“Dünyanın ən çirkli havası olan ölkələr: Qlobal təhlükənin xəritəsi“ “World Population Review“

"Dünyanın bir çox ölkəsində havanın çirklənməsi sürətlə artmaqda davam edir və gələcək nəsillərin sağlamlığını ciddi risk altına qoyur..."

Havanın çirkliliyi XXI əsrin ən böyük qlobal bəlalarından biridir. Bu, təkcə ekologiya məsələsi deyil, həm də insan sağlamlığı üçün birbaşa təhdiddir.

Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "World Population Review" təşkilatının hesabatında deyilir.

Havanın çirkliliyi görünməz, amma öldürücü problemdir

Sürətli urbanizasiya, nəzarətsiz sənaye fəaliyyəti, köhnəlmiş nəqliyyat parkı, kənd təsərrüfatında yandırma üsulları və iqlim amilləri milyonlarla insanın gündəlik nəfəs aldığı havanı zəhərə çevirir. Dünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, hər il təxminən 7 milyon insan məhz çirkli hava səbəbindən vaxtından əvvəl həyatını itirir.

Dünyanın ən çox çirklənmiş 9 ölkəsi

"World Population Review"- nun hesabatına görə, hazırda havanın ən çox çirkləndiyi 9 ölkə mövcuddur. Onların arasında təbii fəlakətlər, nəzarətsiz sənaye və kənd təsərrüfatı yandırmaları, hətta məişət amilləri əsas rol oynayır. Bu ölkələrdəki insanlar gündəlik olaraq təhlükəli səviyyədə zərərli hissəciklərə məruz qalır.

Çad - Siyahının zirvəsindədir. Burada həm təbii, həm də antropogen amillər təsir göstərir: mütəmadi toz fırtınaları, kütləvi şəkildə biokütlənin yandırılması və zəif ekoloji nəzarət. Nəticədə ölkə atmosferdə mikrozərrəciklərin ən yüksək səviyyəsi ilə fərqlənir.

Banqladeş - Minlərlə köhnə kərpic zavodu, nizamsız yol hərəkəti və nəzarətsiz tullantı yandırılması havanı normadan dəfələrlə çirkli edir. Dəkkənin küçələrində gəzən insan hər gün sağlamlığına ciddi zərbə vurur.

Pakistan - Burada çirklənmə qarışıq xarakter daşıyır: avtomobillərin tüstüsü, fabriklərin emissiyaları və hər il təkrarlanan mövsümi sahə yandırmaları ölkənin böyük hissəsini qalın, zəhərli dumanla örtür.

Konqo Demokratik Respublikası - Sürətli əhali artımı və infrastruktursuzluq problemin kökünü dərinləşdirir. Sənaye tullantıları və kənd təsərrüfatı sahələrində yandırmalar havanın keyfiyyətini daha da pisləşdirir.

Hindistan - Beşinci yerdədir, ölkənin nəhəng meqapolislərində nəqliyyat sıxlığı, sənaye müəssisələri və kənd təsərrüfatında yandırma ən ciddi amillər sayılır. Xüsusilə qışda Dehli və ətrafında yaranan boğuq smoq milyonlarla insan üçün real təhlükəyə çevrilir.

Tacikistan - Əsasən köhnə nəqliyyat vasitələri, sənaye müəssisələri, qışda isə kömür və odunla istilik hava çirklənməsini artırır. Soyuq mövsümdə vəziyyət daha da ağırlaşır.

Nepal - Kənd təsərrüfatı yandırmaları və şəhər tullantıları onsuz da problemli olan ekosistemi çətinləşdirir. Himalay dağlarının vadilərində çirklənmə uzun müddət qalmış kimi sanki "təhlükəli tələyə" çevrilir.

Uqanda - Burada da əsas səbəblər eynidir: biokütlənin yanması, köhnə nəqliyyat vasitələri və sənaye emissiyaları. Paytaxt Kampalada mətbəx tüstüsü ilə avtomobil qazı birləşərək ağır bir atmosfer yaradır.

Ruanda - Siyahını tamamlayan ölkədir. Burada ənənəvi odunla isitmə və nəqliyyat qazları havanı zəhərli edir.

Sağlamlığa təsiri

Bu ölkələrin ortaq problemi havada yüksək konsentrasiyalı mikrozərrəciklərdir. Onlar ağciyərlərə daxil olaraq astma, xroniki bronxit, ürək-damar xəstəlikləri və vaxtından əvvəl ölüm riskini artırır. Ən çox təsirə məruz qalan qruplar isə uşaqlar və yaşlı insanlardır.

Qlobal mənzərə

Amma problem yalnız bu doqquz ölkə ilə məhdudlaşmır. Ən çirkli şəhərlər siyahısında Hindistanın Dehli, Banqladeşin Dəkkə və Pakistandakı Lahor mütəmadi olaraq ilk sıralarda yer alır. Çin isə son onillikdə sərt tədbirlər görərək vəziyyəti nisbətən sabitləşdirib, amma hələ də qış aylarında Pekin və digər böyük şəhərlərdə smoq təhlükəsi qalır.

İnkişaf etmiş ölkələrdə isə vəziyyət fərqlidir: ABŞ, Yaponiya və Avropa İttifaqı ciddi ekoloji standartlar tətbiq edərək London və Los-Anceles kimi şəhərlərin havasını əvvəlki illərlə müqayisədə xeyli təmizləyiblər. Buna baxmayaraq, hətta bu bölgələrdə də avtomobil sıxlığı və sənaye mərkəzləri ekoloji təzyiq yaradır.

Havanın çirkliliyi həm də iqlim dəyişikliyi ilə sıx bağlıdır. Qara karbon buzlaqların əriməsini sürətləndirir, azot oksidləri və metan isə qlobal istiləşməni gücləndirir. Ən çox zərər görənlər isə Afrika və Cənubi Asiya ölkələridir, çünki burada nə tibbi xidmət, nə də texnoloji alternativlər yetərlidir. Dünya Bankının hesablamalarına görə, hava çirkliliyi bu ölkələrin iqtisadiyyatında hər il 2-5 faiz itki yaradır.

Həll yolları varmı?

Çıxış yolu əsasən qlobal əməkdaşlıqdan keçir. Bir çox ölkə artıq bərpa olunan enerjiyə sərmayə qoyur, elektrikli nəqliyyata keçid planları hazırlanır, "ağıllı şəhərlər" konsepsiyası tətbiq olunur. Amma əhali artımı və sürətli sənayeləşmə nəticələri çox vaxt zəiflədir.

BMT və Ümumdünya Səhiuyə Təşkilatı bu problemi "səssiz epidemiya" adlandırır, çünki nə gözlə görünür, nə də sərhəd tanıyır, amma hər gün milyonlarla insanı təsirinə salır. Mütəxəssislərin fikrincə, əgər qlobal səviyyədə radikal addımlar atılmasa, havanın çirkliliyi yaxın onilliklərdə iqlim dəyişikliyi qədər təhlükəli böhrana çevriləcək.