Fransanın Afrika xalqlarına divanı Kamerunda törədilən cinayətlər KONKRET

“Le Monde” qəzetində Fransanın Afrikadakı müstəmləkə keçmişinə dair məqalə dərc olunub.

Həmin yazını KONKRET.az oxucularının diqqətinə çatdırırıq.

“1950-ci illərin sonunda Kamerunun müstəqillik mübarizəsi zamanı Fransa hər cür qəddarlıqlara əl atdı. Parisin müstəmləkə keçmişinə dair son rəsmi araşdırma belə deyir.

Tarixçilər, Fransanın məcburi etnik təmizləmə həyata keçirdiyini, yüz minlərlə kamerunlunu həbs düşərgələrinə göndərdiyini və Mərkəzi Afrika ölkəsinin suverenlik iddiasını əzmək üçün qəddar milisləri dəstəklədiyini müəyyən ediblər.

Makronun 2022-ci ildə Yaounde səfəri zamanı elan etdiyi tarixi komissiya Kamerunun müstəqilliyindən əvvəlki dövrü və sonrakı illərdə Fransanın rolunu araşdırdı.

14 fransız və kamerunlu tarixçidən ibarət komissiya hadisələri arxiv sənədləri, şahid ifadələri və sahə araşdırmaları əsasında aparıb. Kamerunun böyük hissəsi 1918-ci ildə əvvəlki müstəmləkəçi (Almaniya) Birinci Dünya Müharibəsində məğlub olduqdan sonra Fransanın hakimiyyəti altına keçib. Araşdırmaya görə, münaqişə II Dünya Müharibəsindən sonra ölkə müstəqillik əldə etdikdən sonra başlayıb.

Kamerunun cənubdakı Britaniyaya aid hissə 1961-ci ildə müstəqillik qazanaraq yeni dövlətin bir hissəsi olub. Tarixçilər qeyd ediblər ki, 1956-1961-ci illər arasında Fransanın Kamerunun müstəqilliyinə qarşı mübarizəsi on minlərlə insanın həyatına son qoyub və yüz minlərlə insan köçkün düşüb.

Araşdırmada deyilir: “Bu zorakılıq idi və vandalizmdən yüz minlərlə insan əziyyət çəkdi. Fransa aşıq-aşakr insan haqlarına məhəl qoymadan müharibə qanunlarını pozaraq dinc Kamerun xalqına divan tutdu”.

Fransada çoxları üçün Kamerundakı müharibə sıradan bir hadisə idi. Çünki bu müharibədə əsasən Afrika koloniyalarından olan qoşunlar iştirak edirdi. Bu müharibə 1954-1962-ci illərdə Parisin Əlcəzairin müstəqilliyinə qarşı mübarizəsi fonunda görünməz oldu. Amma Fransa əslində Kamerunda müharibə aparırdı”.

Tədqiqat Parisin bu dövrlə bağlı “yaddaş boşluqlarını” doldurmağı hədəfləsə də, kamerunlular üçün bu, ağır travmadır. Tədqiqat Fransanın keçmiş Afrika müstəmləkələrində təsirini itirdiyi, Parislə əlaqələri yenidən nəzərdən keçirən, bəzi hallarda isə kəsdiyi bir vaxta təsadüf edir.

Kamerun 1960-cı ildə müstəqillik əldə etdikdən sonra da Fransa 1982-ci ilə qədər hakimiyyətdə olan o vaxtkı prezident Əhmədou Ahidjo ilə sıx əməkdaşlıq edərək ölkənin idarə olunmasında fəal rol oynamağa davam edib.

Fransa Kamerunun Konstitusiyasının hazırlanmasında yaxından iştirak edib. Kamerunun ali qanunvericilik aktında Fransa mənafeyi üçün bəzi maddələr yer alıb. Bunlardan biri fransız qoşunlarına yeni müstəqil dövlətdə “asayişi qoruma”sıyla bağlı idi. Bir sözlə Fransanın Kamerundan əl çəkmək fikri yox idi. Ölkənin hazırkı lideri, 91 yaşlı Pol Biya Kamerun tarixində yalnız ikinci prezidentdir.

“Yaddaş və Həqiqət”

2021-ci il hesabatında Fransanın 1994-cü il Ruanda soyqırımına görə məsuliyyət daşıdığı bildirilir. Əlcəzairin müstəqillik müharibəsi zamanı Fransanın hərəkətlərinə baxış komissiyası barışdırıcı mövqe tutur. Bununla belə, Makron Əlcəzairdə fransız qoşunlarının törətdiyi işgəncələrə və digər cinayətlərə görə rəsmi üzr istəməyəcəklərini bəyan edib.

Fransa indi Mali, Burkina Faso və Nigerdən sıxışdırıldıqdan sonra Afrikadakı hərbi mövcudluğunun yeni konfiqurasiyasını aparır.

Çad, Afrika liderlərinin Sahel bölgəsində cihadçılarla mübarizəyə kömək etdiyi üçün Fransaya “təşəkkür etməyi unutduqlarını” deyərkən Makronu hörmətsizlikdə günahlandırıb.