“Direktor məktəbin ən vacib fiqurudur, amma onu seçmək üçün standartımız yoxdur” ŞƏRH

“Məktəb insan yetişdirən ən həssas və mühüm sistemdir. Məktəbə təkcə təlim-tərbiyə müəssəsi kimi deyil, təhsil və tərbiyə mədəniyyətini formalaşdıran, aşıyılan bir meydan kimi baxılmalıdır. Burada səhv bir qərar bir sənədə yox, bir uşağın gələcəyinə təsir edir. Buna görə də məktəbin mərkəzində duran şəxs – direktor – sadəcə “vəzifə sahibi” deyil, məktəbin ruhunu, mədəniyyəti formalaşdıran liderdir. Yəni direktor məktəbin tempini, münasibət mədəniyyətini, ünsiyyət qaydalarını, psixoloji mühiti və dəyərlər sistemini yaradan peşəkar bir mütəxəssisdir”.

Gununsesi.info bildirir ki, bu fikirləri təhsil eksperti Elşən Qafarov bildirib:

“Azərbaycan məktəbində uzun illərdir bir paradoks var:

Direktor məktəbin ən vacib fiqurudur, amma onu seçmək üçün standartımız yoxdur. Bu səbəbdən həm cəmiyyətin gözləntiləri ilə nəticələr arasında, həm də sistemin məqsədi ilə reallıq arasında boşluqlar var.

Bugün özümüzə səmimi sual vermək lazımdır:

Biz niyə məktəb direktorlarını düzgün seçə bilmirik? Və eyni zamanda: Bizə necə məktəb direktorları lazımdır? Bu iki sualın cavabını tapa bilsək, inanaın məktəb idarəetməsində problemlərin böyük hissəsisni aradan qaldıra bilərik.

Direktorun işi sənəd yoxlamaq, imza atmaq və kabinetdə oturmaq deyil. Direktorun işi insandır. Müəllim insanıdır, şagird insanıdır, valideyn insanıdır. Məktəb bütövlükdə insan münasibətlərinin sistemidir. Bu səbəbdən müasir dövrdə məktəb direktorun 5 əsas missiyası olmalıdır.

Təhlükəsiz, sakit, əməkdaşlıq yönümlü mühit tərbiyənin əsas şərtidir.

Elşən Qafarov qeyd edib ki, ona görə də müasir məktəb direktoru vicdanlı, lider, pedaqoji düşüncəli, idarəetmə bacarığı olan, insan yönümlü və mədəniyyət yaradan şəxs olmalıdır:

“Hazırkı məktəb direktoru modelinə diqqət edək. Məktəb direktoru olmaq üçün əsas şərt pedaqoji və ya idarəetmə ixtisas sahələri üzrə ali təhsil, 5 ildən az olmayaraq pedaqoji staj və ya elmi dərəcəsi və elmi adı olduqda 3 il pedaqoji staj tələb olunur. Bu, lazımlı şərtdir, amma yetərli deyil.

Təcrübə göstərir ki, Müəllim sinifin içində insanı və dərsi idarə etməyi öyrənir. Direktor isə bütün məktəbi — sistemləri, prosesi, insanları, qərarları — idarə etməlidir. Bu iki rol arasında təbii keçid yolu yoxdur. Ona görə də çox vaxt direktor kresloda idarəetməni öyrənir, yəni təyinatdan sonra real situasiyaların içində, səhvlər və gərginliklər arasında idarəetmə bacarığını formalaşdırır.

Müşahidələrim,qazandığım bilik və təcrübə göstərir ki, daha bacarıqlı direktorlar əvvəlcə müavin olmuş kadrlardır.

Çünki müavinlik məktəb idarəetməsinin laboratoriyasıdır. Orada insan münasibəti, riskli situasiyalar, müəllim dinləmək, valideynlə dialoq, psixoloji gərginlik – hamısı real həyatda öyrənilir. Bu səbəbdən təklif edirəm ki, məktəb direktorları ən azı 3 müavin işləmiş kadrlar arasında təyin olunsun. Bu, direktoru təcrübə içində yetişdirən modeldir.

Bəs beynəlxalq təcrübə nə deyir? Bu sualın cavabı çox sadədir, heç bir inkişaf etmiş ölkə direktoru imtahanla seçmir, direktor hazırlanır.

