildirir.

Peyvənd daha uzun yaşadır?

O da bildirilir ki, immun nəzarət terapiyasına başlandıqdan sonra 100 gün ərzində mRNA COVID-19 peyvəndinin vurulması ağciyər və dəri xərçəngi olan xəstələrin daha uzun müddət sağ qalmasına səbəb olur.

“MedicalXpress” yazır  ki, bunu yeni tədqiqatlar göstərib.  Tədqiqata III-IV mərhələ ağciyər xərçəngi olan 180 xəstə və immunoterapiya alan metastatik melanoma olan 43 xəstənin məlumatları daxil edilib.

Terapiyaya başlamazdan 100 gün əvvəl və ya sonra mRNA COVID-19 peyvəndi alan xəstələr ağciyər xərçəngində 20,6 ay ilə müqayisədə təxminən 37,3 ay, melanoma üçün isə 26,7 ay ilə müqayisədə 30-40 ay sağ qalıblar.

Müəlliflər vurğulayırlar ki, vaksin şiş zülalına və ya spesifik antigenə qarşı yönəlməyib, lakin mRNT peyvəndi immun sisteminin stimulu, “həyəcan siqnalı” rolunu oynayıb, immun hüceyrələrini xərçəng hüceyrələrinə hücum etməyə başlayıb. 

Tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, məlumatlar retrospektivdir və hələ də təsadüfi klinik sınaqlarda təsdiq tələb edir. Buna baxmayaraq, nəticələr mRNT peyvəndlərinin təkcə infeksiyalara qarşı deyil, həm də xərçəng terapiyasında mümkün təsirini ortaya qoyub.

Elnarə Kərimova
“Cebheinfo.az”
 

Problemlərinizi bizə yazın, şahidi olduğunuz hadisələri çəkib göndərin