Dünya ətrafında görünməz bir divar var və onu insanlar yaradıb

Alimlər müəyyən ediblər ki, onilliklər ərzində atmosferə ötürdüyümüz bəzi radio dalğaları Yer ətrafında süni kosmik hava şəraiti zonası yaradıb. 

Qaynarinfo xəbər verir ki, ilk baxışda sirli görünən bu genişlənən zolaq əslində insanlığı təhlükəli kosmik radiasiyadan qoruyan görünməz bir qalxan rolunu oynayır.

Van Allen qurşaqları: Yerin təbii radiasiya sahəsi

"ScienceAlert"in məlumatına görə, NASA bu süni baryeri ilk dəfə 2012-ci ildə aşkar edib. Həmin dövrdə orbitə buraxılan kosmik aparatlara Yer ətrafını əhatə edən Van Allen qurşaqlarını araşdırmaq tapşırılmışdı.

Van Allen qurşaqları planetimizi əhatə edən, ekvator boyunca uzanan və halqa (torus) formasında olan sıx radiasiya bölgələri kimi xarakterizə olunur. Bu struktur Şimal və Cənub qütblərinin nisbətən daha təhlükəsiz qalmasını təmin edir.

Maqnitosfer, Günəş və kosmik fırtınalar

Bu qurşaqlar Günəşdən gələn davamlı radiasiya axınının yaratdığı maqnitosferlə birbaşa əlaqəlidir. Nəticələr isə həm valehedici, həm də təhlükəli ola bilər. Bunlara Şimal işıqları kimi vizual hadisələr və maqnit fırtınaları kimi ciddi risklər daxildir.

Bu səbəbdən Van Allen qurşaqlarından keçməli olan kosmik missiyalar astronavtları və avadanlıqları qorumaq üçün xüsusi radiasiya qalxanları hazırlayır. Maraqlı məqamlardan biri odur ki, bir çox kosmik aparat ekvatora yaxın nöqtələrdən buraxılır, yəni bu qurşaqların daha təsirli olduğu ərazilərdən.

Yeni kəşf: Yerdən yayılan radio dalğa qalxanı

Əsas sürpriz yenə eyni kosmik aparatların məlumatları ilə üzə çıxıb. 2017-ci ildə NASA tədqiqatçıları Yerdən yayılan radio dalğalarının Van Allen qurşaqlarının sərhədində təsirli olduğunu göstərən ilk konkret sübutları açıqlayıb.

Bu baryerin mənbəyi çox aşağı tezlikli radio dalğalarıdır (VLF – very low frequency).

VLF dalğaları kosmosa necə təsir edir?

NASA-nın açıqlamasına görə, VLF rabitəsi xüsusilə 1960-cı illərlə müqayisədə bu gün daha geniş istifadə olunur. Aparılan araşdırmalar bu dalğaların kosmosdakı bəzi yüklü hissəciklərin hərəkət istiqamətini və paylanmasını dəyişə bildiyini göstərib.

Əvvəlcə bu uyğunluq təsadüf hesab edilsə də, VLF dalğalarının sərhədlərinin Van Allen qurşaqları ilə demək olar ki, üst-üstə düşməsi diqqət çəkib. 2017-ci ildə yayımlanan məlumatlar radio dalğalarının bu strukturu birbaşa formalaşdırdığını təsdiqləyib.

Hərbi tezliklər və görünməz təsirlər

VLF tezlikləri əsasən hərbi rabitədə istifadə olunur. Radio yayımının ilk dövrlərində aşkar edilən bu aşağı tezliklər zamanla mülki istifadədən çıxarılaraq daha xüsusi sahələrə yönəldilib.

Ən aşağı səviyyədə Mors əlifbası kimi sadə ötürmələr, daha yuxarıda hərbi sistemlər, onların üzərində isə AM və FM yayımlar yer alır. Bəzi tezlik zolaqları pilotlar və gəmi kapitanları kimi kritik istifadəçilər üçün ayrılıb. Bu səbəbdən 5G kimi yeni rabitə texnologiyaları bəzən GPS siqnalları ilə toqquşma riski səbəbindən müzakirələrə yol açır.

Maraqlı məqam nədir?

VLF dalğaları digər radio siqnallarına demək olar ki, müdaxilə etmir, Yeri tam əhatə edir, atmosferi aşaraq kosmosa çatır və ən əsası zərərli kosmik radiasiyanı geri itələyə bilir. Bu xüsusiyyətləri ilə insanlığın fərqinə varmadan qurduğu təbii müdafiə xətti təsiri bağışlayır.

Gələcəkdə kosmik səyahət dəyişə bilərmi?

Bu kəşf kosmik proqramlar üçün yeni imkanlar açır. Nəzəri baxımdan VLF texnologiyasından istifadə etməklə kosmik gəmilər üçün "radiasiya dəhlizləri” yaratmaq mümkün ola bilər.

Bəzən elm elmi fantastikadan da daha heyrətamiz görünür.

Aydın