İnsanların yaşlandıqca inkişaf edib etmədiyini qlobal səviyyədə araşdırılıb

Bakı, 2 may, AZƏRTAC

Psixologiya, iqtisadiyyat, təhsil və dövlət siyasəti sahələrində artan maraq fonunda rifah və yaş mövzusu qlobal tədqiqatın mərkəzinə çevrilib. “Nature Portfolio”, BMC və “Springer” nəşrlərində dərc olunan yaş üzrə qlobal tədqiqatın bir sıra məqalələri insanların yaşa dolduqca inkişaf edib-etmədiyini və bunun müxtəlif cəmiyyətlərdə necə göründüyünü araşdırır.

AZƏRTAC “MedicalXpress” portalına istinadla xəbər verir ki, beşillik araşdırma 2022–2027-ci illəri əhatə edir və dünyanın altı qitəsində 22 ölkədən 200 mindən çox insanın sorğu məlumatlarına əsaslanır. Tədqiqat yaşın əsas aspektləri – sağlamlıq, xoşbəxtlik, mənalı həyat, xarakter gücləri, sosial münasibətlər və maliyyə təhlükəsizliyi üzrə göstəriciləri qiymətləndirir.

“Nature Mental Health” jurnalında dərc edilən əsas məqalədə Tayler Vandervil, Bayron Conson və onların həmkarları inkişafla yaş, cins, təhsil səviyyəsi, ailə vəziyyəti, məşğulluq durumu, dini mənsubiyyət və etnik/immiqrasiya statusu kimi demoqrafik amillər arasındakı əlaqələri təhlil ediblər. Nəticələr göstərir ki, bəzi ölkələrdə – məsələn, Braziliya, Avstraliya və ABŞ – yaş artdıqca inkişaf baş verir. Digər ölkələrdə, o cümlədən Polşa və Tanzaniyada isə yaşla birlikdə inkişafda azalma müşahidə olunub. Yaponiya və Keniya kimi ölkələrdə isə inkişaf U formalı bir trayektoriya göstərir – gənc və yaşlı dövrlərdə yüksək, orta yaşlarda isə nisbətən aşağı olur. Lakin tədqiqatçılar 22 ölkədən toplanan məlumatları birləşdirərək belə nəticəyə gəliblər ki, 18-49 yaş arası dövrdə rifah göstəriciləri nisbətən sabit qalır, daha sonra isə artım müşahidə edilir. Bu nəticə əvvəlki nəsillərlə müqayisədə bu günün gənc nəsillərin rifah səviyyəsinin daha aşağı ola biləcəyinə dəlalət edir.

Cinslərarası fərqlər ölkədən-ölkəyə dəyişir. Məsələn, Braziliyada kişilər daha yüksək rifah halı göstərib, Yaponiyada isə əksinə, qadınlar daha yüksək nəticələrə sahib olub. Ailəli respondentlər, ümumilikdə, subaylardan daha yüksək tərəqqi səviyyəsi göstərsələr də, Hindistan və Tanzaniyada bu tendensiya fərqli olub. Təhsil səviyyəsi üzrə isə əksər ölkələrdə daha çox təhsilli şəxslər daha yüksək rifah halı bildiriblər, lakin Honq-Konq və Avstraliya bu qaydadan istisnadır.

Tədqiqat, həmçinin uşaqlıqda yoxsulluq, zorakılıq və sağlamlıqla bağlı çətinliklərin yetkinlik dövründə daha aşağı inkişafla əlaqəli olduğunu ortaya qoyub. Maraqlı istisna Almaniyada müşahidə olunub – burada zəif uşaqlıq sağlamlığı paradoksal olaraq daha yüksək yetkinlik rifahı ilə əlaqələndirilib.

Araşdırmanın müəllifləri qeyd edirlər ki, tədqiqatın əhəmiyyətli məhdudiyyətlərindən biri aşağı gəlirli ölkələrdən məlumat toplanmamasıdır. Bundan əlavə, müxtəlif ölkələrdə rifah anlayışının mədəni fərqliliklər və tərcümə nüanslarına görə fərqli başa düşülməsi də nəticələrə təsir edə bilər.

Vandervil və Conson “Nature Comment” məqaləsində bildirirlər: “İnsanların tərəqqisini təmin etmək üçün siyasətin düzgün istiqamətdə formalaşdırılması vacibdir. Bu isə yalnız vətəndaşların rifahı haqqında yüksək keyfiyyətli və etibarlı məlumatların toplanması yolu ilə mümkündür”.

Tədqiqatçılar bütün ölkələri və cəmiyyətləri bu istiqamətdə davamlı və mədəniyyətlərə uyğun şəkildə məlumat toplamağa və qlobal rifahın inkişafına töhfə verməyə çağırırlar.