Icma.az
close
up
RU
Geosiyasətdə yeni ünvan: Aİ Mərkəzi Asiya tərəfdaşlığı

Geosiyasətdə yeni ünvan: Aİ Mərkəzi Asiya tərəfdaşlığı

Xalq qazeti saytından alınan məlumata görə, Icma.az bildirir.

Müasir dövrdə beynəlxalq münasibətlərin konturları dəyişdikcə qlobal güclər öz xarici siyasət prioritetlərini yenidən nəzərdən keçirməyə məcbur olurlar. Belə bir məqamda, uzun müddət Avropa İttifaqının xarici siyasət gündəmində arxa planda qalan Mərkəzi Asiya regionu bu gün Brüsselin strateji diqqət mərkəzinə çevrilməkdədir. Geosiyasi balanslar, enerji təhlükəsizliyi, ticarət yollarının yenidən qurulması və yaşıl keçid hədəfləri kimi faktorlar fonunda Aİ-nin Mərkəzi Asiyaya yönəlik siyasəti sakit bir diplomatik təşəbbüs olmaqdan çıxaraq açıq geosiyasi mövqe nümayişinə çevrilir.

2025-ci il aprelin 4-də keçirilmiş Aİ–Mərkəzi Asiya sammiti bu baxımdan mühüm dönüş nöqtəsi oldu. Bu görüşdə Aİ-nin rəhbər şəxsləri ilə yanaşı, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Türkmənistan və Tacikistanın xarici işlər nazirləri də iştirak edirdilər. Tərəflər arasında siyasi dialoqun dərinləşdirilməsi, ticarət və investisiya imkanlarının artırılması, enerji keçidi və iqlim dəyişikliyi ilə bağlı əməkdaşlıq, regional sabitlik və təhlükəsizlik, eləcə də Əfqanıstanla bağlı məsələlər müzakirə olundu. Ən diqqətçəkən məqamlardan biri isə Avropa İttifaqının Transxəzər Nəqliyyat Marşrutu – daha çox “Orta Dəhliz” kimi tanınan layihəyə tam dəstəyini ifadə etməsi və bu çərçivədə 10 milyard avroya qədər sərmayə yatırmağa hazır olduğunu bəyan etməsi oldu. Bu marşrut Çinlə Avropanı birləşdirən alternativ ticarət yolu kimi, Rusiyanı və digər riskli keçid zonalarını aradan qaldırmaqla strateji əhəmiyyət kəsb edir.

Bəs nə üçün məhz bu anda Mərkəzi Asiya Avropa İttifaqının maraq dairəsində bu qədər önəmli yer tutur? Burada birinci faktor enerji təhlükəsizliyi məsələsidir. Qazaxıstan və Türkmənistan kimi ölkələr təbii qaz, neft və nadir metallar baxımından olduqca zəngindir. Rusiya ilə enerji asılılığını aradan qaldırmağa çalışan Avropa bu regionu alternativ enerji mənbəyi kimi görür. Üstəlik, yaşıl keçid məqsədləri kontekstində hidrogen və bərpa olunan enerji sahələrində əməkdaşlıq da getdikcə aktuallaşır. İkincisi, geosiyasi balans baxımından bu regionu həm Çin, həm də Rusiya təsirindən ayırmaq istəyən ölkələr üçün üçüncü yol – yəni Qərb ilə əməkdaşlıq fürsətidir. Aİ bu ölkələrin suverenliyinə hörmət edən, qaydalara əsaslanan əməkdaşlıq modelini təklif edərək Çinin “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünə alternativ yaratmağa çalışır.

Mərkəzi Asiyanın coğrafi mövqeyi də onu Avropa üçün cəlbedici edir. Bu region Çinlə Avropa arasında mühüm quru keçid nöqtəsi olmaqla yanaşı, Cənubi Qafqaz və Xəzər hövzəsi vasitəsilə Avropaya inteqrasiya imkanları yaradır. “Orta Dəhliz” məhz bu baxımdan Aİ-nin “Global Gateway” təşəbbüsündə əsas yerlərdən birini tutur. Digər tərəfdən, regionun sabitliyi və təhlükəsizliyi də Aİ üçün prioritetdir. Əfqanıstandakı vəziyyətin Mərkəzi Asiyaya təsiri, narkotik ticarəti, dini radikallaşma və qeyri-qanuni miqrasiya kimi təhdidlər Avropanı bu bölgədə daha fəal olmağa vadar edir. Avropa burada sərt güc tətbiq etmədən, iqtisadi əməkdaşlıq, idarəetmə islahatları və təhlükəsizlik üzrə təlim proqramları vasitəsilə bölgənin dayanıqlığını gücləndirməyə çalışır.

Əslində, Aİ və Mərkəzi Asiya arasında əməkdaşlıq yeni deyil. 1991-ci ildə SSRİ-nin dağılmasından sonra Avropa bu ölkələrə əsasən texniki yardım və inkişaf proqramları çərçivəsində yanaşırdı. 2007-ci ildə Aİ-nin Mərkəzi Asiya üçün ilk rəsmi strategiyası qəbul olundu və bu sənəddə qanunun aliliyi, təhsil, ətraf mühitin mühafizəsi kimi sahələr ön planda idi. 2019-cu ildə isə daha dinamik yanaşmanı ehtiva edən yeni strategiya qüvvəyə mindi – burada dayanıqlılıq, rifah və regional əməkdaşlıq əsas sütunlar kimi müəyyənləşdirildi. 2022-ci ildən sonra Rusiya-Ukrayna müharibəsinin yaratdığı geosiyasi sarsıntılar fonunda isə Mərkəzi Asiya artıq təkcə tərəfdaş kimi deyil, strateji bir məkan kimi nəzərdən keçirilir.

