Əsas Atlantik cərəyanı gözləniləndən daha sürətlə zəifləyir: Nə baş verə bilər?

Yeni araşdırmaya əsasən, planetin iqlimini tənzimləyən Atlantik okeanında əsas cərəyan gözləniləndən daha sürətlə zəifləyir. Körfəz axınının daxil olduğu Atlantik meridional çevrilmə sirkulyasiyası (AMOC) Şimal yarımkürəsində və ondan kənarda iqlimi sabitləşdirir.

Qaynarinfo xəbər verir ki, bu barədə "Live Science" jurnalı yazıb.

Tədqiqatçılar bildiriblər ki, qlobal karbon qazı emissiyalarının mövcud səviyyəsi ilə Qrenlandiyanın buz örtüyündən axan şirin suyun əriyərək okeana qarışması bu cərəyanın növbəti 15 il ərzində 1/3 nisbətində zəifləməsinə səbəb ola bilər. Nəticələr "Nature Geoscience" jurnalında dərc edilib.

AMOC planetar bir konveyer kimi fəaliyyət göstərərək tropik sulardan qidalandırıcı maddələr, oksigen və istiliyi şimala, eyni zamanda soyuq suları cənuba daşıyır. Bu proses Atlantik okeanının hər iki tərəfində temperaturu təxminən 5 dərəcə Selsi artıraraq balansı qoruyur.

Alimlər vurğulayırlar ki, əgər bu cərəyan tamamilə dayansa, qlobal miqyasda xaosa səbəb ola bilər: Avropada temperatur kəskin enər, ekvatorial bölgələrdə fırtınalar artar və tropik meşələrdə, xüsusilə də Amazon meşələrində geri dönməz dəyişikliklər baş verər.

Bir çox iqlim modelləri AMOC-un 2100-cü ilə qədər yalnız zəifləyəcəyini proqnozlaşdırır. Lakin BMT-nin İqlim Dəyişiklikləri üzrə Hökumətlərarası Ekspertlər Qrupu bu əsrdə sistemin geri dönməz nöqtəni keçmə ehtimalının 10%-dən az olduğunu hesablayıb. Bununla belə, bəzi tədqiqatçılar bu risklərin az qiymətləndirildiyini və təcili tədbirlərin görülməsinin vacib olduğunu bildirirlər.

Digər modellər axının tezliklə dayana biləcəyini göstərir: bu, elm adamları arasında fikir ayrılığına səbəb olub, bəziləri axının zəifləməsi risklərinin lazımi səviyyədə qiymətləndirilmədiyini və təcili tədbirlər görülməsini tələb edib.

Qeyd edilir ki, AMOC nəhəng mühərrik kimi işləyir, cənubdan (daha duzlu və sıx olan) isti suları şimala doğru hərəkət etdirir. Şimala doğru hərəkət etdikcə, duzlu su soyuyur və sıxlaşır və beləliklə, batır. Bu konveyer su kəməri cənuba qayıtmazdan əvvəl atmosferə istilik verir. Eyni zamanda, əriyən buzlaqlardan daha yüngül şirin su axını bu duzlu okean suyunun bir hissəsini sıxışdıraraq onun dərin batmasını dayandırmağa və AMOC-u yavaşlatmağa səbəb olur. Amma indiyə qədər modellərdə bu ərimiş su nəzərə alınmırdı. 

Sidneydəki Yeni Cənubi Uels Universitetinin paleoklimatoloqu Lauri Manville detib: "Elmi ictimaiyyət hələ də bu məsələdə çox fikir ayrılığına malikdir. Birinci cəhət ondan ibarətdir ki, ərimiş su və buzun əlavə axını ilə bağlı dəqiq hesablamalar əldə etmək çətindir. Həmçinin belə bir fikir var idi ki, axın sistemə təsir göstərə bilməyəcək qədər kiçikdir".

Mümkün nəzarəti araşdırmaq üçün Manville və onun həmkarı Qabrielle Pontes ərimə sularının proqnozlaşdırılan axınlarını nəzərə alan yeni model yaradıblar.

Onların modeli göstərir ki, AMOC 1950-ci ildən bəri hər on ildə 0,46 sverdrup (bir sverdrup saniyədə 1 milyon kubmetr suya bərabərdir) sürətlə yavaşlayıb və bəşəriyyət qlobal istiləşmənin 2 dərəcə Selsini (hazırda proqnozlaşdırıldığı kimi) keçərsə, dövriyyə 2040-cı ilə qədər 33% zəifləyə bilər.

Okeanoqraf, Almaniyanın Potsdam İqlimə Təsirin Tədqiqat İnstitutunda Yer Sistemlərinin Təhlili Bölməsinə rəhbərlik edən okeanoloq Stefan Ramstorf deyib: "Bu iş vacibdir, çünki çoxlarının şübhələndiyi, lakin əvvəllər açıq-aydın göstərilməyən şeyi təsdiqləyir. Gələcəkdə nəticələr göstərir ki, biz AMOC-da IPCC tərəfindən proqnozlaşdırılandan daha sürətli eniş gözləməliyik".

Aydın