Gömrükdə müsadirə edilən malların aqibəti necə olur?

Xaricdən gətirilən və gömrükdə bəyan edilmədiyi üçün müsadirə olunan malların sonrakı taleyi cəmiyyəti maraqlandıran mövzulardandır. 

Dövlət bu proseslə həm bazarda qanunsuz malların yayılmasının qarşısını alır, həm də vergilərin düzgün ödənməsini nəzarətdə saxlayır. Bəs, xaricdən gətirilən və gömrükdə bəyan edilmədiyi üçün müsadirə olunan malların sonrakı aqibəti necə müəyyən olunur? 

Mövzu ilə bağlı “Cebheinfo.az” – a açıqlama verən Vəkillər Kollegiyasının üzvü, insan hüquqları üzrə ekspert, hüquqşünas Roman Qaraşov bildirib ki, malların sonrakı aqibəti, dövlətin bu sahədə siyasəti və vətəndaşların hüquqlarının müdafiəsi Gömrük Məcəlləsində dəqiq normativ əsaslarla tənzimlənir: 

“Azərbaycan Respublikasının gömrük hüququnda xarici malların düzgün bəyan edilməməsi və ya qadağan olunmuş malların ölkəyə gətirilməsi ciddi hüquqi məsuliyyət doğurur. 

Bu hallarda malların sonrakı aqibəti, dövlətin bu sahədə siyasəti və vətəndaşların hüquqlarının müdafiəsi Gömrük Məcəlləsində dəqiq normativ əsaslarla tənzimlənir. Gömrük Məcəlləsinin 214.2-ci maddəsinə əsasən, qadağan olunmuş malların müsadirəsi nəzərdə tutulmayıbsa, həmin mallar dərhal gömrük ərazisindən çıxarılmalı və ya geri qaytarılmalıdır. Bu zaman məsuliyyət, yəni daşınma və qaytarma xərcləri, malları gömrük sərhədindən keçirən şəxsin üzərinə qoyulur. 

Müsadirə edilmiş və dövlət mülkiyyətinə keçirilmiş malların aqibəti isə məcəllənin 327–332-ci maddələrində ətraflı tənzimlənir. Yalnız məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş qərarı əsasında müsadirə edilən mallar, yaxud sahibinin könüllü şəkildə dövlətin xeyrinə imtina etdiyi mallar dövlət mülkiyyətinə keçirilə bilər (maddə 327). 

Belə mallar əsasən açıq gömrük hərraclarında satışa çıxarılır və ilkin qiymət bazar dəyəri əsasında müəyyən olunur (maddə 328). Satışdan əldə edilən gəlirlər malların daşınması, saxlanması və digər xərclərin ödənilməsinə yönəldilir, çatışmazlıq olduqda isə məsul şəxslərdən tutulur (maddə 329). Dövriyyəsi qadağan edilən, tez xarab olan və ya saxlanc müddəti bitmiş mallar barəsində ayrıca qərarlar qəbul edilir. Bu mallar ya məhv edilir (maddə 331), ya da müvafiq qaydada dövriyyədən çıxarılır (maddə 330). 

Eyni zamanda, maddə 332- də isə Gömrük Məcəlləsi könüllü imtina institutunu da nəzərdə tutur, sahibkar mallardan dövlətin xeyrinə imtina edə bilər və bu halda heç bir gömrük rüsumu və vergi tutulmur”. 

Onun sözlərinə görə, müsadirə və dövlət mülkiyyətinə keçirilmə , gömrük rüsumlarının və vergilərin ödənilməsindən yayınma hallarının qarşısını alır: 

“Azərbaycanın gömrük siyasətinin bu sahədə əsas məqsədi üç istiqamətdə cəmlənir: fiskal maraqların qorunması, iqtisadi təhlükəsizliyin təmin olunması və ictimai maraqların müdafiəsi. Fiskal baxımdan, müsadirə və dövlət mülkiyyətinə keçirilmə dövlət büdcəsinə əlavə gəlir gətirməklə yanaşı, gömrük rüsumlarının və vergilərin ödənilməsindən yayınma hallarının qarşısını alır. 

