Əliməmməd Nuriyev: Konstitusiyaya dəyişikliklərin edilməsi artıq texniki baxımdan da aktuallaşıb

Son illərdə həm dünyada, həm də ölkəmizdə baş verən ictimai-siyasi və institusional dəyişikliklər Konstitusiyada müəyyən yeniliklərin edilməsini gündəmə gətirir. Yeni idarəetmə mexanizmlərinin formalaşması, bəzi institutların fəaliyyətə başlaması və mövcud strukturlarda müşahidə olunan paralelliklər hüquqi sənədlərin də dövrün tələblərinə uyğunlaşmasını zəruri edir. Bütün bunlar göstərir ki, Konstitusiyanın bəzi müddəalarına yenidən baxılması və onların müasir reallıqlara uyğunlaşdırılması faydalı ola bilər. Bu yanaşma həm idarəetmədə səmərəliliyin artmasına, həm də hüquqi sistemin daha dayanıqlı və çevik olmasına şərait yarada bilər.

Tanınmış hüquqşünas, Konstitusiya Araşdırmaları Fondunun rəhbəri Əliməmməd Nuriyev Sherg.az-a açıqlamasında Konstitusiyada dəyişikliklərin edilməsinin vacib olduğunu bildirib: 

"Məsələnin texniki tərəfinə diqqət yetirmək zəruridir. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyasında artıq müəyyən dəyişikliklər edilib. Bu dəyişikliklər Naxçıvan Ali Məclisində iki oxunuşdan, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisində isə birinci oxunuşdan keçib. Bu isə o deməkdir ki, ümummilli səviyyədə Konstitusiyaya dəyişikliklərin edilməsi artıq texniki baxımdan da aktuallaşıb.

Dünya miqyasında baş verən dəyişikliklər, xüsusən də yeni təhlükəsizlik arxitekturasının formalaşma prosesi Konstitusiyada yenilənmələrin edilməsini tələb edir. Artıq bir sıra yeni institutlar və idarəetmə qaydaları meydana çıxır. Məsələn, bu gün Prezidentin xüsusi səlahiyyətli nümayəndəsi institutu mövcuddur və digər bu kimi yeni institutlar da yaranmaqdadır. Bu institutların hüquqi və konstitusion bazasının yaradılması vacibdir.

Konstitusiyada hakimiyyət qolları arasında balansın qorunması və qarşılıqlı nəzarət mexanizmlərinin gücləndirilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu həm demokratik idarəçiliyin, həm də idarəetmədə şəffaflığın artırılmasına xidmət edir.

İlk növbədə icra hakimiyyəti sistemində islahatlara ehtiyac var. Konstitusiyaya son referendumda vitse-prezident institutu daxil edilib. Hazırda isə Nazirlər Kabineti də konstitusion institut olaraq fəaliyyət göstərir. Bu, maraqlı bir vəziyyət yaradır: iki paralel institut-Nazirlər Kabineti və vitse-prezidentlik eyni funksiyaları yerinə yetirməyə cəhd edir. Bu isə idarəetmədə qarışıqlıq və anlaşılmazlığa səbəb ola bilər. Azərbaycan prezidentli respublikadır". 

Ekspert bu modeldə Nazirlər Kabinetinin funksiyalarının bir qədər ləngidici və tormozlayıcı təsir göstərdiyini söyləyib: 

"Əvəzində, Nazirlər Kabinetinin funksiyalarının səlahiyyətlərinin vitse-prezident institutuna ötürülməsi daha məqsədəuyğun olardı. Onsuz da idarəetmə vertikal şəkildə Prezident Administrasiyasından başlayaraq aşağıya doğru həyata keçirilir. Bu baxımdan vitse-prezident institutuna yeni məzmun verilməli, o, daha çevik və effektiv idarəetmə funksiyasını daşımalıdır.

Hazırkı idarəetmə sistemində paralellik geniş yayılıb. Bu isə idarəetmənin səmərəliliyinə mənfi təsir göstərir. Belə paralelliyin ən bariz nümunələrindən biri yerli icra hakimiyyətləri ilə bələdiyyələr arasında səlahiyyətlərin üst-üstə düşməsidir. Yerli icra hakimiyyətləri geniş səlahiyyətlərə malik olsalar da, bu səlahiyyətləri həyata keçirmək üçün adekvat resurslara malik deyillər. Üstəlik, idarəetmədə qənaətlilik prinsipi pozulur. Buna görə də bu institutla xudafizləşməyin vaxtı artıq yetişib. Milli Məclisin üzvlərinin sayının artırılması vacib məsələdir. Eyni zamanda, iki palatalı parlament-yuxarı Senat və aşağı Nümayəndələr Palatası modelinə keçid də müzakirə mövzusu ola bilər. Bu, qanunvericiliyin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə və siyasi sistemin təkmilləşməsinə xidmət edə bilər.

Hazırda Azərbaycanda 14 iqtisadi zona fəaliyyət göstərir. Bu bölgülərə uyğun olaraq regional idarəetmə modelinə keçid mümkündür. Bu bölgələr üzrə nümayəndələrin Senatda təmsil olunması və Prezident təyinatı idarəetmənin rasionallığını və səmərəliliyini artıra bilər.

Müasir dövrün əsas çağırışlarından biri də rəqəmsal hüquqların qorunmasıdır. Şəxsi məlumatların mühafizəsi, avtomatlaşdırılmış qərarların əsaslandırılması və rəqəmsal təhlükəsizliyin təminatı Konstitusiyada öz əksini tapmalıdır. Bu sahədə müəyyən addımlar atılsa da, bunların konstitusion norma səviyyəsinə qaldırılması vacibdir.

Konstitusiya Məhkəməsinə fərdi şikayətlərin verilməsi mexanizminin dəqiqləşdirilməsi və sadələşdirilməsi də vacib məsələlərdəndir. Bu, vətəndaşların hüquqlarının müdafiəsində mühüm rol oynaya bilər.

Milli Məclisdə tədqiqat komissiyalarının yaradılması və onların hüquqi statusunun konstitusion səviyyədə tanınması zəruridir. Bu komissiyalar qanunverici orqanın nəzarət funksiyalarının gücləndirilməsinə və ictimai nəzarətin effektiv həyata keçirilməsinə imkan verə bilər".

Müsahibimiz sonuncu Konstitusiya dəyişikliyindən 10 ilə yaxın vaxt keçdiyini qeyd edib:

"Əvvəlki illərin təcrübəsinə nəzər yetirdikdə görürük ki, Konstitusiyaya 3 dəfə dəyişiklik edilib. Sonuncu dəyişikliklərdən isə 10 ilə yaxın vaxt keçir. Bu müddət ərzində ölkədə mühüm dəyişikliklər baş verib, xüsusən də Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü bərpa edib. Bütün bu faktorlar Konstitusiyanın yenidən nəzərdən keçirilməsini və dəyişikliklərin edilməsini zəruri edir".