Sinqapur modelinə diqqət edək –Sinqapurda direktor təsadüfən seçilmir, dövlət tərəfindən yetişdirilir. Burada direktorluq “vəzifə” yox, liderlik inkişaf yolu hesab olunur. Direktor olmaq istəyən namizəd əvvəlcə müəllim kimi təcrübə toplayır, sonra metodik liderlik roluna keçir, daha sonra məktəb müavini kimi idarəetməni öyrənir. Bu mərhələlərdən sonra namizəd Milli Təhsil İnstitutunun (NIE) xüsusi proqramına qəbul edilir. Burada o, 9 aylıq rəhbərlik və idarəetmə kursu keçir, məktəb idarəetməsi, pedaqogika, kommunikasiya, data analizi və münaqişə psixologiyası üzrə sistemli hazırlıq alır. Təlimdən sonra isə namizəd mentor direktor yanında bir illik staj dövrü keçir və yalnız bundan sonra məktəbin rəhbərliyinə təyin oluna bilər. Direktor kabinetdə öyrənmir — əvvəl hazırlanır, sonra məktəbə gəlir. Bu yanaşma direktoru peşəkar lider, psixoloji olaraq yetkin və ikinci addımı düşünən idarəçi kimi formalaşdırır.

Finlandiya modelinə diqqət edək — Finlandiyada direktor olmaq üçün sadəcə pedaqoji staj kifayət etmir. Burada direktor akademik lider sayılır və ona görə də bir sıra ciddi tələblər qoyulur: namizədin magistratura təhsili, idarəetmə üzrə peşəkar hazırlığı, pedaqogika və təhsil sosiologiyası sahəsində nəzəri bilikləri olmalıdır. Bundan əlavə, direktorluğa namizəd məktəb inkişafı üzrə elmi tədqiqat aparmalı və məktəbdə real staj dövrü keçməlidir. Yalnız nəzəri hazırlıq və praktiki təcrübənin birləşdiyi halda, namizəd məktəbi idarə etməyə hazır hesab olunur. Direktor sinifdən kabinetə yox, universitetdən məktəbə gəlir.

Kanada modelinə diqqət edək—Kanadada məktəb direktoru paylaşılan liderlik mədəniyyətinin daşıyıcısıdır. Burada direktor seçimi təkcə imtahana söykənmir; diqqət şəxsin liderlik keyfiyyətlərinə, məktəb mədəniyyətinə baxışına və dəyərlərinə verilir. Namizəd əvvəlcə Principal Certificate proqramına qatılır, burada məktəb idarəçiliyi, pedaqogika, data əsaslı qərarvermə və kommunikasiya üzrə hazırlıq keçir. Daha sonra namizəddən motivasiya məktubu, yəni “Niyə direktor olmaq istəyirəm?” sualının səmimi və praktik cavabı tələb olunur. Seçim prosesinin mərkəzi isə Leadership Interview mərhələsidir: namizəd real situasiyalar üzrə qərarvermə bacarığını, etikasını, ünsiyyət tərzini və insan yönümlü liderlik keyfiyyətlərini nümayiş etdirir. Müsahibədən sonra namizəd təklif olunan məktəb üzrə 3 illik Məktəbin İnkişaf Planını hazırlayır – bu, onun düşünmə tərzini və vizionunu göstərir. Direktor tək rəhbər deyil; o, komanda mədəniyyəti yaradan liderdir. Bu model müəllimi, şagirdi və valideyni prosesin mərkəzinə çəkir, məktəb mədəniyyətini bir şəxsin gücünə deyil, komandanın işinə söykəyir.

Göründüyü kimi bu ölkələrdə məktəb direktoru seçilmir, direktor hazırlanır.

Fikrimcə ölkəmizdə məktəb direktorlarının seçimi üçün öz modelimiz olmalıdır. Təklif etdiyim modellə bağlı fikirlərimi sizinlə bölüşmək istəyirəm :

3.Rəqəmsal məktəb və İKT bacarıqları — ümumi nəticədə maksimum balın 20%-ni təşkil edəcək.

Bu, direktoru fəaliyyəti zamanı risklərdən qoruyan biliklərdir.

Yekun qiymətləndirmədə nəzərdə tutlan maksimum balın 20% motivasiya məktubu, imtahanlar ( 20+20+20) 60% və müsahibə 20% ilə ölçüləcək. (Bu rəqəmlər dəyişə də bilər.)

Bu gün biz direktor seçə bilmədiyimizi deməkdən çəkinməməliyik. Çünki direktor sıradan bir vəzifə deyil, məktəbin gələcəyidir. Standart olmadan seçim, hazırlıq olmadan liderlik , bizi istədiyimiz nəticəyə aparmır. Yeganə yol isə düşünürəm, əvvəl məktəb direktorlarını hazırlayaq, sonra təyin edək. O zaman məktəbləri idarə edən məmur yox, məktəbi inkişaf etdirən peşəkar təhsil idarəedicilərini görə bilərik”.

Şəbnəm

Gununsesi.info