Hüquqi dövlət quruculuğu: Müasir dünyaya inteqrasiya

İSTİQAMƏT: 6.3.1. vətəndaş cəmiyyəti, hüquqi dövlət quruculuğu

Müasir dünyanın inkişaf meyilləri göstərir ki, demokratik idarəetmənin dayanıqlığı və cəmiyyətin sabit tərəqqisi üçün əsas şərtlərdən biri vətəndaş cəmiyyətinin formalaşması və hüquqi dövlətin möhkəmlənməsidir. Bu iki anlayış bir-birindən ayrı təsəvvür edilə bilməz: hüquqi dövlət vətəndaş cəmiyyətinin formalaşması üçün hüquqi və institusional zəmin yaradır, vətəndaş cəmiyyəti isə öz növbəsində hüquqi dövlətin prinsiplərini qoruyur və möhkəmləndirir.

Hüquqi dövlətin mahiyyəti

Hüquqi dövlət anlayışı qanunun aliliyinə, insan və vətəndaş hüquqlarının təminatına, dövlət hakimiyyətinin qanunla məhdudlaşdırılmasına əsaslanır. Hüquqi dövlət o deməkdir ki, qanun qarşısında hamı bərabərdir – istər adi vətəndaş, istərsə də yüksək vəzifəli şəxs. Bu prinsipin reallaşması üçün müstəqil məhkəmə sistemi, şəffaf idarəetmə və məsuliyyətli dövlət qurumları vacibdir.

Azərbaycan Respublikasında hüquqi dövlət quruculuğu müstəqilliyin bərpasından sonra əsas strateji istiqamətlərdən biri kimi müəyyən olunmuşdur. 1995-ci ildə qəbul edilən Konstitusiya bu prosesin hüquqi əsasını yaratdı. Əsas Qanun insan hüquq və azadlıqlarının dövlət tərəfindən qorunmasını, qanunların ali qüvvəsini və hakimiyyət bölgüsünü təsbit etdi.

Vətəndaş cəmiyyətinin formalaşması

Vətəndaş cəmiyyəti – dövlət strukturlarından kənarda fəaliyyət göstərən, ictimai həyatın müxtəlif sahələrində təşəbbüskarlıq və məsuliyyət nümayiş etdirən sosial institutlar, ictimai birliklər, qeyri-hökumət təşkilatları və vətəndaş təşəbbüsləri sistemidir. Bu cəmiyyətin gücü məsuliyyətli və fəal vətəndaş davranışında özünü göstərir.

Müstəqil media, QHT-lər, könüllülük hərəkatları, ictimai şuralar və yerli icra strukturları ilə əməkdaşlıq mexanizmləri – bunlar hamısı vətəndaş cəmiyyətinin mühüm elementləridir. Azərbaycan son illərdə bu istiqamətdə mühüm irəliləyişlər əldə edib. QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Agentliyinin fəaliyyəti, ictimai nəzarət mexanizmlərinin gücləndirilməsi, e-hökumət platformalarının inkişafı və ictimai iştirakçılıq haqqında qanunların qəbul edilməsi bu prosesin bariz nümunəsidir.

Vətəndaş cəmiyyəti və hüquqi dövlətin vəhdəti

Hüquqi dövlətin möhkəmlənməsi üçün təkcə qanunların qəbul olunması kifayət deyil – onların ictimai dəyərlərə çevrilməsi, vətəndaş şüurunda möhkəmlənməsi də vacibdir. Bu isə vətəndaş cəmiyyətinin fəallığı sayəsində mümkündür. Vətəndaş cəmiyyəti dövlətin fəaliyyəti üzərində ictimai nəzarət mexanizmini təmin edir, qanunvericilik təşəbbüslərinə ictimai rəy formalaşdırır, şəffaflıq və hesabatlılıq mədəniyyətini inkişaf etdirir. Bu mənada, vətəndaş cəmiyyəti dövlətin rəqibi deyil, əksinə, onun inkişafında strateji tərəfdaşıdır.

Azərbaycan modeli: dövlət və cəmiyyətin əməkdaşlığı

Azərbaycan təcrübəsində vətəndaş cəmiyyəti və dövlət münasibətləri qarşılıqlı tamamlayıcılıq və əməkdaşlıq prinsipi üzərində qurulur. Dövlət sosial layihələrin icrasında QHT-lərlə birgə fəaliyyət göstərir, ictimai müzakirələrdə vətəndaş təşəbbüslərinə geniş yer ayrılır. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən islahatlar və “Açıq hökumət” təşəbbüsləri bu modelin mühüm elementlərindəndir.

Son illərdə rəqəmsallaşma, e-xidmətlərin genişlənməsi, şəffaflıq mexanizmlərinin tətbiqi və gənclərin ictimai fəallığının artması vətəndaş cəmiyyətinin yeni mərhələyə keçdiyini göstərir. Bu proses hüquqi dövlətin təməl prinsiplərinin cəmiyyətdə daha dərin şəkildə bərqərar olmasına şərait yaradır.

Vətəndaş cəmiyyəti və hüquqi dövlət bir-birini tamamlayan iki sütundur. Onlardan biri olmadan digəri tam mənada mövcud ola bilməz. Güclü hüquqi dövlət – insan hüquqlarının qorunduğu, qanunun aliliyinin təmin edildiyi, fəal və məsuliyyətli vətəndaş cəmiyyəti isə demokratik inkişafın hərəkətverici qüvvəsidir.

Bu iki anlayışın harmonik vəhdəti Azərbaycan dövlətçiliyinin müasir inkişaf strategiyasının əsasını təşkil edir və gələcəyə doğru sabit, ədalətli və demokratik bir cəmiyyətin formalaşmasına xidmət edir.

QEYD: Yazı Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə hazırlanıb.

Vilayət Muxtar
“Cebheinfo.az”

Problemlərinizi bizə yazın, şahidi olduğunuz hadisələri çəkib göndərin