Hazırda Avropa İttifaqı regionda təkcə infrastruktur və ticarət marşrutları deyil, eyni zamanda, dəyərlər əsaslı siyasi və sosial institutların gücləndirilməsini də hədəfləyir. “Global Gateway” təşəbbüsü çərçivəsində regionda dəmir yolları, rəqəmsal əlaqələr, hidrogen istehsalı, su ehtiyatlarının idarə olunması və iqlim dəyişikliyinə uyğunlaşma sahələrində iri layihələr həyata keçirilir. Bundan əlavə, “Erasmus+”, “Horizon Europe” kimi proqramlar vasitəsilə Aİ region gəncliyi ilə insan resurslarının inkişafı istiqamətində əməkdaşlığı da artırır.

Təbii ki, bu əməkdaşlıq yolunda çətinliklər də var. Bəzi Mərkəzi Asiya ölkələrində insan hüquqları və demokratik idarəetmə ilə bağlı problemlər daha dərin siyasi inteqrasiyaya mane ola bilər. Üstəlik, Çin və Rusiya hələ də regionda iqtisadi və təhlükəsizlik baxımından ciddi təsirə malikdir. Avropa hərbi güc baxımından burada təsir imkanlarına malik olmasa da, uzunmüddətli və qarşılıqlı faydaya əsaslanan model təqdim etməklə öz mövqeyini möhkəmləndirməyə çalışır.

Nəticə etibarilə Mərkəzi Asiya artıq Brüssel üçün “kənar” region deyil. Bu bölgə indi enerji təhlükəsizliyi, ticarət, geosiyasi balans və “yaşıl enerji” keçidinin qovşağında yerləşir. Aİ-nin bu istiqamətdə artan marağı və milyardlarla avroluq investisiya planları təkcə iqtisadi deyil, həm də siyasi mesajdır. Avropa İttifaqı Mərkəzi Asiyanın gələcəyində müşahidəçi deyil, fəal tərəf olmaq niyyətindədir – və bu, yalnız bu region üçün deyil, bütövlükdə, qlobal güc balansı üçün də önəmli siqnaldır.

Şəbnəm ZEYNALOVA, 
siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru

Ən son yeniliklər və məlumatlar üçün Icma.az saytını izləyin, biz hadisənin gedişatını izləyirik və ən aktual məlumatları təqdim edirik.
seeBaxış sayı:90
embedMənbə:https://xalqqazeti.az
archiveBu xəbər 10 Aprel 2025 23:52 mənbədən arxivləşdirilmişdir
0 Şərh
Daxil olun, şərh yazmaq üçün...
İlk cavab verən siz olun...
topGünün ən çox oxunanları
Hal-hazırda ən çox müzakirə olunan hadisələr

TƏCİLİ: Metroya giriş bağlandı Nə baş verir?

19 Oktyabr 2025 04:03see225

Pezeşkian bu türk ölkəsinə səfər edəcək

19 Oktyabr 2025 02:00see216

Ramiz Mehdiyev İlham Əliyevə qarşı sui qəsd PLANLAŞDIRIB Sensasion iddia

17 Oktyabr 2025 22:34see214

Stəndapçı: “Uill Smit bacarmasa, Yannik Sinner rolunu oynamağa hazıram” FOTO

18 Oktyabr 2025 03:13see207

Trampdan sonra Vens də İsrailə gedir

18 Oktyabr 2025 16:58see170

Gürcüstandan çıxarılan Azərbaycan vətəndaşlarının sayı açıqlanıb

18 Oktyabr 2025 20:59see156

ChatGPT yə verilməsi qadağan edilən 8 sual SİYAHI

18 Oktyabr 2025 02:52see156

Pəncərələri qış rejiminə necə keçirtmək olar?

18 Oktyabr 2025 04:47see155

“Xocalı Balı” ilk dəfə bal yarmarkasında alıcılara təqdim olunub REPORTAJ

18 Oktyabr 2025 14:09see143

İlham Əliyevdən Xəzəryanı ölkələrə ÇAĞIRIŞ

18 Oktyabr 2025 10:48see140

Bakı metrosunda mübahisəli durum: gediş haqqı yenə dəyişəcək?

18 Oktyabr 2025 07:33see136

Çin polisinin ağıllı köməkçiləri: Təhlükəsizliyi robot itlər qoruyacaqlar

18 Oktyabr 2025 06:32see135

“Borussiya” yenə uduzdu

18 Oktyabr 2025 03:34see134

Tanınmış logistika şirkəti iflas etdi

18 Oktyabr 2025 03:04see133

Neftinin qiyməti 1 dollar ucuzlaşdı

18 Oktyabr 2025 10:51see133

Prezident ailəsi Vatikan bağlarında Fotolar Video

18 Oktyabr 2025 04:14see132

Dabaq xəstəliyi Qaxda da təsərrüfat sahiblərini çıxılmaz vəziyyətə saldı

18 Oktyabr 2025 01:37see131

Abakar Abakarov İstanbulda ölü tapıldı

18 Oktyabr 2025 19:41see128

Almaniya XİN rəhbəri: “Eurofighter”lərin Türkiyəyə göndərilməsinə müsbət baxırıq

18 Oktyabr 2025 06:28see122

Netanyahudan Rəfah keçid məntəqəsinin açılması barədə məlumata REAKSİYA

19 Oktyabr 2025 00:16see119
newsSon xəbərlər
Günün ən son və aktual hadisələri