Dron hücumları və Avropa üçün nəticələr: Passiv müşahidədən aktiv müdafiəyə

Qərb Rusiya dronlarının Avropaya müdaxiləsi ilə bağlı oyanış mərhələsindədir. 

Qaynarinfo xəbər verir ki, bu barədə "The Telegraph” yazıb.

Nəşr qeyd edib ki, qitə boyunca müşahidə edilən dron hadisələrinin dalğası gərginliyi artırır və vəziyyətin eskalasiyasına səbəb ola bilər.

9 sentyabr gecəsi saat 23:30 radələrində təxminən 20 pilotsuz uçuş aparatı Belarus ərazisindən Polşanın hava məkanına daxil olub. Hadisə NATO ilə toqquşma təhlükəsi yaradıb və Avropa üzərində baş verən narahatedici insidentlər silsiləsinin başlanğıcı olub.

Aşkarlanan aparatların əksəriyyəti İran istehsalı olan "Shahed” modellərinə əsaslanan ucuz "Gerbera” dronları olub: azı dördü Polşa və müttəfiq döyüş təyyarələri tərəfindən vurulub. Rusiya NATO sərhədini bilərəkdən pozduğunu inkar etsə də, bundan sonra Rumıniya hava məkanına və digər Avropa ölkələri üzərinə oxşar dron uçuşları qeydə alınıb.

Hadisələrin miqyası

Son həftələr Almaniya, Belçika, Fransa, Norveç, İsveç, Finlandiya, Litva və Danimarkada dron müşahidələri barədə məlumatlar yayılıb. Cümə axşamı günü Münhen hava limanı hava məkanında dron aşkarlanması səbəbindən müvəqqəti bağlanıb. Danimarkanın baş naziri Mette Frederiksen bir sıra bu cür hadisələri Moskva ilə əlaqələndirərək sərt reaksiya çağırışı edib, baxmayaraq ki, bəzi ölkələr hələlik Rusiyanın məsuliyyəti ilə bağlı konkret sübut təqdim etməyiblər.

Təxminlərə görə, bəzi dronlar sanksiyaları dolanmaq üçün istifadə olunan "kölgə donanması” tankerlərindən buraxıla bilər. Fransa ötən həftə müşahidə dalğası zamanı Baltik dənizində hərəkət edən "Borakay” adlı gəmini müvəqqəti saxlayıb.

Rusiyanın "Geran” (modifikasiya olunmuş "Shahed-136”) tipli dronları böyük miqyasda istehsal olunur. Məlumata görə, Alabuqada yerləşən zavodlardan birində istehsal prosesi fasiləsiz davam edir. Bu kamikadze dronları uzaq məsafələrdə dağıdıcı zərbələr endirmək üçün istifadə edilir.

Avropa üçün nəticələr: passiv müşahidədən aktiv müdafiəyə

Avropa liderləri getdikcə anlayırlar ki, təhlükə realdır və ona sistemli şəkildə qarşı durmaq lazımdır. Kopenhagen görüşündə "dron divarı” – radarlar, sensorlar və tutma sistemlərindən ibarət müdafiə şəbəkəsi ideyası müzakirə olunub. Bu sistem İsrailin "Dəmir qübbəsi” modelinə bənzəyəcək, lakin hazırda qitə miqyasında belə müdafiə sistemi mövcud deyil. Məsələn, Böyük Britaniya əsasən Hərbi Hava Qüvvələri və bir neçə esmines vasitəsilə qorunur.

İqtisadi baxımdan problemin başqa tərəfi də var: milyonlarla dəyəri olan raketlə ucuz dronu vurmaq səmərəsiz sayılır. Buna görə hökumətlər və özəl şirkətlər daha münasib həll yolları axtarır – ucuz tutucu sistemlər, lazerlər, radioelektron qarşı tədbirlər, dron-tutucular və digər texnologiyalar hazırlanır.

Startaplar və bazarın reaksiyası

Artan hücumlar fonunda müdafiə yönümlü startaplar meydana çıxır. "Helsing”, "Kraken” və "Cambridge Aerospace” kimi şirkətlər münasib qiymətə tutucu sistemlər, patrul dronları və digər platformalar təklif edirlər. 2025-ci ildə müdafiə texnologiyaları sektoruna yatırımlar rekord həddə çatıb. Bəzi sahibkarlar sürətli və genişmiqyaslı istehsal üçün "Manhetten layihəsi” tipli təşəbbüsə ehtiyac olduğunu bildirirlər.

Lakin innovasiyalar sürəti ilə dövlət satınalma mexanizmləri arasında ciddi fərq qalır. Ekspertlər hesab edir ki, hökumətlər təhdidə cavab vermək üçün avadanlıqları "illərlə deyil, aylarla” əldə etməyi öyrənməlidirlər. Nümunə kimi Ukraynaya avadanlıq tədarükünü tez həyata keçirən "Taskforce Kindred” göstərilir.

Ukrayna və Rusiya: hər iki tərəfdən dron savaşı

Ukraynada müharibə göstərir ki, pilotsuz uçuş aparatları döyüş meydanını köklü şəkildə dəyişib. Hər iki tərəf milyonlarla dron istehsal edir. Kremlin məlumatına görə, Rusiya yüz minlərlə, bəzən isə milyonlarla dron hazırlayıb; Ukrayna da istehsal gücünü xeyli artırıb.

Ukraynada PUA-ların dalğavari hücumları hava hücumundan müdafiə sistemlərini yorur və bu, döyüş reallığına çevrilib. Bununla belə, ən dağıdıcı zərbələr hələ də ballistik və qanadlı raketlərdən gəlir.

Müdafiə xərclərinin artması və sənayenin sürətli səfərbərliyi bir sıra siyasi sualları gündəmə gətirir: istehsalı artırmaq üçün sosial proqramlara zərər vermədən maliyyəni necə tapmaq, müdafiə sənayesinin parçalanmış olduğu Avropa İttifaqında vahid siyasəti necə təmin etmək və Avropanın istehsal potensialı lazım gəldikdə sürətlə genişlənməyə çatacaqmı?

Gələcək, daha sürətli hərəkət edən tərəfin kim olacağından asılı olacaq – ucuz tutucu və dron sistemlərini operativ şəkildə yerləşdirən dövlətlər, yoxsa birdəfəlik dronları kütləvi istifadə edən rəqib.

Aydın