İqtisadi təhlükəsizlik baxımından isə dövriyyəsi qadağan edilən malların ölkə bazarına daxil olması əngəllənir. İctimai təhlükəsizlik aspektində isə əsas hədəf insan sağlamlığına zərərli, saxta və ya keyfiyyətsiz məhsulların dövriyyədən çıxarılmasıdır. Gömrük Məcəlləsinin 328.4-cü maddəsində dövlət orqanlarının əməkdaşlarına və onların ailə üzvlərinə müsadirə olunmuş malları almağa qadağa qoyulması dövlət siyasətinin şəffaflıq və korrupsiya risklərinin qarşısının alınması üzərində qurulduğunu göstərir. 

Bu yanaşma inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsi ilə də üst-üstə düşür. Məsələn, Avropa İttifaqında ictimai təhlükəsizliyi təhdid edən malların məhv edilməsi, ABŞ-da isə müsadirə edilən malların ictimaiyyətə açıq hərraclarda satılması siyasətin əsas istiqamətləridir”. 

Hüquqşünas qeyd edib ki, vətəndaşların hüquqlarının müdafiəsi isə bu ardıcıllıqla həyata keçirilir: 

“Müsadirə və dövlət mülkiyyətinə keçirilmə prosedurlarında vətəndaşların hüquqları qanunla təmin olunur. Əvvəla, mallar yalnız məhkəmənin qüvvəyə minmiş qərarı əsasında müsadirə edilə bilər (maddə 327), bu isə qanunilik və məhkəmə nəzarəti prinsiplərinin reallaşmasına xidmət edir. İkincisi, vətəndaşın inzibati və məhkəmə qaydasında şikayət vermək hüququ mövcuddur.

Üçüncüsü, müsadirə və satış prosedurları şəffaf qaydada aparılmalı, malların siyahısı və taleyi barədə ictimaiyyətə hesabatlılıq təmin edilməlidir. Bundan əlavə, könüllü imtina və məhv etmə prosedurlarının xüsusi qaydalarla aparılması vətəndaşların hüquqlarını qorumağa yönəlmişdir. 

Maddə-331 də qeyd olunur ki, məhvetmə yalnız gömrük nəzarəti altında və xüsusi qaydada həyata keçirilir, tullantıların zərərsizləşdirilməsi təmin olunur. Beynəlxalq müqayisədə, Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi dəfələrlə vurğulamışdır ki, müsadirə tədbirləri yalnız qanunla müəyyən edilmiş hallarda və mütənasiblik prinsipi nəzərə alınmaqla həyata keçirilməlidir. 

Azərbaycan qanunvericiliyində də bu yanaşma əksini tapır ki, müsadirə cəza kimi deyil, dövlətin və cəmiyyətin qanuni maraqlarını qoruma vasitəsi kimi tətbiq edilir. Azərbaycan Respublikasının Gömrük Məcəlləsi müsadirə və dövlət mülkiyyətinə keçirilmə institutunu çoxşaxəli şəkildə tənzimləyir. Dövlətin siyasəti fiskal maraqları qorumaqla yanaşı, iqtisadi və ictimai təhlükəsizliyi də təmin etməyə yönəlib. 

Bu prosesdə vətəndaşların hüquqlarının qorunması məhkəmə nəzarəti, inzibati şikayət mexanizmləri və şəffaflıq prinsipləri ilə təmin olunur. ABŞ və Avropa təcrübəsi ilə müqayisədə, Azərbaycanın hüquqi mexanizmləri əsasən uyğun yanaşmalara əsaslanır, lakin elektron hərracların tətbiqi və ictimai hesabatlılıq səviyyəsinin artırılması gələcəkdə bu sahənin daha da təkmilləşdirilməsinə imkan verə bilər”. 

Gülər 
“Cebheinfo.az”
 

Açar sözlər: Gömrük müsadirəRoman Qaraşov

Problemlərinizi bizə yazın, şahidi olduğunuz hadisələri çəkib göndərin