Günəş milyardlarla atom bombası gücündə parıltı ilə Yer kürəsini fəlakətə uğrada bilər TƏDQİQAT AZƏRTAC

Bakı, 15 dekabr, AZƏRTAC

“Science” jurnalında dərc olunan yeni tədqiqat Günəşə bənzər ulduzların hər 100 ildən bir milyardlarla atom bombasına bərabər enerji buraxan partlayış yarada biləcəyini ortaya qoyub.

AZƏRTAC xəbər verir ki, mütəxəssislər Günəşdə də bu cür partlayış baş verə biləcəyi ehtimalını nəzərdən keçirirlər. Çünki bu hadisələr Yer kürəsində ciddi ekoloji və texnoloji fəsadlara səbəb ola bilər.

Partlayış adi Günəş alovlanmalarından minlərlə dəfə güclüdür. Bu hadisələr Yerin maqnit sahəsini poza, peykləri orbitdən çıxara, elektrik şəbəkələrini sıradan çıxara və qlobal rabitə sistemlərində fasilələr yarada bilər. Partlayışın təsiri Günəşdə baş verən qasırğalarla müqayisədə daha güclüdür və qlobal infrastruktura ciddi təhlükə yaradır. Bunun fəsadlarını anlamaq üçün ən əhəmiyyətli nümunə 1859-cu ildə baş verən “Karrinqton hadisəsi”dir. Bu hadisə nəticəsində Günəş təxminən 10 milyard ədəd 1 meqatonluq atom bombasının ekvivalent enerjisini sərbəst buraxıb. Bu partlayışın Yer üzərindəki təsirləri teleqraf xətlərinin yanması, cənubda Karib dənizinə qədər uzanan parlaq şəfəqin müşahidə edilməsi kimi qeydə alınıb. Alimlər qədim ağac halqalarında radiokarbon səviyyələrindəki qəfil artımları tədqiq edərək belə nəticəyə gəliblər ki, Karrinqton hadisəsi, Günəşin yarada biləcəyi ən güclü alovlanma deyil. Bu analizlər, Günəşin tarix boyu Karrinqton hadisəsindən yüzlərlə dəfə güclü partlayışlar yaratdığını göstərir.

Günəşə bənzər 56 min ulduz üzərində aparılan müşahidələr, bu cür parıltının düşündüyümüzdən daha müntəzəm baş verdiyini göstərir. Əvvəlki tədqiqatlarda bu cür hadisələrin bir neçə min ildən bir baş verdiyi irəli sürülmüşdü. Lakin yeni tədqiqat bu partlayışların hər 100 ildən bir baş verə biləcəyini ortaya qoyur. Məlum olub ki, müşahidə edilən ulduzların 30 faizi ikili ulduz sisteminə aiddir, yəni ortaq bir kütlə mərkəzi ətrafında fırlanan iki ulduzdan ibarətdir. Bu tapıntı Günəşdə də oxşar proseslərin baş verə biləcəyi ehtimalını artırır.

Tədqiqatçılar Günəşdə parıltının baş vermə ehtimalını birbaşa müəyyən edə bilməsələr də, belə bir hadisənin təsirlərinin olduqca təhlükəli olacağını qeyd edirlər. Partlayış Yerdə GPS, peyk rabitəsi və elektrik şəbəkələrində böyük fasilələrə səbəb ola bilər. Bu cür fəsadlar qlobal iqtisadiyyat, nəqliyyat sistemləri və məlumat infrastrukturuna ciddi ziyan vura bilər. Tədqiqatçılar bu riski qiymətləndirmək və qarşısını almaq üçün kosmik hava proqnozlaşdırma sistemlərinin təkmilləşdirilməsinin vacibliyini vurğulayırlar.

Araşdırma nəticələri göstərir ki, Günəşdə və ona bənzər ulduzlarda partlayışın baş verməsi Yerin texnoloji infrastrukturuna və qlobal iqtisadiyyata ciddi təhlükə yarada bilər. 1859-cu ildə baş vermiş Karrinqton hadisəsinin təsirləri bu təhlükənin miqyasını göstərir. Lakin daha güclü partlayış əvvəlki proqnozlardan fərqli olaraq, daha tez-tez baş verə bilər. Tədqiqatçılar proseslərin səbəblərini araşdırmağa və gələcəkdə mümkün risklərin qarşısını almaq üçün qabaqlayıcı tədbirlər görməyə çağırırlar.