İqtisadi sanksiyaların ağırlığı və regional təzyiqlər İranı məhdud güzəştlərə vadar edə bilər

İran və ABŞ Tehranın nüvə proqramı ətrafında yaranmış vəziyyəti həll etmək üçün danışıqların növbəti raundunun tarixi və yeri barədə hələlik razılığa gəlməyiblər. Bunu İslam Respublikasının xarici işlər naziri Abbas Əraqçi deyib. "Danışıqların növbəti raundu ilə bağlı hələlik heç bir əminlik yoxdur", - İran Xarici İşlər Nazirliyi nazirin sözlərindən sitat gətirir. Əraqçi vurğulayıb ki, İran “danışıqları səbirlə və sakit aparır”. Nazir Tehranın uranı dinc məqsədlərlə zənginləşdirmək hüququndan imtina etmək niyyətində olmadığını bir daha vurğulayıb. İran və ABŞ nümayəndələri mayın 23-də Romada İranın nüvə proqramı üzrə danışıqların 5-ci raundu keçiriblər. Tərəflər arasında vasitəçilik edən Omanın xarici işlər naziri deyib ki, “bir qədər, lakin yekun deyil”. Məsləhətləşmələrdən sonra Əraqçinin dediyi kimi, Tehran və Vaşinqton danışıqların yeni raunduna hazırlaşır və ümid edirlər ki, daha bir-iki görüşdə müsbət nəticə əldə edəcəklər.

Aprelin 12-dən bəri davam edən danışıqlar prosesi əvvəllər uranın zənginləşdirilməsi məsələsi ilə bağlı fikir ayrılıqları səbəbindən iflasa uğramaq riski ilə üzləşmişdi. Amerika tərəfi israr edir ki, İran öz nüvə obyektlərində uranın zənginləşdirilməsindən tamamilə imtina etsin. Tehran bəyan edir ki, respublikanın nüvə proqramı müstəsna olaraq dinc xarakter daşıyır. ABŞ-ın İranın nüvə proqramı üzrə Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planından çıxmasından sonra Tehran uranın zənginləşdirilməsini 60%-ə qədər sürətləndirərək 2015-ci il müqaviləsində müəyyən edilmiş məhdudiyyətlərə əməl etməyi dayandırıb. Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin məlumatına görə, İranın zənginləşdirmə səviyyəsi hazırda nüvə silahı istehsal etmək üçün lazım olan səviyyəyə yaxındır.

Politoloq Tural İsmayılov Bizimyol.info xəbər portalına açıqlamasında bildirib ki, İran və ABŞ arasında Tehranın nüvə proqramı ilə bağlı danışıqlar beynəlxalq siyasətin ən həssas məsələlərindən biridir və bu prosesdə hər iki tərəfin mövqeləri sərt olaraq qalır.

Tural İsmayılov

“Mayın 23-də Romada keçirilən beşinci raund danışıqlar Omanın vasitəçiliyi ilə aparılıb və “müəyyən irəliləyiş” qeydə alınsa da, yekun razılaşma əldə olunmayıb. İranın xarici işlər naziri Abbas Əraqçi Tehranın uranı dinc məqsədlərlə zənginləşdirmək hüququndan imtina etməyəcəyini dəfələrlə vurğulayıb, bu da danışıqlarda əsas maneə kimi ortaya çıxır. ABŞ isə İranın nüvə proqramına ciddi məhdudiyyətlər və tam nəzarət tələb edir, xüsusilə uran zənginləşdirməsinin sıfıra endirilməsini istəyir. İranın mövqeyi daxili siyasi dinamika, xüsusilə sərt mövqeli qrupların təzyiqi ilə formalaşır. Bu da güzəştə getmə ehtimalını məhdudlaşdırır”-deyən Tural İsmayılov bildirib ki, Tehran üçün nüvə proqramı həm milli qürur, həm də geosiyasi təsir aləti kimi qəbul edilir, buna görə də tam imtina real görünmür.

Politoloqun fikrincə, iqtisadi sanksiyaların ağırlığı və regional təzyiqlər İrandakı praqmatik qrupları məhdud güzəştlərə vadar edə bilər: “Məsələn, zənginləşdirmə səviyyəsini aşağı salmaq və ya MAQATE-yə daha geniş yoxlama imkanı vermək kimi. Əks təqdirdə, ABŞ-ın variantları arasında sanksiyaların sərtləşdirilməsi, diplomatik təzyiqlərin artırılması və ya İsrailin dəstəklədiyi hərbi müdaxilə sssenariləri gündəmə gələ bilər”.

Tural İsmayılov qeyd edib ki, CNN-in məlumatına görə, İsrail İranın nüvə obyektlərinə zərbə endirməyə hazırlaşır, bu da regionda gərginliyi kəskinləşdirə bilər.

“ABŞ-ın hərbi addımı riskli olsa da, Vaşinqton daha çox diplomatik və iqtisadi təzyiqlərə üstünlük verir. Çünki hərbi müdaxilə Yaxın Şərqdə genişmiqyaslı münaqişəyə səbəb ola bilər. İranın yeni prezidenti Məsud Pezeşkian nüvə silahı istehsal etmək niyyətində olmadıqlarını bəyan etsə də, raket proqramı kimi digər həssas məsələlərdə güzəştsiz mövqe nümayiş etdirir. Bu, danışıqların mürəkkəbliyini artırır, çünki ABŞ həm nüvə proqramını, həm də İranın regional təsirini məhdudlaşdırmaq istəyir. Ərəb Dövlətləri Liqasının danışıqları dəstəkləməsi regionda diplomatik həllə ümid olduğunu göstərir, lakin İsrailin sərt mövqeyi bu ümidi zəiflədir. İranın iqtisadi vəziyyəti və beynəlxalq təzyiqlər Tehranı məhdud kompromisə getməyə məcbur edə bilər. Məsələn, 2015-ci il JCPOA sazişinin bəzi şərtlərinə qayıtmaq. Lakin ABŞ-ın sanksiyaları ləğv etməyə hazır olmaması və İsrailin hərbi təhdidləri İranda etimadsızlığı dərinləşdirir”-deyən Tural İsmayılov vurğulayıb ki, danışıqların uğuru tərəflərin qarşılıqlı etimad yaratmaq qabiliyyətindən asılıdır, lakin mövcud gərginliklər bunu çətinləşdirir.

“Əgər İran güzəştə getməsə, ABŞ yeni sanksiyalar tətbiq edərək və ya Avropa müttəfiqləri ilə təzyiqi artıra bilər, lakin bu, danışıqları tamamilə dayandıra bilər. Regionda sabitliyin qorunması üçün Omanın vasitəçiliyi və Avropa ölkələrinin rolu mühüm olaraq qalır. Nəticədə, İranın məhdud güzəştlərə getmə ehtimalı olsa da, tam imtina gözlənilmir, ABŞ isə diplomatik təzyiqləri üstün tutacaq, lakin İsrailin hərbi təhdidləri vəziyyəti gərginləşdirə bilər”-deyə politoloq qeyd edib.

İradə Cəlil, Bizimyol.info